Астана: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
"Астана" битен тәржемә итеп төҙөлгән
 
әҮҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
<span></span>
<font style="font-size:90%">''[[Сурет:Disambig_gray.svg|22x22px]]&nbsp;''</font><span></span>
 
'''Астана''' — [[Ҡаҙағстан|1998 йылдың 10 июненән алып Ҡаҙағстан Республикаһының]] баш ҡалаһы. Астанала 2015 йылдың 1 ғинуарына ҡарата 985 852 кеше иҫәпләнә<ref>[http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT093846 2015 жылғы 1 қаңтарға Қазақстан Республикасының облыстары және қалалары мен аудандары бойынша халық саны]</ref>. Хәҙер ҡала территорияһы 200 км<sup>2</sup> тәшкил итә. Ишим йылғаһының ике ярында урынлашҡан.
 
Фарсы теленән "Астана" һүҙе "изге урын" тигәнде аңлата. Ҡаҙағстанда ҙурлығы буйынса Алматы менән Шымкенттан һуң 3-сө урында<span class="cx-segment" data-segmentid="181"></span> тора.
Фарсы теленән "Астана" һүҙе "изге урын" тигәнде аңлата.
 
Фарсы теленән "Астана" һүҙе "изге урын" тигәнде аңлата. Ҡаҙағстанда ҙурлығы буйынса Алматы менән Шымкенттан һуң 3-сө урында<span class="cx-segment" data-segmentid="181"></span> тора.
 
== Климат ==
 
Ҡала климаты киҫкен континенталь. Йәй эҫе һәм ҡоро, ҡыш -- һыуыҡ һәм оҙон. Уртаса йыллыҡ температура -- 3,1 °C. Яуым-төшөм йылына 300 мм яуа. Уртаса йәй температураһы 20 °C, ҡышҡыһын --  −15 °C, йәйгеһен һауа температураһы 40 °C тиклем күтәрелеп, ҡыш көнө −50 °C тиклем түбәнәйеүе ихтимал. Климаттың йәшәү өсөн уңайһыҙлыҡтар тыуҙырыу сәбәпле, ҡаланы уратып, ағас ултыртыла.
[[Файл:Vp6f8SMXW7I.jpg|thumb|Астана далаһы]]
 
== Административ бүленеш ==
АстаналаАстана ҡалаһы Һарыарҡа, Алматы, Есиль райондарына бүленгән .
 
== Халыҡ һаны ==
2000 йыл менән сағыштырғанда, Астанала халыҡ һаны 169,2 мең кешегә артҡан, 2006 йыл башында 550,2 мең кеше булған. Ҡаҙағстанда халыҡ һаны буйынса Алматы ҡалаһынан һуң 2 урында бара.
 
2009 йыл йомғаҡтары буйынса Астана ҡалаһының миграция сальдоһы 31 908 кеше тәшкил итә — республикалағы иң юғары күрһәткес. Миграция ағымының нигеҙендә Ҡаҙағстандың башҡа төбәктәренән килеүселәр. 1000 кешегә — 704 кеше ситтән килеүсе һанала, 296 — урындағы кеше. Уларҙан сығышы менән Аҡмола өлкәһенән -- 173, Көньяҡ-Ҡаҙағстан өлкәһенән — 66, Ҡарағандынан — 56, Ҡостанайҙан — 56, Алматынан 32 кеше. Уртаса никахҡа инеү йәше: ир-егеттәр — 27,5 йәш, ҡатын-ҡыҙҙар — 25,3 йәш.
1999 йылдан 10 йыл эсендә халыҡ үҫеше — 86,7 %. Ҡаланың милли составы: ҡаҙаҡтар, урыҫтар, әзербайжандар, украиндар, татарҙар, йәһүдтәр, белорустар, грузиндар, молдавандар, тажиктар, үзбәктәр һ.б.
 
1999 йылдан 10 йыл эсендә халыҡ үҫеше — 86,7 %.
 
1999 йылдан 10 йыл эсендә халыҡ үҫеше — 86,7 %. Ҡаланың милли составы: ҡаҙаҡтар, урыҫтар, әзербайжандар, украиндар, татарҙар, йәһүдтәр, белорустар, грузиндар, молдавандар, тажиктар, үзбәктәр һ.б.
 
Дөйөм алғанда, ҡала халҡы үҫеше миграция иҫәбенә тәьмин ителә.
 
=== Халыҡ һаны артыуы ===
Ошо хәл һаҡланһа, үҫеш һаҡланасаҡартасаҡ, йәғни ҡала халҡы һаны бер нисә йылдан миллионға тиклем етеүе ихтимал. Әммә ҡалабыл фараз миллионертормошҡа булғанашҡан осраҡта ла, Алматыны үтә алмаҫ, сөнки уның халҡы 1.6 млн кеше тәшкил итә.
<ref><span class="citation" contenteditable="false">[http://www.pm.kz/page/astana-stolitsa-kazahstana- Астана - Қазақстанның астанасы]&#x20;(&nbsp;(қаз.)&nbsp;(орыс.)&nbsp;(ағыл.)).&#x20;''ҚР премьер минстрінің ресми сайты''.&#x20;<small>Тексерілді, 5 тамыз 2012.</small></span><span class="citation" contenteditable="false"></span>
</ref>
Юл 29 ⟶ 34:
 
== Тарихы ==
Астана ҡалаһыҠала  [[1830 йыл|1830-сы]] йылда Ишим йылғаһы буйында казак форпосты булып барлыҡҡа килә. Нигеҙ һалыусыһы -- полковник Фёдор Кузьмич Шубин-икенсе, Бородино алышы ҡатнашыусыһы. Урыҫ-ҡаҙаҡ дуҫлыҡ мөнәсәбәттәре үҫешендәге роле өсөн II дәрәжәһендәгедәрәжәләге Изге Анна ордены менән бүләкләнә.  
 
[[1862 йыл|1862]] йылда Аҡмола ҡала статусын алды.
 
[[1962 йыл|1962]] йылда ҡалаға Целиноград исеме бирелде.
 
 
[[1997 йыл|1997]] йылда Ҡаҙағстан Президенты Нурсолтан Назарбаев ҡалаға тарихи Аҡмола атамаһына күсереү тураһында ҡарар ҡабул итә.
Юл 42 ⟶ 46:
[[1998 йыл|1998]] йылдың [[10 июль|10 июнендә]] Ҡ[[Ҡаҙағстан|аҙағстандың]] яңы баш ҡалаһы Астана менән халыҡ-ара рәсми танышыу уҙғарыла.
 
=== Иҡтисад<span class="cx-segment" data-segmentid="369"></span> ===
Ҡала иҡтисадын сауҙа, транспорт һәм бәйләнеш, төҙөлөш барлыҡҡа килтерә.  Алматы һәм Астана ҡалаларының дөйөм һөҙөмтәһе Ҡаҙағстан сауҙаһының яртынан ашыу өлөшөн булдыра. Тауар әйләнеше буйынса Астана икенсе урында тора. Астана, төҙөлөш өүҙемлеге буйынса ла алда бара. 2009 йылда төҙөлгән бар торлаҡ йорттарҙың биштән бер өлөшө Астана ҡалаһына тура килә. Биш йылдан ашыу ҡала торлаҡтың файҙаланыуға тапшырыу күләме буйынса беренсе урында.
 
Ҡаланың сәнәғәт етештереүеөлкәһе төҙөлөш материалдарын, аҙыҡ-түлек сығарыу, машина төҙөү өлкәһендә тупланған. Инвесторҙар йәлеп итеп, яңы конкурентлы өлкәләрҙе үҫтереү өсөн «Астана — яңы ҡала» махсус иҡтисад зонаһы булдырылған. Бындағы үҙенсәлекле хоҡуҡи режим һалым һәм таможня ташламаларташламалары менән ҡыҙыҡһындыра. 
<span class="cx-segment" data-segmentid="369"></span>
 
== Иҡтисад ==
Ҡала иҡтисадын сауҙа, транспорт һәм бәйләнеш, төҙөлөш барлыҡҡа килтерә.  Алматы һәм Астана ҡалаларының дөйөм һөҙөмтәһе Ҡаҙағстан сауҙаһының яртынан ашыу өлөшөн булдыра. Тауар әйләнеше буйынса Астана икенсе урында тора. Астана төҙөлөш өүҙемлеге буйынса ла алда бара. 2009 йылда төҙөлгән бар торлаҡ йорттарҙың биштән бер өлөшө Астана ҡалаһына тура килә. Биш йылдан ашыу ҡала торлаҡтың файҙаланыуға тапшырыу күләме буйынса беренсе урында.
 
Ҡаланың сәнәғәт етештереүе төҙөлөш материалдарын, аҙыҡ-түлек сығарыу, машина төҙөү өлкәһендә тупланған. Инвесторҙар йәлеп итеп, яңы конкурентлы өлкәләрҙе үҫтереү өсөн «Астана — яңы ҡала» махсус иҡтисад зонаһы булдырылған. Бындағы үҙенсәлекле хоҡуҡи режим һалым һәм таможня ташламалар менән ҡыҙыҡһындыра. 
 
== Мәҙәниәт ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Астана» битенән алынған