Википедия

Донъяның ете мөғжизәһе: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
рәсемде һулғы күсерҙем
күренеште төҙәтеү, викилаштырыу
1 юл:
== Тарихы ==
 
Иҫ китәрлек ҡоролмаларҙы асыҡлау идеяһы башлап [[Б. э. т. V быуат|б. э. тиклем V быуаттабыуат]]та [[Геродот]] яҙмаларында осрай.
Шунан һуң, тиҫтә йылдар үткәс, грек тарихсылары « Донъя мөғжизәләре йыйылмаһы» тигән китап яҙалар. Тик беҙҙең көндәргә уның исеме генә килеп еткән. Сөнки, был хеҙмәт [[Искәндәриә китапханаһы]] янғанда юҡҡа сыҡҡан.
Донъя мөғжизәләренең тулы исемлеге [[Урта быуаттарҙабыуаттар]]ҙа төҙөлөп бөтә.
Унда боронғо донъяның һуш алырлыҡ ете иҫтәлекле ҡоролмаһы индерелә. Уларҙың серен асыу өсөн бөгөнгө көндә археологик тикшеренеүҙәр ойошторола.
10 юл:
 
[[Файл:SevenWondersOfTheWorld.jpg|thumb|293px|Донъяның ете мөғжизәһе. Һулдан уңға, өҫтән аҫҡа: [[Хеопс пирамидаһы]], [[Семирамиданың аҫылмалы баҡсалары]], [[Артемида ғибәҙәтханаһы]], [[Олимпияла Зевс статуяһы]], [[Галикарнас кәшәнәһе]], [[Колосс Родосский]], [[Искәндәриә маяғы]]]]
 
 
== Классик исемлек һәм уның аңлатмаһы ==
Тарихсылар был исемлекте [[Александр Македонский| Искәндәр Зөлкәрнәй]] исеме менән бәйләй<ref name="70 чудес зодчества">{{Книга:70 чудес зодчества древнего мира}}</ref>
 
Беҙҙең өсөн гүзәллеге менән таң ҡалдырырлыҡ ғәжәйеп ҡоролмалар тыуҙыра алған боронғо дәүер кешеһе — -үҙе бер мөғжизә. Улар тураһында мәғлүмәттәр туплап, беҙгә килтереп еткереүсе тарихсылар ҙа данға лайыҡ. Аттарҙа, дөйәләрҙә генә сәйәхәт итеп булған. Алыҫ аралар күп ваҡытты алған. Сәйәхәттәр хүефле булған. Шул ауырлыҡтарҙы үтеп, Геродот, Каллимакс кеүек бөйөк кешеләр фәнни тикшеренеүҙәр үткәргән. Күренешен һүрәткә төшөрөп, телдән дә һүрәтләп бик күп фактик мәғлүмәттәр яҙып ҡалдыралар.
[[Файл:Walls of Babylon 1 RB.JPG|thumb|leftright|[[Вавилон]] стеналары]]
«Донъя мөғжизәләре йыйылмаһы» [[Искәндәриә китапханаһы]] менән бергә янһа ла, боронғо цивилизациялар тарих төпкөлөндә ҡалһа ла, дандары бөгөнгәсә килеп еткән.
Әлбиттә, мөғжизә исемлегенә лайыҡлылар бик күп булған: [[Афина ПарфеностыңПарфенос]]тың, Эпидаврҙағы Асклепийҙың[[Асклепий]]ҙың, [[Книд АфродитаһыныңАфродитаһы]]ның, Мемнондың «йырлаусы» һындары, Персеполдәге Кир һарайы, Афиналағы[[Афина]]лағы [[Акрополь]], [[Искәндәриә китапханаһы]] һ. б.
Әммә етәүҙе генә мөғжизә итеп күрһәтеүҙең ғилләһе- — боронғолар өсөн 7 һанының теүәллекте, камиллыҡты, изгелекте сағылдырыусы төшөнсә булыуынандыр.
Күптән түгел, был мөғжизәләрҙе киренән тергеҙеү ниәте менән яныусылыр ҡалҡып сыҡты.
 
Хәҙерге донъя мөғжизәләрен асыҡлау буйынса ла эштәр йәйелдерелгән. Унан тыш, ете тәбиғәт ҡомартҡылырын билдәләргә тигән ҡарар ҙа ҡабул ителде.
 
Боронғо донъяның ете мөғжизәһенә инеүселәр исемлеге :
{| class="wikitable"
|-
31 юл:
|-
| [[Хеопс пирамидаһы]]
| Б. э. тиклем 2540 йыл
| [[Гиза]] ([[ЕгипетМысыр]])
| [[ДревнийБоронғо ЕгипетМысыр|Хемион.]]
|Әлегәсә һаҡланған берҙән-бер мөғжизә
|
39 юл:
|-
| [[Семирамиданың аҫылмалы баҡсалары]]
| Б. э. тиклем 605 йыл
| [[Вавилон]] ([[Ираҡ]], [[Месопотамия]])
| Навуходоносор II-нең әмере буйынса
| Б. э. тиклем I быуатта
|Һыу баҫҡанда фундаменты емерелә һәм ҡоролма ҡолай
| Батша [[Навуходоносор II]]-нең ҡатыны хөрмәтенә эшләнгән
|-
| [[Олимпияла Зевс статуяһы]]
| Б. э. тиклем 435 йыл
| [[Олимпия]] ([[Греция]])
|Фидий
| V—VI быуаттар.
| V быуатта [[Константинополь|Константинополдә ]] Ипподромдағы янғында юҡҡа сыға
| [[Олимпия]]ла [[Зевс]]тың статуяһы
|-
| [[Артемида ғибәҙәтханаһы]]
| Б. э. тиклем 560 йыл
| [[Эфес (городҡала)|Эфес]] ([[Төркиә]])
| Херсифрон ҡорамдың проектын эшләгән һәм төҙөлөш башлаған. Пеоний һәм Деметрийтөҙөп бөтөрөп ҡуйғандар.
| Б. э. тиклем 370 йыл .<br /> Б. э. тиклем 356 йыл ([[Герострат]]ом)<br />йәки Б. э. тиклем 262 йыл ([[готы|готтар]])
|янғын.
|Әлиһә [[Артемида]] хөрмәтенә төҙөлгән
|-
| [[&nbsp; Галикарнас кәшәнәһе]]
| Б. э. тиклем 351 йыл
| [[Галикарнас]] (көнъяҡ-көнбайыш [[Турция|Төркиә]])
| Пифей
| 1494 йыл
|ер тетрәү ;
 
һаҡланғандар : фундаменттары, архитектур фрагменттары ;
 
[[Британский музей|ЛондодағыЛондондағы Британия музейында музейы]]нда — [[Мавсол]]дың һәм уның ҡатыны Артемисияның статуялары, рельефтар, арыҫландарҙың статуялары
 
|карий хаҡиме Мавсолға ҡатыны батшабикә Артемисия тарафынан ҡуйылған ҡәбер ташы
|-
| [[Колосс Родосский]]
| Б. э. тиклем 292 һәм 280 йылдар араһында
| [[Родос]] ([[Греция]])
| [[Греция|Харес]]
| Б. э. тиклем 224 (йәки 226) йыл <br />бронза корпусы б. э. тиклем 654 йылда һүтеп алынған.
| ер тетрәү
|скульптор Харес тарафынан Родостың Деметрий Полиоркетты еңеүенә арнап эшләнгән (Б. э. тиклем 304 йылда) .
|-
| [[Искәндәриә маяғы]]
| Б. э. тиклем III быуат
| [[ ЕгипетМысыр искәндәриәһе ]]
| [[Греция|гректар]] Птолемейҙар династияһы
| Б. э. тиклем 303 й. — 1480 й. (1783 йыл торған)
| ер тетрәү
|караптарға юл күрһәтеү өсөн .
|-
|
101 юл:
Аҙаҡ ошо исемлеккә төрлө ҡомартҡыларҙы индереү өсөн ынтылыштар була.
 
[[I быуат ]] аҙағында рим шағире [[Марк Валерий Марциал|Марциал]] исемлеккә яңы ғына төҙөлгән [[Колизей]]ҙы индерә.
 
Аҙаҡ, [[VI быуатта быуат]]та насара теолог [[Григорий Турский]] [[Нухтың кәмәһенкәмәһе]]н һәм [[Первый Храм| Соломон ҡорамын ҡорамы]]н өҫтәй .<ref name="70 чудес зодчества"/>
 
Русь дәүләтендә донъяның ете мөғжизәһе хаҡында тәүге мәғлүмәттәр Симеон Полоцкий аша билдәле.
109 юл:
Яңы дәүерҙә европалыларға был турала Фишер фон Эрлахтың (1656—1723) «Һынлы сәнғәт тураһында яҙмалар» тигән китабы сыҡҡандан һуң билдәле була.
 
<gallery caption="Мөғжизәләр картиналары, XIX быуат">
== Иҫкәрмәләр ==▼
{{иҫкәрмәләр}}▼
 
Image:Colosse_de_Rhodes_%28Barclay%29.jpg| Колосс Родосский<ref>Һүрәт дөрөҫлөккә тап килеп бөтмәй: ҡулды бер нисек тә алға һуҙып эшләп булмаған. Сөнки, был осраҡта статуя тигеҙлек һаҡлай алмаҫ ине. Ысынында ҡулын ҡаш өҫтөнә ҡуйып, Колостың ҡарашын офоҡҡа йүнәлтеп эшләгәндәр. Колостың «иҫән» сағындағы бер генә һүрәте юҡ. Формаһы ла, торған урыны ла билдәһеҙ. Күптәр уны Родос тағы гаванға ингән ерҙә торған тип һанай. Әммә шундай дәү статуя торорлыҡ унда урын юҡ. Ҡала эсендә йәки убаларға яҡыныраҡ ерҙә булыуы дөрөҫөрәктер. Һәйкәлде эшләү дәүерендә, уны уратып тупраҡтан уба күтәрелә тигән иҫтәлектәр ҙә ошо фаразды дөрөҫләй.</ref>▼
<gallery caption="Картинкалар "чудес" в XIX веке">
 
Image:Colosse_de_Rhodes_%28Barclay%29.jpg| Колосс Родосский Һүрәт дөрөҫлөккә тап килеп бөтмәй: ҡулды бер нисек тә алға һуҙып эшләп булмаған. Сөнки, был осраҡта статуя тигеҙлек һаҡлай алмаҫ ине. Ысынында ҡулын ҡаш өҫтөнә ҡуйып, Колостың ҡарашын офоҡҡа йүнәлтеп эшләгәндәр.
▲Колостың «иҫән» сағындағы бер генә һүрәте юҡ. Формаһы ла, торған урыны ла билдәһеҙ. Күптәр уны Родос тағы гаванға ингән ерҙә торған тип һанай. Әммә шундай дәү статуя торорлыҡ унда урын юҡ. Ҡала эсендә йәки убаларға яҡыныраҡ ерҙә булыуы дөрөҫөрәктер. Һәйкәлде эшләү дәүерендә, уны уратып тупраҡтан уба күтәрелә тигән иҫтәлектәр ҙә ошо фаразды дөрөҫләй</ref>
 
Image:Temple_de_Diane_%28Barclay%29.jpg| Эфеста Артемида ҡорамы
Юл 125 ⟶ 121:
</gallery>
 
▲== Иҫкәрмәләр ==
[[Категория:Донъяның ете мөғжизәһе]][[Категория:Боронғо донъя]][[Категория:Исемлектәр:Мәҙәниәт]][[Категория:Биналар һәм ҡоролмалар исемлеге]]
▲{{иҫкәрмәләр}}
 
== Һылтанмалар ==
{{Навигация
|Тема = Донъяның ете мөғжизәһе
|Викисловарь = ru:семь чудес света
|Викисклад = Category:Seven Wonders of the World
}}
* {{Из|Кругосвет|http://www.krugosvet.ru/enc/kultura_i_obrazovanie/izobrazitelnoe_iskusstvo/SEM_CHUDES_SVETA.html}}
{{placemark|http://googis.info/load/0-0-0-736-20|Семь чудес света}} (файл меток [[KMZ]] для [[Google Earth]])
 
{{Донъяның ете мөғжизәһе}}
[[Категория:Донъяның ете мөғжизәһе]]
[[Категория:Боронғо донъя]]
[[Категория:Исемлектәр:Мәҙәниәт]]
[[Категория:Биналар һәм ҡоролмалар исемлеге]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Донъяның_ете_мөғжизәһе» битенән алынған