Яҙ: өлгөләр араһындағы айырма

'''Яҙ''' — [[ҡышйыл]] бөткәсдағы киләдүрт миҙгелдең береһе, аҙаҡ [[ҡыш]]тан һуң һәм [[йәй]]ҙән алда башланакилә.

 БоронғоҺүҙҙең мәғәнәүи нигеҙҙәре боронғо индоевропей һүҙенәтелдәре нигеҙләнәменән  литбәйләнгән. Мәҫәлән, литва телендәге ''«vasarà»'' — [[башҡорт теле|башҡортса]] «йәй» тигәнде аңлатһа,  латыш телендәге ''«pavasaris»'', [[Санскрит|һ.санскрит б.-инд.һәм башҡа һин телдәрендәге]] ''«vasantás»'' — «яҙ», ә ''«vasar»'' — «таңиртә» тигән мәғәнәләрҙе бирә<ref>[http://www.classes.ru/all-russian/russian-dictionary-Vasmer-term-1820.htm ''Фасмер Макс'' Этимологический словарь русского языка]</ref>.

== Календарь яҙыбуйынса яҙ ==

[[Файл:Isaak_Levitan_-_March.jpg|thumb|Левитан И. И. Март. 1895. Холст, майлы буяу. 60×75 см ГосударственнаяДәүләт ТретьяковскаяТретьяков галереяһы, Мәскәү]]

 ӨсЯҙ миҙгеле өс [[ай]]ҙан тора: Төнъяҡтатөньяҡта — [[Март (Буранай)|март]], [[Апрель (Алағарай)|апрель]] һәм [[Май (Һабанай)|май]], Көнъяҡтакөньяҡта — [[Сентябрь (Һарысай)|сентябрь]], [[Октябрь (Ҡарасай)|октябрь]] һәм [[Ноябрь (Ҡырпағай)|ноябрь]].

Яҙ — көндәр оҙоная башлағас, һиҙелерлек  көндәр йылына төшә. Тирә-яҡ мөхиттәмөхиттәге йәнлектәр һәм үҫемлектәр йәнләнә башлай.

[[Астрономия|астрономик]] яҙыяҙ календарь ваҡытынаваҡыты менән сағыштырғанда бер ҡарағандааҙ һуңғараҡ килә. Яҙғы көн һәм төн тигеҙләшкән [[ваҡыт]] — [[20 март]] ([[кәбисә йыл]]дарҙа 20 йәки [[21 март]]) (Төньяҡ ярымшарярымшарҙа) һәм [[22 сентябрь|22]] йәки [[23 сентябрь]] (Көньяҡ ярымшарярымшарҙа), һәм йәйге [[ҡояш]] торошона тиклем дауам итә, [[21 июнь]] ([[кәбисә йыл]]дарҙайылдарҙа 20 йәки [[21 июнь]]) (Төньяҡ ярымшар) һәм [[21 декабрь|21]] йәки [[22 декабрь]] (Көньяҡ ярымшар) (бөтәбыл даталар күрһәтелгәнБөтә буйынсадонъя бөтәваҡыт донъяменән ваҡыткүрһәтелгән; башҡа [[Сәғәт бүлкәте|ваҡытсәғәт билбаулыбүлкәттәрендә]] 1 тәүлеккә айырыла).

Климатик яҙ  ҡасанкилеүе уртасатәүлектең тәүлекуртаса  температураһы [[Цельций шкалаһы]] буйынса 0 градустан юғары булакүтәрелеүе менән билдәләнә.

''[[Фенология]]Фенологик '' буйынса яҙ етеү [[ҡар]] ирей башланыу һаналаменән билдәләнә (ялан-ҡырҙа ҡарҡарҙан, боҙҙан әрселгән ҡара ирепер шарлауыҡтарбүлемдәре ағакүренә башлай). Яҙҙан һуң йәй башлана,башланыуы [[гөлемеш|әлморонгөлйемеш]] (әлморон) сәскә атҡан ваҡытҡаваҡыттан тура киләһанала.

* [[Антонио Вивальди|А. Вивальди]]. Концерт''«Йыл № 1миҙгелдәре»'' циклынан "йыл1-се фасылдары"концерт: {{Ҡалып:Audio|01 - Vivaldi Spring mvt 1 Allegro - John Harrison violin.ogg|Часть 1: Аллегро}}, {{Ҡалып:Audio|02 - Vivaldi Spring mvt 2 Largo - John Harrison violin.ogg|Часть 2: Ларго}}, {{Ҡалып:Audio|03 - Vivaldi Spring mvt 3 Allegro - John Harrison violin.ogg|Часть 3: Аллегро}}

* [[Чайковский Пётр Ильич|П. И. Чайковский]]. Фортепианный''«Йыл циклымиҙгелдәре»'' "йылфортепиано фасылдары"циклы: № 3 — Март. "''«Һабан турғайыныңтурғайы»'' йыры"; № 4 — Апрель. "''«Умырзая"»''; № 5 Май, "— ''«Аҡ төн"төндәр»''.

* Э.[[Эдвард Григ]]. Фортепианная''«Яҙ»'' (фортепиано өсөн пьеса). "Яҙ"

* С. В.Сергей Рахманинов. Романс[[Тютчев шиғырФёдор Иванович|Ф. ТютчеваТютчев]] "шиғырына ''«Яҙғы һыуҙар"»'' романсы, кантата "''«Яҙ"»'' кантатаһы.