Беренсе Австрия Республикаһы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
ә clean up using AWB
20 юл:
}}
 
'''Беренсе Австрия Республикаһы''' — [[Австро-Венгрия|Австро - Венгрия империяһы]]<nowiki/>ның емереклектәрендә [[Беренсе донъя һуғышы|Беренсе]] һәм [[Икенсе донъя һуғышы|Икенсе донъя һуғышһуғыштары]]<nowiki/>тары арауығында барлыҡҡа килгән  дәүләт.
 
Австрия де - факто ғына республика булып һаналған, рәсми рәүештә ул Федераль Австрия дәүләте тип атала. Илдең ошо дәүерҙәге тарихы һул һәм уң яҡлы радикаль сәйәси  төркөмдәре араһындағы  даими бәрелештәр менән билдәләнә (мәҫәлән,  [[1927]] йылдағы Июль ихитилалын сағыу миҫал итеп һанап була).  Австрия конституцияһы [[1920 йыл|1920]] йылда ғәмәлгә инә, ә [[1929 йыл|1929]] йылда юҡҡа сығарыла. Беренсе Австрия республикаһы аншлюсҡа бәйле  "[[Австрия тарихы|нацистик  Германия"]]<nowiki/>һына ҡушылыуы арҡаһында  бөтөрөлә. Ҡайһы бер тарихсылар, республика ҡоролошо  1933-34 йылдарҙа уҡ,  австриялы фашистар власҡа килгәндән һуң,  граждандар һуғышы тамамланыуы менән туҡтатылған, тип һанай.  Фашистар хөкүмәте тарафынан төҙөлгән яңы конституцияға ярашлы  Австрия Федераль дәүләте ([[Немец теле|нем]]. Bundesstaat) статусын ала, республика тураһында иҫкә лә алынмай.
 
== Булдырылыуы ==
{{История Австрии}}
[[1919 йыл|1919 йылда]]да Сен - Жермен солох килешеүе нигеҙендә Немец Австрияһы дәүләте ғәмәлдән сығарыла, бының һөҙөмтәһендә ҡайһы бер күбеһенсә немец халҡы йәшәгән ерҙәр башҡа илдәр юрисдикцияһы аҫтына күсә. Атап әйткәндә, Судеттар өлкәһе ([[Немец теле|нем.]] Sudetenland) [[Чехословакия|Чехославакия]]<nowiki/>ға бирелә, Тироль — [[Италия]]<nowiki/>ға, көньяҡ территориялар өлөшө — сербтар, хорваттар һәм словенецтар короллегенә (һуңғараҡ [[Югославия]] тип атала башлай) күсә. Килешеүҙең һөҙөмтәләре этник немецтарҙың асыуын тыуҙыра.  Улар [[Америка]] президенты Вудро Вильсон тәҡдим иткән Европаның һуғыштан һуңғы ҡоролош принциптарын тупаҫ боҙолоуы тураһында асыҡ белдерәләр һәм, тәүге нәүбәттә, милләтәрҙең үҙбилдәләнеше гарантияланған пункты буйынса.[[Австрия]]<nowiki/>ға үҙенең составында тик ике бәхәсле территорияны һаҡлап ҡалырға форсат табыла. Был территорияларҙың береһендә күберәк словенецтар  йәшәгән провинцияның көньяҡ - көнсығыш өлөшө — Каринтия була. Каринтияға үҙҙәренең дәғүәләрен сербтар короллеге, [[Хорватия]] һәм [[Словения]]  белдерә. [[1920]] йылдың  20 октябрендә үткән референдумда халыҡтың күпселеге Австрия составында ҡалыуҙы хуп күрә. Австрия дәүләтенән айырымлашыуға дусар булмаған икенсе төбәк шулай уҡ Көнбайыш Венгрия исеме аҫтында билдәле Бургенланд була. Был провинция 1647 йылдан башлап Венгрия короллегенә инә. Бында башлыса немецтар йәшәй, шулай уҡ хорваттар һәм венгрҙар. Сен - Жермен килешеүенә ярашлы был территория 1921 йылда Австрия республикаһы составына инә. Шулай булыуына ҡарамаҫтан, австриялылар ризаһыҙлыҡ белдергән плебисцит (референдум) һөҙөмтәләре буйынса провинцияның бер ҡалаһы — Шопрон ([[Немец теле|нем.]] Ödenburg) Венгрия юрисдикцияһы аҫтында ҡала.  
 
Һуғыштан һуңғы ваҡытта Австрия менән бер нисә алдынғы социаль - иҡтисади һәм хеҙмәт закондарын сығарған  һул һәм уң көстәрҙең коалицияһы идара итә. 1920 йылда коалицион хөкүмәт Австрия конституцияһын раҫлай. Шулай булыуына ҡарамаҫтан, илдә иҡтисад яғынан мөһим төбәктәр башҡа яңы ҡоролған дәүләттәр составына инеүе сәбәпле  һиҙелерлек кризис кисерә.    Йәш дәүләттәрҙең күбеһе Вена банкылары кредиторҙары булғанға күрә, ситуация тағы ла ҡатмарлаша төшә.
38 юл:
Хөкүмәт   Австрияны Германияға ҡушыуҙы алдына  маҡсат итеп ҡуйған һәм көс туплай башлаған  Милли - социаль партия менән киҫкен ярышыуҙа була. Дольфустың  австрофашизмы католик сиркәүе менән бәйләнештәрҙе нығытыуға ынтылышлы була һәм протестанттар өҫтөнлөгө булған Германия составына инеү мөмкинселеген кире ҡаға. Нацистарҙы яҡлаусылар (социалистар һәм австрофашистар)  араһындағы конфликт граждан һуғышына әүерелә.
 
[[1934 йыл|1934 йылда]]да Дольфус бер партия режимы идаралығын индерә, Ватан фронты ([[Немец теле|нем.]] Vaterländische Front) партияһына лидерлыҡ роле бирелә. Хөкүмәт етештереү өҫтөнән  тулы контроль булдыра һәм Милли - социалистик партияһы яҡлыларҙы репрессияларға дусар итә. Нацистар яғынан 1934 йылдың 25 июлендә канцлер Дольфусты үлтерелеүе реакция тыуҙыра.
 
Был ваҡиға башында фашист диктаторы Бенито Муссолини торған  күрше [[Италия]]<nowiki/>ла оло бола ҡуптара. Дуче Германияны Дольфусты үлтереүен ойоштороуҙа шик тота һәм австрофашистик хөкүмәткә немец ғәсҡәрҙәре баҫып инеү шарттарында хәрби ярҙам вәғәҙә итә. Муссолининың борсолоуы башлыса Германия нацистарының этник немецтар  күпләп йәшәгән Италия провинцияһы булған Тиролгә дәғүәләрен белдереүҙәрендә ҡоролған була.  Италияның ярҙамы арҡаһында [[Австрия]] дәүләте Германияға көсләп [[1934 йыл|1934]] йылда уҡ ҡушылдырыуынан ҡотола. 
 
Артабан Австрия канцлеры булып Курт Шушниг тәғәйенләнә. Ул Дольфустың нацистарҙы тотоп тороу  сәйәсәтен дауам итә,ә [[1936]] йылда икенсе радикаль  Эске оборона ойошмаһының эшмәкәрлеген тыя.
 
== Аншлюс ==
[[1938 йыл|1938 йылда]]да [[Адольф Гитлер|Гитлер]] Италия тарафынан уның Австрияны аннексиялау буйынса пландарын хуплауға ирешә һәм шунда уҡ күрше дәүләттә власты үҙ ҡулдарына аласағы тураһында асыҡ белдерә. төрлө ысулдар менән һуғыштан ҡотолорға тырышҡан Шушниг Германияға ҡушылыу буйынса референдум тәғәйенләй. Халыҡтың фекере Австрияның суверенитетын һаҡлап ҡалыр тигән һуңғы өмөтө була әле уның. Гитлер өсөн  ваҡиғаларҙын бындай ағышы бер нисек тә ҡулай булмай һәм ул Шушнигтан кисекмәҫтән оставкаға китеүен талап итә. Шушниг буйһонорға мәжбүр була. 11 мартта канцлер австриялы нацистарҙың башлығы Артур Зейсс - Инквартҡа үҙенең хоҡуҡтарын тапшыра, ә иртәгеһенә  илгә немец ғәсҡәрҙәре индерелә. 1938 йылдың 13 мартында Австрия Республикаһы рәсми рәүештә ғәмәлдән сығарыла һәм Альпы һәм Дунай рейхсгауҙары булараҡ Өсөнсө рейх өлөшө булып китә.
 
== Беренсе Республика канцлерҙары исемлеге ==