Австро-Венгрия: өлгөләр араһындағы айырма

1860—1861 йылдарҙағы конституцион реформаларҙы булдырыу ниәттәре юҡҡа сыҡҡандан һуң, император [[Франц Иосиф I]] монархияны нығытыу маҡсатында Венгрия милли хәрәкәте менән ниндәй булһа ла компромисс булдырыу өмөтөн ташламаныташламай. 1865 йылда император һәм Ференц Деак араларындаараһында аралашсылар ашаярҙамында йәшерен һөйләшеүҙәр башлана. Уларҙың һөҙөмтәләре Деактың 1865 йылдың 16 апрелендә «Пасха мәҡәләһендә» көн күрә. Венгрия либералдарының лидеры 1848 йылдағы конституцияһыныңконституцияның тергеҙелеүе тураһындағы ғәҙәти талаптарҙан баш тартыуы хаҡында әйтеп бирә. 1865 йылда асылған Венгрия дәүләт йыйылышында Австрия менән компромисс мөмкинлегенең шарттары тураһында бик ярһыу дискуссиялар йәйелә. Еңеүҙе Деак һәм уны яҡлаусылар яулай. Уларға ҡаршы 1848 йылдағы конституцияны, алдан һөйләшелгән килешеү шарттары сифатында, 1848 йылдағыраҫлау конституциянымөһимлеген раҫлауеткерергә көрөклегендә ныҡышҡан радикалдар һәм «резолюция партияһы» тора.

Австрия һәм Венгрияның үҙ -ара яҡынайыуы 1860 йылдарҙың уртаһындағы халыҡ-ара ваҡиғаларҙываҡиғаларын тиҙләтәәүҙемләштерә. 1866 йылда Австрия һәм Пруссия араһында һуғыш тоҡана һәм Австрия ғәсҡәрҙәре Садова янындағы алышта тар-мар ителә. Һуғышта еңелеүе Австрия империяһын Германия конфедерацияһынан төшөрөп ҡалдырыуынҡалдырыуына һәм Пруссия эгидаһы аҫтында Германияның берләшеу процесы башланыуынбашланыуына аңлатаишара була. Һуғыш һөҙөмтәһендә Австрия империяһының һуғыш һөҙөмтәһендә киҫкен көсһөҙләнеүе, шул уҡ ваҡытта Рәсәй яғынан хәүеф көсәйеүе һәм империяның славян халыҡтары милли хәрәкәттәре эсендә, айырыуса чехтарҙың, панславян симпатиялары үҫеүе, Венгрия лидерҙарын борсоноборсой. «Пассив ҡаршылашыу» тактикаһы инде һөҙөмтә алып килмәй, ә киреһенсә, Венгрия элитаһын дәүләт менән идара итеү мөмкинселегенән мәхрүм итә. Шул уҡ ваҡытта Австрия империяһының башҡа милләттәренмилләттәре милли хәрәкәттәре көсәйә: Дәүләттедәүләтте тигеҙ хоҡуҡлы халыҡтар федерацияһына әүерелдереү идеялары менән сығыш яһаған чехтар, хорваттар, румындар, поляктар һәм словактарсловактарҙың милли хәрәкәттәре көсәйтә. Барыһы бергә Деакты һәм уны яҡлаусыларын революция дәүеренең милли идеологияһынан баш тартыуға һәм хөкүмәт менән һөйләшеүҙәрҙә, радикаль рәүештә үҙҙәренең талаптарынталаптарыыңн күләмен кәметеүгә алып килде.

Шул уҡ ваҡытта Австрия либералдары империяның көнбайыш өлөшөндә немецтар өҫтөнлөк алған милләт булып ҡалһын өсөн венгрҙар менән союздың мөһимлегенмөһимлегенә төшөнә. Дәүләт трансформацияһында бер нисә вариантты, шул иҫәптән неабсолютизмға кире ҡайтыуҙы һәм халыҡтар федерацияһын булдырыуҙы, күҙ уңында тотҡан Франц Иосиф 1866 йылға Германияла Австрия реваншы мөмкинселлегенә өмөт биргән Австро-Венгрия дуализмы өҫтөнлөгөнә инана. Венгрия милли хәрәкәтенә император позицияһы бер аҙ йомшарыуында, бәлки, уның ҡатыны, венгрҙарҙы яҡын күргән императрица ''Елизавета'' уйнағандыр. Һуңғараҡ Австро-Венгрия компромисын булдырыуҙа уның роле импрератрица образын идеаллаштырған, Венгрия йәмғиәт фекеренә ярашлы, бик ныҡ арттырып күрһәтелә.

Бындай шарттарҙа Австрия империяһы хакимиәте дошмандарса көйләнгән Пруссия етәкселегендә Германия союзы менән яҡынлашыуға өмөтләнмәй, ул инде был ваҡытҡа бик көслө милли хәрәкәте булдырылған Венгрия менән компромисс эҙләй. 1867 йылдың мартында Австрия империяһын Австро-Венгрияға әйләндергән Австрия-Венгрия килешеүе төҙөлә. Яңы дәүләт конституцион дуалистик (ике дәүләтле) монархияны кәүҙәләндерә. Монархия икегә бүленә: Транслейтания һәм Цислейтанияға. Ике өлөштөөлөштә лә, Австрия империяһының элекке императоры, Австро-Венгрия менән 1916 йылға тиклем идара иткән Франц Иосиф I етәкләй.