Галикарнас кәшәнәһе: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
күренеште төҙәтеү, категория
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
50 юл:
[[Файл:Bodrummauzoleum.jpg|thumb|250px|Ҡорамдың ҡалдыҡтары ]]
 
'''Галикарнас кәшәнәһе ''' ({{lang-gr|Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού}}; {{lang-tr|Halikarnas Mozolesi}})  — [[Кария|Кария]] хаҡиме [[Мавсол]] ({{lang-el|Μαύσωλος}})дың ҡәбере өҫтөнә төҙөлгән иҫтәлек. Б.э. тиклем IV быуат уртаһында ҡатыны [[Артемисия III|Артемисия III]] әмере менән [[Галикарнас]]та төҙөлгән. Был ([[Төркиә]]нең) хәҙерге [[Бодрум]] ҡалаһында була. [[АнтиҡлыҡАнтика|Боронғо]] дәүерҙең [[Донъяның ете мөғжизәһе|мөғжизәләренең]] береһе. Был ҡоролма Гекатомнидтар династияһының иҫтәлеге, [[героон]] һәм Мавсолдың баҡыйҙағы йорто булып тора.
 
== Төҙөү ==
 
Төҙөлөш Мавсол иҫән саҡта уҡ, б. э. тиклем 359 йылда башланған.
 
Төҙөлөшкә ҡатыны Артемисия етәкселек иткән. Кәшәнәнең проектын төҙөү өсөн ул грек архитекторҙары Сатир һәм [[Пифей (архитектор)|Пифейҙы]], күренекле скульпторҙар  — [[Леохар]] менән [[Скопас]]ты (уның эштәре [[Артемида ғибәҙәтханаһы|Эфестағы Артемида ҡорамын]] да биҙәгән), [[Бриаксид]]ты һәм Тимофеосты саҡыра.
 
== Кәшәнәнең һүрәтләмәһе ==
62 юл:
[[Өлкән Плиний]] яҙа:
 
{{цитата|Көнъяҡтан һәм төнъяҡтан оҙонлоғо 63- әр фут, алғы яҡтан һәм артҡы яҡтан тарыраҡ, ә дөйөм уратаһы с— 440 фут, бейеклеге – 25терһәк25 терһәк , 36 бағана (колонналар) менән уратып алынған. Уны птерон тип атағандар. Көнсығыштан рельефле биҙәлеш тебиҙәлеште [[Скопас]],төнъяҡтан— төньяҡтан— Бриаксид, көнъяҡтанкөньяҡтан — Тимофеос, көнбайыштан Леохар башҡарған. Улар эште тамамламаҫ элек үк батшабикә мәрхүм була.
 
... птерон өҫтөнән аҫҡы өлөшө кеүек үк бейеклектә пирамида, күтәрелә. Егерме дүрт баҫмалы һикәлтә тарая барып бөтә. Түбәһендә, иң осонда Пифей эшләгән мәрмәр квадрига (дүрт ат егелгән ике тәгәрмәсле арба) ултыра. Квадрига менән бергә өтә ҡоролманың бейеклеге 140 футов [(46 м]).<ref>''Плиний Старший''. Естественная история, XXXVI, 30-31 // Плиний Старший. Естествознание. Об искусстве. М.: Ладомир, 1994, ISBN 5-86218-131-8</ref>}}
[[Файл:The maussolleion model dsc02711-miniaturk nevit.jpg|thumb|200px| Кәшәнәнең [[Истанбул]] паркындағы кесерәйтелгән күсермәһе]].
Кәшәнәнең төҙөлөшө ул замандағы грек архитектураһынан айырылып тора. Классик эллин ҡорамдары дүрткелдүрткил булып, бейеклеге фасадтың оҙонлоғонан уҙмай.
 
Ә Галикарнас кәшәнәһе планда квадрат фиғылында . Бейеклеге нигеҙ яҡтарынан күпкә артып китә.
 
330 статуя өс бүлкәттә айырым композиция булып урынлаштырылған. Һикәлтәләрҙә, бағаналар араһында (колоннада), пирамида түбәһендә квадратура, фронтондарҙа (акротерий).
 
Композиция һәм кәшәнәненең биҙәлеше Гекатомнидтар хәкәмиәтенең күсәгилешлелеген раҫлауға йүнәлтелгән; уларҙың идара хоҡуғы ҡануни(закон) яҡтан тейелгеһеҙ тигәнде күрһәтергә ынтыла. Был б. э. тиклем IV быуатта Карияла сәйәси хәлдәрҙең ҡатмарлы булып ҡалыуын күрһәтә<ref>Кишбали Т. с. 64</ref>
Юл 76 ⟶ 77:
<ref>[http://www.thelatinlibrary.com/vitruvius2.html ''M. Vitruvii Pollionis'' De Architectura Liber Secundus, 10-11 // THE LATIN LIBRARY at Ad Fontes Academy] (лат. текст)</ref> Галикарнас диңгеҙ ярында урынлашҡан. Урыны — диңгеҙ менән уратып алынған ярым ҡаҙан һымаҡ соҡор ерҙә. Ярҙа, уның менән бер һыҙатта, гавань урынлашҡан.
[[Урта диңгеҙ|Урта]] һәм [[Ҡара диңгеҙ]] тарафтарынан бик күп караптар килә. Гавандан алыҫ түгел, баҙар һуҙылып киткән. Бында төрлө илдәрҙән килтерелгән тауарҙар менән һатыу итәләр.
Артабан, тау яғына ҡарай йорттар теҙелеп киткән. Галикарнастың төп урамы әкертен г енәгенә(һөҙәк) өҫкә ҡарай күтәрелә.
 
Мавсолдың ерләнгән урыны өҫтә, төп урамдың урта өлөшөнә тура килеп, күренеп тора. Унан юғарыраҡ, тау битләүендә һуғыш аллаһы Арестың ҡорамы урынлашҡан. Уң яҡлап тау битендә Афродита менән Герместың ғибәҙәтханалары ултыра.
Юл 84 ⟶ 85:
== Емерелеүе һәм тикшеренеүҙәр ==
 
Кәшәнә 19 быуат торған . [[XIII быуаттабыуат]]та көслө ер тетрәүенән һуң емерелгән.
 
1522 йылда кәшәнәнең ҡалдыҡтары [[Мальта ордены|рыцарь-иоаннитар]] тарафынан [[Изге Пётр замогы|Изге Петра ҡәлғәһен]] төҙөү өсөн тирыпталып алынған.
 
1846 йылда кәшәнә ҡалдыҡтарын [[Британия музейы]] ойошторған экспедиция тикшерә. Етәксеһе [[Ньютон Чарльз Томас|Чарльз Томаса Ньютон]] була.