СССР тарҡалыуы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
→‎Ал тарих: викитека
Айсар (фекер алышыу | өлөш)
өҫтәмә мәғлүмәт
1 юл:
{{мөхәррирләү|1=Айсар|2=117 май 2016}}.
'''СССР-ҙың тарҡалыуы''' — [[1991 йыл]] аҙағында [[Советтар Союзы]]ның берҙәм [[дәүләт]] булараҡ йәшәүҙән туҡтауына алып килгән ил [[Иҡтисад үҫеүе|иҡтисадындағы]] (халыҡ хужалығындағы), социаль өлкәһендәге, [[йәмғиәт|йәмәғәт]] һәм [[сәйәсәт|сәйәси]] сфераларындағы системалы емерелеү (дезинтеграция) процестары. 1991 йылдың [[25 декабрь|25 декабрендә]] СССР Президенты [[Горбачёв Михаил Сергеевич|М. С. Горбачёв]] был юғары вазифалағы эшмәкәрлеген «принципиаль фекерҙәр буйынса» («по принципиальным соображениям») туҡтатыуы тураһында иғлан итә; [[25 декабрь|25 декабрҙә]] СССР Юғары Советының үрге палатаһы булған Республикалар Советы Бойондороҡһоҙ дәүләттәр берләшмәһе (БДБ) ойошторолоу сәбәпле СССР-ҙың йәшәүҙән туҡтауы хаҡында декларация ҡабул итә.
 
10 юл:
[[Икенсе донъя һуғышы]]нан һуң СССР [[Европа]]ла һәм [[Азия]]ла диңгеҙ һәм океандарға сығыу юлдары булған һәм ғәләмәт күләмдәге тәбиғи байлыҡтарға эйә ғәйәт ҙур территорияны биләй. Илдең төбәктәр буйынса махсуслашыуға нигеҙләнгән һәм төбәк-ара ныҡлы бәйләнештәргә ҡоролған [[социализм|социалистик типтағы иҡтисады]] ярайһы уҡ үҫешкән була. Бынан тыш, социалистик лагерға ингән дәүләттәр Советтар Союзы йоғонтоһонда була.
 
Милли хәрәкәттәрҙе ҡаты контролдә тотоу, ''СССР халыҡтарының дуҫлығы һәм туғанлығы'' тураһындағы фекерҙе даими алға һөрөү һәм киң таратыу арҡаһындаһөҙөмтәһендә илдә 70—80 йылдарҙағыйылдарҙа<ref>как исключения можно упомянуть беспорядки 1972 года в Каунасе, массовые демонстрации 1978 года в Грузии, события 1980 года в Минске, декабрьские события 1986 года в Казахстане</ref>бары бер нисә милләт-ара ҡапма-ҡаршылыҡ ҡына мөмкинкилеп буласыға<ref>''Паин Э. А., Попов А. А. ''Межнациональные конфликты в СССР//Советская этнография, 1990, № 1</ref>. Илдә иң күп һанлы булған [[урыҫтар]] РСФСР биләмәләрендә генә түгел, башҡа бөтә республикаларҙа ла йәшәй. Советтар Союзындағы ун биш республиканың һәр береһе үҙ дәүләт символикаһына һәм союз кимәлендәгенә оҡшаш үҙ совет һәм партия етәкселегенә эйә була.
{{викитека|:ru:Категория:Распад СССР|Распад СССР {{ref-ru}}}}
 
СССР составындағы союздаш республикалар, Конституцияға ярашлы, үҙаллы (суверенлы) [[дәүләт]]тәр булып һаналды<ref>[[wikisource:ru:Конституция СССР (1977)#Глава 9. СОЮЗНАЯ СОВЕТСКАЯ СОЦИАЛИСТИЧЕСКАЯ РЕСПУБЛИКА|Ст. 76-я Конституции СССР 1977 года]]</ref>; һәр союздаш республиканың Союздан ирекле сығыуға хоҡуғы һаҡланып килде<ref>[[wikisource:ru:Конституция СССР (1977)#Глава 8. СССР — СОЮЗНОЕ ГОСУДАРСТВО|Ст. 72-я Конституции СССР 1977 года]]</ref>. Союздаш республиканың сит дәүләттәр менән бәйләнештәр урынлаштырырға, улар менән килешеүҙәр төҙөргә һәм дипломатик һәм консуллыҡ вәкиллектәр менән алмашырға, халыҡ-ара ойошмалар эшмәкәрлегендә ҡатнашырға хоҡуҡлы булды<ref>[[wikisource:ru:Конституция СССР (1977)#Глава 9. СОЮЗНАЯ СОВЕТСКАЯ СОЦИАЛИСТИЧЕСКАЯ РЕСПУБЛИКА|Ст. 80-я Конституции СССР 1977 года]]</ref>. Белоруссия ССР-ы менән Украина ССР-ының [[Ялта конференцияһы]]ндағы килешеүҙәр нигеҙендә Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы барлыҡҡа килгәндән алып унда үҙ вәкилдәре бар ине. Шулай ҙа, дәүләт менән идара итеү үҙәкләштерелгәйне: ҙур ил тормошоноң бөтә өлкәләренә лә ҡағылған аҙмы-күпме әһәмиәткә эйә ҡарарҙар власть органдарының бөтә иерархияһын контролдә тотҡан КПСС-тың үҙәк органдары тарафынан раҫланды. Союздаш республикалар етәкселәре үҙәк етәкселек тарафынан ҡуйылды.
 
== Әҙәбиәт ==