Үлем язаһы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
"Смертная казнь" битен тәржемә итеп төҙөлгән
(айырмалар юҡ)

02:46, 26 март 2016 өлгөһө

Үлем язаһы — дәүләт индергән ҡанундарға ярашлы һәм суд ҡарары үҙ көсөнә кергән хәлдә йәки (тарихи) башҡа дәүләт йәки хәрби органдарының ҡарары буйынса яза рәүешендә, кешенең ғүмерен өҙөү.

Хәҙерге цивилизация йәмғиәтендә үлем яҙаһы күп кенә  юрисдикцияларҙа  законһыҙ һанала, ә башҡаларында — бары тик бик ауыр енәйәт ҡылған өсөн генә законлы уголовное наказание иҫәпләнә. Әммә Ҡытайҙа  шаҡтай киң ҡулланылған бындай яза аҙыраҡ хилаф ҡылған өсөн дә хөкөм сығарыла: ришүәт алыу, сутенёрство, ялған килем күрһәтеп  һалым түләмәү, браконьерство (айырым алғанда, Амур юлбарыҫын алыу) һәм башҡалар. Рәсәй һәм совет юридик практикаһында, төрлө ваҡытта төрлөсә аталып, үлем язаһын билдәләү өсөн  эвфемизм[1][2] ҡулланыла: "социаль яҡлауҙың юғары сараһы ", "юғары яза сараһы", ә унан һуңғы  ваҡыт, "ғәҙәттән тыш яза", сөнки рәсми тип һаналды, үлем язаһы СССР-ҙа ҡулланылмай тип иҫәпләнһә лә, тик, үтә ауыр енәйәтсел эш ҡылған өсөн, айырым осраҡта ҡулланыла. Донъяла иң ныҡ таралған үлем язаһы төрө  атып үлтереү. Шулай уҡ киң таралған аҫыу, үлемле инъекция, электрик ултырғыс, баш киҫеү һәм таштар бәреп үлтереү язалары бар

Тарих

Үлем язаһы — ул иң боронғо төр яза. Башта талион принцибын тормошҡа ашырыу барышында барлыҡҡа килә: "око ҙа око, зуб ҙа зуб". Был принцип нигеҙендә, кеше үлтергән кешегә ғәҙел яза булып үлем язаһы иҫәпләнгән. Бынан тыш, күп кенә ширҡәттәрҙә  ҡан ҡойоу, йолаһы үҙ ролен уйнаған, дәүләт исеменән башҡарыла торған үҙгәртеүҙә, үлем язаһын алмаштырыу ишараһы.[3]

Артабан, талион принцибе, күпселек осораҡта, енәйәтсенән зыян күреүсе файҙаһына аҡсалата штраф менән алмаштырылыуға ҡарамаҫтан, үлем язаһы күпселек дәүләттәрҙә һаҡланып ҡала.

Хәҙерге донъяла үлем язаһы  

 
 Хәҙерге донъяла үлем язаһы Белдерелде Рәт-рәт судопроизводстве белдерелде, тик һаҡланған өсөн, айырым суд хеҙмәте (мәҫәлән, хоҡуғында хәрби ваҡыт) Бар, ләкин ҡулланыла практикала Ҡулланыла

Алға киткән илдәрҙә үлем язаһын мәңге предшествующий суд оҙаҡ разбирательство төрлө дәрәжәләрҙә, подсудимого мөмкинлеге бирелә биреү өсөн апелляция. Йыш ҡына был булыуына килтерә араһында внесение ҡарары һәм уның үтәлешен (йә помилование, шулай уҡ, үлем хөкөм ителеүсенең башҡа сәбәптәр) унар йәки хатта тиҫтәләгән йыл. Мәҫәлән, АҠШ (штаты Джорджия) Джек Ролдәрен ине приговорын т үлгәндән үлтергән өсөн үҙ-ҡыҙы , 14 июнь, 1975 йылдың 24 йәшкә яҡын йәш, ә язалап үлтерелгән бары 16 сентябрь 2008 йылдың йәшкә яҡын 57 йылдан артыҡ аша 33 йыл.

Үлем язаһын төрҙәре

 
Язаһы ҡурғаусы изге Космы һәм Дамиан

Практикумы хәҙерге донъяла үлем-промысла язаһын:


Үлем төрлө илдәрҙә язаһы

Бөйөк Великобритания

Примечания

  1. Крысин Л. П. Эвфемизмы в современной русской речи // Русистика. 1994. № 1-2. С. 28-49.
  2. Эвфемизм // Энциклопедия «Кругосвет».
  3. Кузнецова Н. Ф. Курс уголовного права. Том 2. Общая часть. Учение о наказании. — М., Зерцало, 2002.