Латвия тарихы: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Ләйсән (фекер алышыу | өлөш) "История Латвии" битен тәржемә итеп төҙөлгән |
Ләйсән (фекер алышыу | өлөш) |
||
2 юл:
== Тарихҡаса осор ==
16 000 йыл элек [[:ru:Латвия|Латвия]] еренән боҙлоҡтар килә башлай, әммә беренсе кешеләр бында 11 000 йыл элек төпләнгән. {{sfn|История Латвии: ХХ век|2005||с=17}}Тәү кешеләр эҙҙәре кунд культураһы артефакттарына ҡарай, уның нигеҙендә нарв культураһы формалаша. Беҙҙең быуатҡа тиклем 3 мең тирәһе йыл элек бында фин-уғыр ырыуҙары килә. Б. э. т. 1 меңйыллыҡтан ҡалмай, бында балт ырыуҙары урынлаша. Улар мал көтөү, ер эшкәртеү менән шөғөлләнә.Ошо уҡ ваҡытта был ерҙәрҙә йәшәүселәр ситтән килгән тимер хеҙмәт ҡоралдарын ҡуллана башлай.
== Урта быуат осоро ==
[[Файл:The_Araisi_Lake_Fortress_(the_9th_century_AD).jpg|left|thumb|Латгалдарҙың Арайша ерлеген реконструкциялау, IX быуат ]][[:ru:VII_век|VII быуатта]] Латвияның көнбайышында [[:ru:Курземе|Курземда]] скандинавтар ултыраҡтары барлыҡҡа килә<ref>[http://www.kladoiskatel.lv/articles.php?lng=ru&pg=21 Железный век]</ref>.
[[:ru:VIII_век|VIII быуатта]] Латвия халҡы ер өйөнән ағас өйгә күсә, [[:ru:X_век|X быуатҡа]] көршәк яһау һөнәренә эйә була. Табылған ғәрәп [[:ru:Дирхем|дирхәмдәре]] (IX б. икенсе яртыһынан алып) алыҫ дәүләттәр менән һатып алыу бәйләнештәре әүҙемләшеүе хаҡында һөйләй{{sfn|LPSR arheoloģija|1974||с=141}}Рим аҡсалары Латвияла б.э. II б. уҡ килеп сыға.{{sfn|LPSR arheoloģija|1974||с=108}}
Урта быуат яҙмалары буйынса Латвияла фин ([[:ru:Ливы|ли́втар]]), балт ([[:ru:Курши|күршеләр]], [[:ru:Земгалы|земга́лдар]], [[:ru:Селы|се́лдар]], [[:ru:Латгалы|латга́лдар]], славян ырыуҙары йәшәгән<ref>напр. хроника [[Генрих из Леттии|Генриха из Леттии]]</ref>.
[[Файл:Ливонская_Конфедерация_1260.png|thumb]]
== Рәсәй империяһы составында (1721-1917) ==
1721 йылғы килешең буйынса [[:ru:Шведская_Ливония|Швед Лифляндияһы]] (хәҙерге Латвияның төньяҡ һәм Эстонияның көньяҡ өлөшө ингән) Рәсәй империяһының [[:ru:Рижская_губерния|Рига губернаһына]] ингән, һуңынан айырым [[:ru:Лифляндская_губерния|Лифлянд губернаһы булып китә]]. [[:ru:1772_год|1772 йылда]] [[:ru:Первый_раздел_Речи_Посполитой|Речь Посполитая беренсе тапҡыр]] бүленгәндә, Рәсәйгә [[:ru:Латгалия|Латгалия]] (Поляк Инфлянттары), ә 1795 й. [[:ru:Курляндия|Курляндия]] ҡушыла.
[[:ru:Наполеон|Наполеон]] баҫып алғанда, француз ғәскәрҙәре ваҡытлыса Курляндияны оккупацияға ала, әммә Ригаға инә алмай. 1812 йылғы Ватан һуғышынан һуң Латвияның күп өлөшөндә крепостнойлыҡ хоҡуғы бөтөрөлә
XIX б. икенсе яртыһында индустриялаштырыу үтә, [[:ru:1861_год|1861 йылда]] Рига менән [[:ru:Даугавпилс|Динабург]] араһында тәүге тимер юл эшләй башлай, һуңынан Витебсҡа тиклем һуҙыла. [[:ru:1862|1862 й.]] [[:ru:Рижский_технический_университет|Рига Политехникумы асыла]]. Рига индустрия үҙәгенә әйләнә, күп заводтар төҙөлә (шул иҫәптән билдәле [[:ru:Руссо-Балт|Руссо-Балт]]).
== СССР составында ==
[[:ru:1987_год|1987 йылда]] [[:ru:Прибалтика|Прибалтиканың]] баш ҡалаларында күпләп сығыш яһай башлайҙар. 1988 йылда тәүге үҙгәртеү хәрәкәттәре үтә. Иң ҙуры [[:ru:Народный_фронт_Латвии|Латвияның халыҡ фронты]] яйлап 1989—1990 йылдарҙа власҡа килә.{{sfn|Смирин|1999||с=129}}
Уға ҡаршы булған Интерфронт халыҡтың киң танылыу яулай алмай.{{sfn|Смирин|1999||с=127}}
1990 йылдың 4 майында Латвия ССР-ның Юғары Советы Латвия Республикаһының үҙаллылығын тергеҙеү тураһындағы декларация ҡабул ителә. 1991 йылдың 3 мартында халыҡтан һорау алыу халыҡтың 74 % Латвия республикаһының демократик һәм дәүләт үҙаллылығы өсөн тауыш бирә.{{sfn|Смирин|1999||с=133}}Ысынбарлыҡта үҙаллылыҡ 1991 йылдың 21 авгусында 1991 тергеҙелә.
2004 йылда Латвия [[:ru:Европейский_союз|Европа берләшмәһенә]] һәм [[:ru:НАТО|НАТО-ға инә]].
== Иҫкәрмәләр ==
{{Ҡалып:Иҫкәрмәләр}}
| |||