Ген: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
"==Ген == thumb|300px|Схема [[Транскрипция (биология)|транскрипции…" исемле яңы бит булдырылған
 
Айсар (фекер алышыу | өлөш)
стилде төҙәтеү, орфография, аныҡлаштырыу, күренеште төҙәтеү
3 юл:
 
[[Файл:DNA transcription.png|thumb|300px|Схема [[Транскрипция (биология)|транскрипции]] ДНК]]
'''Ген''' (боронғо [[грек теле]]ндә ''γένος'', [[урыҫ теле|урыҫса]] ''род'', [[башҡорт теле|башҡортса]] ''нәҫел, ырыу'') — тере [[организм]]дар нәҫелселегенең (тоҡомсолоғоноң) структур һәм функциональ берәмеге. Ген [[ДНК|дезоксирибонуклеин кислотаһының]], [[аҡһым|полипептидтағы]] йәки [[Рибонуклеин кислотаһындағы|РНК]] эҙмә-эҙлелекте күрһәткән өлөшө. Гендар (дөрөҫөрәге уларҙың аллелдары) организмдарҙың [[үрсеү]] процесында [[ата-инәләр]]ҙән яңы быуынға бирелгән (күскән) нәҫел үҙенсәлектәрен билдәләй.
'''Ген''' ({{lang-grc|γένος}} — [[Род (этнология)|род]]) — [[организмда]] [[нәҫелсәнлек|нәҫел]] үҙсәнлектәреренең структур һәм функциональ берәмеге.
Ҡайһы бер организмдарҙа (башлыса бер күҙәнәклеләрҙә) гендарҙы үҙенең нәҫеле булмағандарға күсереү ҙә осрай, әммә был үрсеү менән бәйле түгел һәм ''гендарҙы горизонталь күсереү'' тип атала.
'''Ген''' - [[Дезоксирибонуклеин кислотаһының|ДНК]], [[аҡһым|полипептидтағы]] йәки [[Рибонуклеин кислотаһындағы|РНК]] эҙмә-эҙлелекте күрһәткән өлөшө ул.
 
Гендар (дөрөҫөрәге, [[аллелдар]] гендарҙың) үрсеү процесында организмдарҙың [[ ата-инәләренән |ата-инәләренән]] [[яңы быуын|яңы быуынға ]] [[үрсеү процесында | үрсеү процесында ]] нәҫел үҙсәнлектәренең тапшырылыуын тәьмин итә .
Ҡайһы бер организмдарҙа , башлыса [[бер күҙәнәклеләрҙә |бер күҙәнәклеләрҙә]], үрсеүгә бәйле булмаған [[ гендар күсереү]] осрай.
 
== Терминдың тарихы ==
'''«Ген»''' терминын Дания ботанигы [[Иогансен, Вильгельм Людвиг|Вильгельм Иогансен]] 1909 йылда [[Бэтсон, Уильям|Уильям Бэтсон]] «генетика» терминын тәҡдим иткәндән һуң өс йыл үткәс ҡулланышҡа индерә. Ген» төшөнсәһе килеп ингәнсе ҡырҡ йыл элек үк, [[Дарвин, Чарльз|Чарльз Дарвин]] 1868 йылда » [[Пангенезис|пангенез]] гипотезаһын тәҡдим итә. Гипотеза буйынса , организмдың бөтә күҙәнәктәре лә [[геммула]] тип аталыусы махсус өлөшсәләр бүлеп сығаралар.Ә уларҙан енес күҙәнәктәре эшләнә. [[Де Фриз, Хуго|Гуго де Фриз]] 1889 йылда пангенез гипотезаһын тәҡдим итә. Унда һәр төрҙең күҙәнәктәрендә нәҫел билдәләре өсөн яуап биреүсе материаль өлөшсәләр булырға тейеш тип фараз ҡыла һәм уларҙы «панген» тип атай. [[Дарвин, Чарлз|Ч. Дарвиндың ]] геммулалары туҡыма һәм ағзаларҙы күҙ уңында тотһа, де Фриздың пангендары төр эсендәге нәҫел билдәләренә ҡарата әйтелә. Ә инде егерме йыл үткәс, [[Иогансен, Вильгельм Людвиг|В. Иогансен]] [[Де Фриз, Хуго|Гуго де Фриздың]] терминынан «ген» тигән өлөшен генә ҡалдыра. «Нәҫел факторын», «детерминантты» - башланғыс “яралтҡыны” атау өсөн ошо ген һүҙен ҡуллана. [[Иогансен, Вильгельм Людвиг|В. Иогансен]] билдәләүенсә, был терминдың бер гипотезаға ла ҡыҫылышы юҡ, бары ҡыҫҡа һәм ҡулланыуға еңел, уны ҡушып яңы төшөнсәләр индереүе еңел булыуына бәйле. [[Иогансен, Вильгееңльм Людвиг|В. Иогансен]] шунда уҡ, [[Гамета|гамета]] һәм [[Зигота|зигота]]ның нәҫел мәғлүмәте өсөн «[[генотип]]» һүҙен яһай, ә нәҫел билдәләре өсөн [[фенотип]] һүҙен индерә<ref name="Golub">{{книга|автор=Голубовский М.Д. |часть= |ссылка часть= |заглавие=Век генетики: эволюция идей и понятий. Научно-исторические очерки|оригинал= |ссылка=http://bazaluk.com/book/files/179.pdf |викитека= |ответственный= |издание= |место=СПб. |издательство=Борей Арт |год=2000 |том= |страницы= |страниц=262 |серия= |isbn=5-7187-0304-3 |тираж=}}</ref>.
 
 
'''«Ген»''' терминын Дания ботанигы [[Иогансен, Вильгельм Людвиг|Вильгельм Иогансен]] 1909 йылда [[Бэтсон, Уильям|Уильям Бэтсон]] «генетика» терминын тәҡдим иткәндән һуң өс йыл үткәс ҡулланышҡа индерә.
 
Ген» төшөнсәһе килеп ингәнсе ҡырҡ йыл элек үк, [[Дарвин, Чарльз|Чарльз Дарвин]] 1868 йылда » [[Пангенезис|пангенез]] гипотезаһын тәҡдим итә. Гипотеза буйынса , организмдың бөтә күҙәнәктәре лә [[геммула]] тип аталыусы махсус өлөшсәләр бүлеп сығаралар.Ә уларҙан енес күҙәнәктәре эшләнә.
 
[[Де Фриз, Хуго|Гуго де Фриз]] 1889 йылда пангенез гипотезаһын тәҡдим итә. Унда һәр төрҙең күҙәнәктәрендә нәҫел билдәләре өсөн яуап биреүсе материаль өлөшсәләр булырға тейеш тип фараз ҡыла һәм уларҙы “панген” тип атай.
 
[[Дарвин, Чарлз|Ч. Дарвиндың ]] геммулалары туҡыма һәм ағзаларҙы күҙ уңында тотһа, де Фриздың пангендары төр эсендәге нәҫел билдәләренә ҡарата әйтелә.
 
Ә инде егерме йыл үткәс, [[Иогансен, Вильгельм Людвиг|В. Иогансен]] [[Де Фриз, Хуго|Гуго де Фриздың]] терминынан «ген» тигән өлөшен генә ҡалдыра. «Нәҫел факторын», «детерминантты» - башланғыс “яралтҡыны” атау өсөн ошо ген һүҙен ҡуллана. [[Иогансен, Вильгельм Людвиг|В. Иогансен]] билдәләүенсә, был терминдың бер гипотезаға ла ҡыҫылышы юҡ, бары ҡыҫҡа һәм ҡулланыуға еңел, уны ҡушып яңы төшөнсәләр индереүе еңел булыуына бәйле. [[Иогансен, Вильгееңльм Людвиг|В. Иогансен]] шунда уҡ, [[Гамета|гамета]] һәм [[Зигота|зигота]]ның нәҫел мәғлүмәте өсөн «[[генотип]]» һүҙен яһай, ә нәҫел билдәләре өсөн [[фенотип]] һүҙен индерә .
 
<ref name="Golub">{{книга|автор=Голубовский М.Д. |часть= |ссылка часть= |заглавие=Век генетики: эволюция идей и понятий. Научно-исторические очерки|оригинал= |ссылка=http://bazaluk.com/book/files/179.pdf |викитека= |ответственный= |издание= |место=СПб. |издательство=Борей Арт |год=2000 |том= |страницы= |страниц=262 |серия= |isbn=5-7187-0304-3 |тираж=}}</ref>.
 
 
== Нимә ул ген? ==
 
 
[[Файл:Gregor Mendel.png|thumb|200px|Грегор Мендель]]
Юл 53 ⟶ 35:
Аҙаҡ эксперименталь юл менән тик ДНК ғына нәҫел мәғлүмәтенә эйә булыуы иҫбат ителә һәм был молекулр биологияның төп хәҡиҡәте булып китә.
 
 
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Ген» битенән алынған