Википедия

Латвия тарихы: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
ә категория
1 юл:
'''Латвия''' тарихы  — беҙҙең эраға тиклем X—IX меңйыллыҡтан  бөгөнгө көнгә тиклем хәҙерге Латвия ерендәге ваҡиғалар.
 
== Тарихҡаса осор ==
16 000 йыл элек [[:ba:Латвия]] еренән боҙлоҡтар килә башлай, әммә беренсе кешеләр бында 11 000 йыл элек төпләнгән. {{sfn|История Латвии: ХХ век|2005||с=17}} Тәү кешеләр эҙҙәре кунд культураһы артефакттарына ҡарай, уның нигеҙендә нарв культураһы формалаша. Беҙҙең быуатҡа тиклем 3 мең тирәһе йыл элек бында фин-уғыр ырыуҙары килә. Б. э. т. 1 меңйыллыҡтан ҡалмай, бында балт ырыуҙары урынлаша. Улар мал көтөү, ер эшкәртеү менән шөғөлләнә. Ошо уҡ ваҡытта был ерҙәрҙә йәшәүселәр ситтән килгән тимер хеҙмәт ҡоралдарын ҡуллана башлай.
 
== Урта быуат осоро ==
[[Файл:The_Araisi_Lake_Fortress_(the_9th_century_AD).jpg|left|thumb|Латгалдарҙың Арайша ерлеген реконструкциялау, IX быуат ]][[VII быуат]]та Латвияның көнбайышында Курземда скандинавтар ултыраҡтары барлыҡҡа килә<ref>[http://www.kladoiskatel.lv/articles.php?lng=ru&pg=21 Железный век]</ref>.
 
VIII быуатта Латвия халҡы ер өйөнән ағас өйгә күсә, X быуатҡа көршәк яһау һөнәренә эйә була. Табылған ғәрәп дирхәмдәре (IX б. икенсе яртыһынан алып) алыҫ дәүләттәр менән һатып алыу бәйләнештәре әүҙемләшеүе хаҡында һөйләй{{sfn|LPSR arheoloģija|1974||с=141}}Рим аҡсалары Латвияла б. э. II б. уҡ килеп сыға.{{sfn|LPSR arheoloģija|1974||с=108}}
 
Урта быуат яҙмалары буйынса Латвияла фин (ли́втар), балт (күршеләр, земга́лдар, се́лдар, латга́лдар, славян ырыуҙары йәшәгән<ref>напр. хроника [[Генрих из Леттии|Генриха из Леттии]]</ref>.
 
[[Файл:Ливонская_Конфедерация_1260.png|thumb]]
 
== Рәсәй империяһы составында (1721-19171721—1917) ==
1721  йылғы килешең буйынса Швед Лифляндияһы (хәҙерге Латвияның[[Латвия]]ның төньяҡ һәм Эстонияның[[Эстония]]ның көньяҡ өлөшө ингән) [[Рәсәй империяһыныңимперияһы]]ның [[Рига губернаһынагубернаһы]]на ингән, һуңынан айырым Лифлянд губернаһы булып китә. 1772  йылда [[Речь Посполитая]] беренсе тапҡыр бүленгәндә, Рәсәйгә Латгалия (Поляк Инфлянттары), ә 1795  йылда Курляндия ҡушыла.
 
[[Наполеон]] баҫып алғанда, француз ғәскәрҙәре ваҡытлыса Курляндияны оккупацияға ала, әммә [[Рига]]ға инә алмай. [[1812 йылғы Ватан һуғышынанһуғышы]]нан һуң Латвияның күп өлөшөндә крепостнойлыҡ хоҡуғы бөтөрөлә.
 
XIX б. икенсе яртыһында индустриялаштырыу үтә, [[1861 йыл]]да Рига менән Динабург араһында тәүге тимер юл эшләй башлай, һуңынан ул Витебсҡа тиклем һуҙыла. [[1862 йыл]]да Рига Политехникумы асыла. Рига индустрия үҙәгенә әйләнә, күп заводтар төҙөлә (шул иҫәптән билдәле Руссо-Балт).
 
== СССР составында ==
29 юл:
2004 йылда Латвия [[Европа берләшмәһе]]нә һәм [[НАТО]]ға инә.
 
== Иҫкәрмәләр  ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{Ҡалып:Иҫкәрмәләр}}
 
[[Категория:Латвия тарихы]]
 
== Сығанаҡтар ==
* ''Воробьева Л. М.'' [http://historyfoundation.ru/dl.php?file=714 Тарих Латвия: Россия империяһы т СССР. Кн. 1.] М.: Фонды, "«Тарихи хәтер"», Россия стратегик тикшеренеүҙәр институты, 2009. [[:ru:Special:BookSources/9785999000071|ISBN 978-5-9990-0007-1]]
* ''Воробьева Л. М.'' [http://historyfoundation.ru/dl.php?file=715 Тарих Латвия: Россия империяһы т СССР. Кн. 2.] М.: Фонды, "«Тарихи хәтер"», Россия стратегик тикшеренеүҙәр институты, 2010.
* {{Ҡалып:Китап|автор=|заглавие=История Латвии: ХХ век|издание=|место=Рига|издательство=Jumava|год=2005|страницы=|страниц=475|isbn=9984-05-866-2|ref=История Латвии: ХХ век}} ([http://egil-belshevic.livejournal.com/615533.html һылтанмалар башлығы был])
* {{Ҡалып:Китап|автор=|заглавие=Latvijas PSR arheoloģija|ссылка=|издание=|место=Rīga|издательство=Zinātne|год=1974|страницы=|страниц=|ref=LPSR arheoloģija}}
* ''Пролетар В., Степени. М.'' Тарих Латвия ССР.  — Рига: Звайгзне, 1974.
* {{Ҡалып:Китап|автор=Смирин Г.|заглавие=Основные факты истории Латвии|ссылка=http://www.it-n.ru/Attachment.aspx?Id=6960|издание=2-е изд|место=Рига|издательство=SI|год=1999|страницы=|страниц=141|isbn=9984–630–36–6|ref=Смирин}}
* ''Оллендорф В'' [http://www.urokiistorii.ru/sites/all/files/image/om_krieviski_2011_internetam_.pdf Латвия аҫтында хакимиәткә Советтар Союзы һәм национал-социалистик Германия 1940-19911940—1991 йылдарҙа] Рига: Йәмғиәт бойһондоролоу Музейы Латвия, 2010.
* ''Hannes Valter.'' Ausalt & avameelselt. Landeswehri sõjast, Võnnu lahingust, Riia operatsioonist.  — Tallinn: Perioodika, 1989. (Ханнес Вальтер. Серияһы "«Тура һәм асыҡтан-асыҡ"». Һуғыш тураһында менән Тандешсем тураһында Выноси көрәштә тураһында Рига операцияһы. Таллин, нәшриәт "«Периодика"», [[1989 йыл|1989]]), 64 с., [[:ru:Special:BookSources/5797902753|ISBN 5-7979-0275-3]]<span> </span>(эст.)
 
== Һылтанмалар ==
* Латвия ТЫШҠЫ эштәр министрлығының [http://www.mfa.gov.lv/ru/information/history/ Мәсьәләләре, тарих Латвия. 1939-19911939—1991 йылдарҙа]
* [http://www.latlat.sitecity.ru/stext_0510223939.phtml Латвия, XX быуатта контекстында европа тарихы]  — булыу Аварса Стране журналында һәм "«Вестник Европа"»2-се номерлы, 2001 йыл (өлөш ФӘЛСӘФӘҺЕ. СӘЙӘСӘТ)
* [http://rodina.lv/istoriya Тарих урыҫ Латвия]  — фильмдар, китаптар, мәҡәләләр тарихы буйынса Латвия һәм латвийский урыҫ.
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Латвия_тарихы» битенән алынған