Науруз: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Айсар (фекер алышыу | өлөш) өҫтәмә мәғлүмәт |
Ләйсән (фекер алышыу | өлөш) әҮҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
1 юл:
'''Науруз''' ([[Фарсы теле|фарс]]. яңы көн) — [[Урта Азия]]ла, [[Иран]]да, [[Афғанстан]]да һәм башҡа ҡайһы бер илдәрҙә бик борондан килгән Яңы йылды ҡаршылау байрамы.
2009 [[:ru:30_сентября|йылдың 30 сентябрендә]] Науруз [[:ru:ЮНЕСКО|ЮНЕСКО]] тарафынан Кешелек мәҙәни мираҫының репрезентатив исемлегенә индерелеп, 21 март Халыҡ-ара Науруз көнө билдәләнә.
[[Башҡортостан]]да ла Науруз билдәләнә. [[Яңы йыл]]ды [[март]] айында башлап ебәреүҙең [[башҡорттар]] йәшәгән [[Урта Волга]] буйында булғанлығы мәғлүм. Ул осорҙа Науруз көндәрендә (ул берәр аҙнаға — 10 көнгә һуҙылған) йорттан-йортҡа инеп «нәүрүҙ әйтеп» йөрөү ғәҙәте булған, быны уҡыусы балалар — шәкерттәр башҡарған. Науруз таҡмағын уҡып, йәки яттан әйтеп, хужаларға бәхет, уңыштар теләп йөрөгәндәр.▼
▲
== Байрам тарихы ==
Науруз — иран календарының беренсе көнө, яҙ башы, Фарвардин айының Ормазд көнөнә тап килә ([[Фарсы теле|перс.]] فروردین) (яҡынса 21 март), көн менән төндөң тигеҙлеге; үҫеү һәм һәм сәскә атыу сезоны асыла.
Иранда байрам итеү ғәҙәттә 13 көнгә һуҙыла, уларҙың 5 көнө Наурузды ҡаршылауға һәм туған-дуҫтарҙы ҡотлауға китә. Туғыҙынсы көн — Шахръяран-Науруз (шаһ Наурузы), ун өсөнсө көн Сездах-бедар ([[:ru:Персидский_язык|перс.]] سیزده به در) («Ун өсө өйҙән ситтә») тип билдәле.
Наурузды байрам итеү борондан килә. [[:ru:Шахнаме|Шаһнамә]]<nowiki/>» ([[:ru:Персидский_язык|перс.]] شاهنامه) поэмаһында Науруз байрамын ҡаршылауҙан [[:ru:Джамшид|Джамшид]] Шаһтың ([[:ru:Персидский_язык|перс.]] جمشید) батшалыҡ итеү осоро башлана (ошонан заратуштрсылар араһында байрамды «Джамшиди Науруз» тип атау һәм был байрамда Шаһтарҙы тәхеткә ултыртыу йолаһы килә).
«Науруз» һүҙе тәү тапҡыр яңы эраның икенсе быуатында фарсы сығанаҡтарҙа осрай, әммә был байрам [[:ru:Ахемениды|Әхеменидтар]] династияһы ваҡытында уҡ (б.э.т. 648—330 йй.) үткәрелә. Был көндө [[:ru:Держава_Ахеменидов|Персидской империяһы]] провинциялары халҡы [[:ru:Шахиншах|шахиншаһҡа]]<sup>[[:ru:Новруз#cite_note-7|[7]]]</sup> бүләктәрен алып килә.
Әзербайжанда был көндө «тонгал» тип аталған усаҡ яғып, уның аша ете тапҡыр һикереү йолаһы бар.
2010 йылда Науруз [[:ru:Дангара_(Таджикистан)|Дангара]] тажик ҡалаһында, 2011 йылда — Ирандың баш ҡалаһы [[:ru:Тегеран|Тегеранда]], 2013 йылда төркмән ҡалаһы [[:ru:Ашхабад|Ашхабадта]]<sup>[[:ru:Новруз#cite_note-8|[8]]]</sup> үткәрелә.
Британ ғалимы М. Бойс әйтеүенсә, зороастрҙарҙа был байрам утҡа бағышлана, утты боронғо зороастрҙар тормош сығанағы, тип һанаған һәм табынған. <sup>[[:ru:Новруз#cite_note-12|[12]]]</sup>.
Хәҙерге ваҡытта был байрамдың зороастрҙар ҡулланған башҡа атрибуттары ла һаҡланған: көпшәгә иген йәки арпа тултырып, өҫтөнә һыу ҡоялар. Аҙаҡ ул үҫкәс, өй түренә ултырталар<sup>[[:ru:Новруз#cite_note-ReferenceA-14|[14]]]</sup>. Хәҙерге заманда Әзербайжанда, Иранда һәм Урта Азияла шулай уҡ эшләйҙәр<sup>[[:ru:Новруз#cite_note-ReferenceB-17|[17]]]</sup>. Байрам табынына яңы тормош символы булған йомортҡа һәм тәмлекәстәр ҡуйылған. Бөгөн дә өҫтәл табыны шулай уҡ<sup>[[:ru:Новруз#cite_note-ReferenceB-17|[17]]]</sup>.
Науруз байрамы исламға тиклемге дәүерҙән килә, уның философияһы һәм ғәҙәттәре ислам диненә ҡарамай. Тарихи тамырҙары һәм тәбиғи эстәлеге ислам диненең бер Аллаға табыныу тәғлимәтенә ҡаршы килә.
== Байрамға әҙерлек ==
Ғәҙәт буйынса, Науруз алдынан кешеләр өйҙө, урамды йыйыштырып, бурыстарын түләп бөтөргә тейешле.
[[:ru:Хафт_син|Хафт син]] ([[:ru:Персидский_язык|перс.]] هفت سین) һәм хафт шин исемлектәре төҙөлә. Хафт син С хәрефенә (S йәки Sîn ([[:ru:س|س]]) фарсы алфавитында) башланған ете өлөштән тора. Хафт шин шулай уҡ ете элементтан тора, һүҙҙәр фарсы алфавитындағы Ш хәрефенән башлана.
Байрам табынына иген, арпа, тары, кукуруз, ноҡот, борсаҡ, яҫмыҡ, дөгө, һ.б. ярманан йәймә әҙерләгәндәр. Иң билдәлеһе булып иген үҫентеләренән [[:ru:Сумаляк|сумәләк]] тора.
== Байрам саралары ==
| |||