Силәбе өлкәһе: өлгөләр араһындағы айырма

|FlagLnk = Флагы<!-- Силәбе өлкәһе флагы -->

|CoALnk = Гербы<!-- Силәбе өлкәһе гербы -->

|FSMap = [[Файл:Map of Russia - Chelyabinsk (2008-03)Oblast.jpgsvg|300px]]

'''Силәбе өлкәһе''' ({{lang-ru|Челябинская область}})  — өлкә, [[Рәсәй|Рәсәй Федерацияһы]] субъекты, [[Көньяҡ Урал]]да урынлашҡан. Административ үҙәге  — [[Силәбе]] ҡалаһы. Майҙаны 87&nbsp; 900 км².

Халҡы  — 3,6  млн кеше, ш. иҫ. 166,4 мең башҡорт (2002). Халыҡтың уртаса тығыҙлығы  — 41 кеше/км2. Халыҡтың тәбиғи кәмеүе  — 23,9 мең кеше. Урбанизация  — 81,8 %; ҙур ҡалалары  — [[Силәбе]], [[Магнитогорск]], [[Златоуст]], [[Озёрск]], [[Мейәс (ҡала)|Мейәс]], [[Троицк]], [[Копейск]], [[Снежинск]]. Иҡт. әүҙем кешеләр иҫәбе  — 1,7  млн кеше. Милли составы (%): [[урыҫтар]]  — 82,3, татарҙар  — 5,7, башҡорттар  — 4,6, украиндар  — 2,1 һ.б.

[[Силәбе өлкәһе Губернаторы]]  — өлкә башлығы һәм өлкәһенең иң юғары вазифалы кешеһе. [[Силәбе өлкәһе Хөкүмәте]] етәксеһе.

Өлкә Парламенты – — [[Силәбе өлкәһе Закондар сығарыу йыйылышы|Силәбе өлкәһенең Закондар сығарыу йыйылышы]].

Өлкә [[Тарихи Башҡортостан]] биләмәһендә урынлашҡан. Cиләбе өлкәһенең территорияһы 1744 -1919−1919 йылдарҙа [[Ырымбур губернаһы]] составында (1737-17811737—1781 йылдарҙа күпселек территорияһы [[Ырымбур губернаһы|губернаһының]] [[Иҫәт провинцияһы]] составында). 1919 йылда [[Ырымбур губернаһы]] Ырымбур һәм Силәбе губерналарына бүленә. 1923 йылдың 3 ноябрендә Силәбе губернаһы бөтөрөлә һәм уның территорияһы үәге Свердловск ҡалаһында булған Урал өлкәһенә индерелә. 1934 йылдың 17 ғинуарында Силәбе өлкәһе ойошторола, уның территорияһы ғәмәлдәге Урал өлкәһенән бүленеп алына. Силәбе өлкәһе составында шул уҡ көндә башлыса башҡорттар йәшәгән райондарҙы үҙ эсенә алған [[Арғаяш милли округы]] ойошторола, 1934 йылдың 17 ноябренән был милли округ бөтөрөлә.

1943 йылда <ref>[http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/read/8-statya/12257-sil-be-lk-e]</ref> Силәбе өлкәһе составынан [[Ҡурған өлкәһе]] айырылып сыға.

Рәсәй Президенты Владимир Путин әйтеүенсә, Силәбе өлкәһе  — Рәсәйҙен сәнәғәт йөрәге.<ref>[http://kremlin.ru/news/20061 Тәғәйенләнғән губернатор Борис Дубровский менән осрашыу. 15.01.14]</ref>

<blockquote> ''Проблем, я сказал, много, но регион очень важный для нас, это промышленное сердце России, можно сказать.''

== Силәбе өлкәһе башҡорттары ==

Силәбе өлкәһе башҡорттары Урал аръяғы башҡорттарына ҡарай, Оло Иркәбай, Оло Усман, Кесе Ҡаҙаҡбай, Кесе Ултыраҡ, Ялтыр (бөтәһе  — 99), [[Кесе Ҡаҙакбай]], [[Ләүәш]], [[Нөркә]] (ауылсоставныда башҡорттар— 100 %) һәм башҡа торама пункттарҙа тупланып йәшәй.

Силәбе өлкәһе башҡорттары ҡоролтайы, “Башҡорт«Башҡорт халыҡ үҙәге”үҙәге» Силәбе өлкә йәмәғәт ойошмаһы (1991 й. алып), “Башҡорт«Башҡорт йәштәре иттифағы”иттифағы» төбәк ойошмаһы (2006 й. алып; икеһе лә Силәбелә) эшләй. С.ө. Башҡорт драма театры, Башҡорт филармонияһы, Ғәскәров Ф. исемендәге халыҡ бейеүҙәре ансамбле, Ҡурсаҡ театры, Салауат драма театры, Сибай драма театры, “Сулпан”«Сулпан» театры һ.б. гастролдәре үтә; рәссамдар Б. Ф. Домашников, С. Б. Краснов, Ә.Ф.Лотфуллин, А. Н. Романов, Й.Ә.Сөләймәновтарҙың “Һары«Һары бейә”бейә» һынлы сәнғәт төркөмө ағзаларының эштәре күрһәтелә һ.б.

[[Арғаяш районы|Арғаяш]] һәм Ҡоншаҡ р ндары мәктәптәрендә башҡорт теле мотлаҡ предмет булараҡ өйрәнелә; Силәбе университетында һәм 1-се Силәбе пед. колледжының Арғаяш филиалында башҡ. теле уҡытыусылары әҙерләнә, башҡорттар тупланып йәшәгән райондарҙа “Башҡорт«Башҡорт юлдаш телевидениеһы”телевидениеһы» тапшырыуҙары күрһәтелә, Силәбе өлкәһе торама пункттары китапханалары башҡ. телендәге дәреслектәр, уҡыу әсбаптары м н тәьмин ителә.

== Башкортостан һәм Силәбе өлкәһе араһында Дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек ==

# Дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында килешеүгә (1997),

# Хеҙмәттәшлек тураһында килешеү (1998),

# Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте һәм Силәбе өлкәһе Хөкүмәтеараһында Сауҙа-иҡтисад, фәнни-техник, социаль һәм мәҙәни хеҙмәттәшлек тураһында килешеү (2003),

# БР Хөкүмәте һәм “Магнитогорск«Магнитогорск металлургия комбинаты”комбинаты» ПАЙ араһында килешеү (2006)

# БР Архив эштәре буйыса дәүләт комтеты һәм Силәбе өлкәһе хакимиәтенең Архив эштәре буйынса комитеты араһында килешеү, 1997

# БР Һаулыҡ һаҡлау министрлығы һәм Силәбе өлкәһе Һаулыҡ һаҡлау бүлеге араһында хеҙмәттәшлек килешеү (1997),

# Өфө һәм Силәбе хакимиәттәре араһында Хеҙмәттәшлек килешеү (1999)

# 1991 й. алып БР һәм Силәбе өлкәһе РФ субъекттарының “Оло«Оло Урал”Урал» иҡт. хеҙмәттәшлек төбәк-ара ассоциацияһына инә.

1997 й. башлап Силәбелә БР ҙың Даими вәкиллеге эшләй, 2004—08 йылдарҙа Магнитогорскиҙа Даими вәкиллек бурыстарын “Башҡорт«Башҡорт Сауҙа Йорто”Йорто» атҡара.

БР һәм С.ө. иҡтисады һәм мәҙәниәте көндәре (Магнитогорск, 2001), Башҡортостандың Рус дәүләтенә ҡушылыуының 450 йыллығына арнап, “Силәбе«Силәбе өлкәһендә Өлкә Һабантуйы”Һабантуйы» халыҡ байрамы уҙғарыла (Арғаяш р ны, 2007); башҡ. әҙәбиәте һәм сәнғәте декадалары һәм көндәре, ҡоролтайҙары (1993 й. алып), йыл һайын өлкә һәм ҡала һабантуйҙары үткәрелә.

“Арғужа”«Арғужа» (Арғаяш, 1998 й. алып), “Мираҫ”«Мираҫ», гәзите нәшер ителә.

== Тыуып үҫкән шәхестәр ==

[[Бикбулатов Наил Вәли улы]], Д. Ж.Вәлиев, Х. Ш. Заимов, З.Ә.Ихсанов, К. К. Кинйәбулатова, Р. Ф.Көсөков, Х.Ҡ.Ҡушаев, Д. Н. Лазарева, В. М. Перчаткин, О. А. Пономарёв, Х. Ш. Самохужин, Ҡ.Р.Тимерғәзин һ.б. —эшмәкәрлеге Башҡортостан м н бәйле.

2015 йылдың ғинуарынан өлкә губернаторы Борис Дубровский һәм Башҡортостан Республикаһы Башлығы Рөстәм Хәмитов башланғысы менән Силәбе өлкәһендә рус һәм башҡорт телдәрендә "«Уралым"» исемендә ижтимағи-сәйәси гәзит сыға башланы. Баҫманың тиражы  — һигеҙ мең дана, ул ай һайын нәшер ителә. Гәзит Силәбе башҡорттары йәшәгән биләмәләрҙә бушлай таратыла.

* [[Урыҫтар]]  — 2 829 899 (83,8  %)

* [[Татарҙар]]  — 180 913 (5,36  %)

* [[Башҡорттар]]  — 162 513 (4,81  %)

* [[Украиндар]]  — 50 081 (1,48  %)

* [[Ҡаҙаҡтар]]  — 35 297 (1,05  %)

* [[Немецтар]]  — 18 687 (0,66  %)

* [[Белорустар]]  — 13 035 (0,39  %)

* [[Мордвалар]]  — 12 147 (0,36  %)

* [[Әрмәндәр]]  — 9311

* [[Нуғайбәктәр]]  — 7679

* [[Таджиктар]]  — 7375

* [[Әзербайжандар]]  — 7213

* [[Сыуаштар]]  — 6819

* [[Үзбәктәр]]  — 6446

* [[Сиғандар]]  — 4266

* [[Марийҙар]]  — 3695

* [[Йәһүдтәр]]  — 3358

* [[Удмурттар]]  — 2421

* Молдавандар  — 1618

* Ҡырғыҙҙар  — 1410

* [[Поляктар]]  — 1185

* Милләтте күрһәтмәгәндәр  — 99144 кеше