Карл Маркс: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ә clean up using AWB
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
21 юл:
}}
 
'''Карл Маркс''' ({{lang-de|Karl Heinrich Marx}}; [[5 май]] [[1818]] — [[14 март]] [[1883]]) — философ, социолог, иҡтисадсы, яҙыусы, сәйәси журналист, йәмәғәт эшмәкәре. Уның хеҙмәттәре нигеҙендә философияла диалектик һәм тарихи материализм, иҡтисадта — өҫтәмөөҫтәмә хаҡ теорияһы, сәйәсәттә — синфи көрәш теорияһы<ref name="autogenerated1">[http://bse.sci-lib.com/article061763.html «Классовая борьба» в Большой советской энциклопедии]</ref> формалаша. Был йүнәлештәр коммунистик һәм социалистик хәрәкәттең иделогияһына әүерелә һәм «марксизм» атамаһы ала. «Коммунистар партияһы манифесы» (1848 йылда тәүге тапҡыр баҫылған), «Капитал» (1867 йылда тәүгегә баҫылған) әҫәрҙәре авторы. Ҡайһы бер хеҙмәттәре фекерҙәше [[Фридрих Энгельс]] менән берлектә яҙылған.
 
== Биографияһы ==
46 юл:
Профессор булыу ниәте менән Маркс Боннға күсә, әммә хөкүмәттең реакцион сәйәсәтен күреп, Маркс фән менән шөғөлләнмәҫкә ҡарар итә . Был ваҡытта Рейндың радикаль буржуаһы, һул гегельселәр йоғонтоһо аҫтында, Кёльндә «[[:de:Rheinische Zeitung|Rheinische Zeitung]]» оппозицион гәзит сығара.
 
1842—1843 йй. Карл Маркс ошо гәзиттә журналист һәм редактормөхәррир булып эшләй. Башта Маркс цензураны юҡҡа сығарыу тураһында әйтеп килә, шунан инде хөкүмәтте туранан-тура тәнҡитләй башлай. Уның күп мәҡәләләрен цензура үткәрмәй, йә бик ныҡ төҙәтеп бирәләр.
 
1843 йылдың башында Маркс прус монархияһын ҡолатырға саҡырып яҙа һәм уны демократия менән алыштырырға өндәй. Хөкүмәт сығырынан сыға һәм 1843 йылдың мартында, Маркс эштән китһә лә, гәзитте ябалар. Маркс гәзиттә эшләгәндә сәйәси иҡтисад, мәсьәләләрен яҡшы белергә кәрәклеге аңлай һәм журналист булып эшләһә лә, ошо фәнде ныҡлап өйрәнергә тотона[[Рәсем:KarlMarx3.jpg|thumb|left|Карл Маркс]]
56 юл:
Парижда Маркс эшсе ойошмалар, радикаль даирәләр һәм шәхестәр менән бәйләнешкә инә.
 
1845 йылдың февралендә Маркс Париждан һөрөлә һәм Брюсселгә күсенә. Энгельс та унда урынлаша. Брюсселдә Маркс һәм Энгельс «Немец идеологияһы» тигән хеҙмәтен яҙа, бында Гегель идеяларына, гегельселәргә тәнҡит яңғырай. 1847 йылда Маркс менән Энгельс немец эмигранттарының йәшерен ойошмаһы — «Ғәҙелдәр берлеге» (аҙаҡ «Коммунистар берлеге» тип үҙгәртелә) — ағзаһы булып китә. Йәмғиәттең һорауы буйынса улар коммунистик ойошмаһыныңойошманың программаһын — данлыҡлы "Коммунистар фирҡәһе манифесы"н/0} яҙа, ул Лондонда баҫылып сыға ([[21 февраль]] [[1848]] й.)
 
[[Февраль революцияһы]]нан һуң (1848 й.) Марксты [[Бельгия]]нан ҡыуалар. [[Париж]]ға китә, ә март революцияһынан һәңһуң Германияға, Кёльнға күсенә. Унда ҡыҫҡа ғына ваҡытта революцион «Neue Rheinische Zeitung» гәзитен аса. Тәүге һан 1848 йылдың 1 июнендә сыға. Мөхәрририәттә: Карл Маркс — баш редактормөхәррир, Һенрих Бюргерс, Эрнст Дронке, Фридрих Энгельс, Георг Веерт, Фердинанд Вольф, Вильгельм Вольф — редакторҙармөхәррирҙәрр.
 
«Neue Rheinische Zeitung» Германиялағы һәм Европалағы революцион хәлдәргә тәрән баһа бирелә.
67 юл:
Карл Маркс 1849 йылдың 16 майында Германиянан ҡыуыла, ғаиләһе менән Парижға күсенә, әммә бердемонстрациянан һуң унан да һөрөлә. Ахыр сиктә Маркс Лондонға күсенә һәм вафатына тиклем шунда йәшәй һәм тарихи «Капитал» хеҙмәтен, һәм иҡтисади әҫәрҙәрен яҙа.
 
Бик ауыр йәшәйҙәр, уға матди яҡтан ЭнгельсаЭнгельс ҡына ярҙам итә, әҙләп гонорар килә [[Рәсем:Hw-marx.jpg|thumb|Карл Маркс]]
 
1864 йылда ул «Халыҡ-ара эшселәр ассоциацияһы» (International Workingmen’s Association, һуңғараҡ Беренсе Интернационал) ) — беренсе халыҡ-ара эшселәр ойошмаһы төҙөй<ref>[http://bse.sci-lib.com/article055636.html Интернационал 1-й]</ref>
113 юл:
 
== Маркстың роле ==
<blockquote>" XX быуатта Карл МарксМарксҡа тиклем донъяға йоғонто яһаған башҡа ьербер кем дә юҡ " (Жак Аттали<ref>[http://www.pravda.ru/culture/cultural-history/personality/266307-1/ Неизвестный Карл Маркс в исполнении Жака Аттали — 2 — Личность в культуре — Правда. ][http://www.pravda.ru/culture/cultural-history/personality/266307-1/ Ру]</ref>).</blockquote>
 
1999 йылда BBC үткәргән фекер өйрәнеү мәғлүмәттәренә ҡарағанда , Маркс мең йыллыңйылдың иң бөйөк фекер эйәһе тип танылған<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/461545.stm BBC news. ][http://news.bbc.co.uk/2/hi/461545.stm Marx the millennium’s 'greatest thinker']</ref>. АҠШ Конгресы Китапханаһы каталогы буйынса, Марксҡа барыһынан да күберәк бағышлап китаптар яҙылған<ref>[http://russ.ru/Mirovaya-povestka/Hu-iz-mister-Marks ''Громский А.'' Ху из мистер Маркс?]</ref>. Ул тарихта иң ныҡ өйрәнелгән 100 кеше иҫәбендә.
 
== Балалары ==
130 юл:
 
== Иҫтәләген мәңгеләштереү ==
Карла МарксаМаркс тыуған ҡалаһы Трирҙа (Брюккергассе/Brückergasse, 664 — хәҙер Brückenstraße, 10), тыуған йортонда музей ойошторолған.
 
Рәсәйҙә 1917 йылдағы революциянан һуң күп үҙәк урамдар һәм географик объекттар уның исемен йөрөтә башлай. Мәскәүҙә «Охотный ряд» урамы Маркс проспекты тип яңы исем менән йөрөтөлә башлаған булған. Иҫке исем 1991 йылда кире ҡайтарыла. СССР-ҙың союздаш республикаларында ла был исем киң тарала.
Памирҙа Солохсо Батша сусағына Карл Маркс сусағы исеме бирелә.
 
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Карл_Маркс» битенән алынған