Ауыл хужалығы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ә clean up using AWB
ә ҡалып
11 юл:
** йәшелсә-баҡса культуралары
** цитрус культуралары
** май бирә торған культуралар ([[көнбағыш]], һ. б.)
** ҡомалаҡ үҫтереү
** виноград үстереү
19 юл:
** [[Һарыҡсылыҡ]]
** [[Йылҡысылыҡ]]
Ауыл хужалығы — иҡтисад тармағы. Халыҡты аҙыҡ-түлек менән тәьмин итеүгә һәм ҡайһы бер сәнәғәт тармаҡтарына сеймал алыуға йүнәлтелгән. Бөтә илдәрҙә лә иң мөһим тармаҡтарҙың береһе булып тора. Донъяла иҡтисади яҡтан әүҙем халыҡтың 1 млрд.- ы ошо тармаҡта шөғөлләнә.
 
Ауыл хужалығы тармағының торошона дәүләттең аҙыҡ-түлек хәүефһеҙлеге бәйләнгән. Был тармаҡтың проблемалары менән туранан-тура йәки ситләтелгән рәүештә агрономия, малсылыҡ, мелиорация, үҫемлекселек, урмансылыҡ һ. б. кеүек фәндәр бәйләнгән.
 
Ауыл хужалығының барлыҡҡа килеүе, етештереү сараларында яҡынса [[беҙҙең эраға тиклем 10 мең йыл|12 мең йыл элек]] башланып, етештереү хужалығына һәм цивилизацияның үҫеүенә килтергән «Неолитик революция» менән бәйле.
 
Юл 28 ⟶ 30:
Алғы Азияла, Египетта, Һиндостанда тәү башлап планлы рәүештә үҫемлек үҫтереү һәм йыйыу башлана.
Ауыл хужалығын ирекле рәүештә үҫтереү Төнъяҡ һәм Көньяҡ Ҡытайҙа, Африкала, Яңы Гвинеяла, Һиндостандың ҡайһы бер өлөшөндә һәм Американың бер нисә төбәгендә була.
[[Файл:Maler der Grabkammer des Sennudem 001.jpg|мини|слева|300px|Боронғой Египет. Б. Ээ. т.Т 1200 йылдар]]
Һуғарыу, сәсеү, ашлау кеүек эштәр күптән барлыҡҡа килһә лә, XX быуатта ғына юғары уңышҡа ирешә.
Алғы Азия, Көньяҡ-көнбайыш Азия һәм Төньяҡ Африканың тропологик һәм археологик дәлилдәре ҡырағай орлоҡтарҙы файҙаланыуҙың 20 мең йыл элек булыуын күрһәтә.
Юл 39 ⟶ 41:
1942 йылда донъяла Колумб алмашыуы кеүек билдәле булған үҫемлектәр һәм хайуандар менән киң таралған алышыныу барлыҡҡа килә. Бары тик Иҫке Йыһанда ғына билдәле булған ауыл хужалығы культуралары һәм хайуандары, Яңы Йыһанға индерелә һәм киреһенсә. Башлыса томат, помидор Европа кухняһының фавориты булып китә. Шулай уҡ [[кукуруз]] менән [[картуф]] та киң массаға билдәле була.
 
[[XIX б.быуат]] аҙағында һәм [[XX б.быуат]] механизацияның тиҙ үҫеше, тракторҙарҙың, һуңғараҡ комбайндарҙың барлыҡҡа килеүе ауыл хужалығы эштәрен киң масштабта, ҙур тиҙлектә алып барырға ярҙам итә.
Әлеге ваҡытта ғалимдар ауыл хужалығының тарихи үҫешен аңлатыу өсөн бер нисә гипотеза килтерә:
* Оазис теорияһы.
* Пира теорияһы.
* Демографик теория.
* Эволюцион гипотеза һ. б.
 
== Иҡтисадта ауыл хужалығының роле ==
Юл 79 ⟶ 81:
Ауыл хужалығы агросәнәғәт комплексы составына инә һәм үҙ эсенә төп тармаҡтарҙы ала:
* Үҫемлекселек. Үҫтергән үҫемлектәр буйынса айырым тармаҡтарға бүленә:
** Бөртөклө культуралар — бойҙай, арпа, арыш, һоло, дөгө, шәкәр кукурузы, ҡарабойҙай, сорго һ. б.
** Бөртөклө ҡуҙаҡлылар — борсаҡ, фасоль, чечевица, соя һ. б.
** Мал аҙығы культураһы — мал аҙығы үләндәре, силос культуралары, мал аҙығы тамыраҙығы, мал аҙығы баҡса культуралары.
** Техник культуралар:
а) аҙыҡ-түлек культураһы — шәкәр сөгөлдөрө, ҡомалаҡ, крахмаллы культуралар, дарыу үләндәре;
б) туҡыу культуралары — мамыҡ, етен, джут, киндер; в) каучуклы үҫемлектәр — гевея.
** Йәшелсә- баҡса культуралары: а) картуф; б) япраҡлы культуралар — баҡса кәбеҫтәһе, салат, шпинат, укроп, япраҡлы петрушка һ. б.; в) емеш культуралары — томат, ҡыяр, ташҡабаҡ, ҡабаҡ, патиссон, баклажан, борос; г) һуған культуралары — һуған, һарымһаҡ; д) тамыраҙыҡтар — кишер, аш сөгөлдөрө, пастернак, петрушка, сельдерей, шалҡан, редис, торма һ. б.; е) баҡса культуралары — ҡарбуз, ҡауын, ҡабаҡ һ. б.
** Цитрус культуралар — апельсин, грейпфрут, мандарин, лимон, бергамот һ. б.
** Тонусты күтәреүсе культуралар — наркотик культуралар, сәй, кофе, какао;
** Майлы һәм эфир майлы культуралар: а) көнбағыш, кенә уты, гәрсис, рапс, кунжут, киндер, етен, кокос пальмаһы, майлы пальма, зәйтүн ағасы; б) эфир майлы культуралар — кориандр, әнис, тмин һ. б.
** Ҡомалаҡсылыҡ
** Виноградсылыҡ
Юл 157 ⟶ 159:
* Константин Эдуардович Циолковский XX быуат башында уҡ, үҙаллы кислород һәм аҙыҡ-түлек етештереүсе автоном станциялар төҙөмәйенсә алыҫ космосты үҙләштереп булмай, тип раҫлай.
* Киләсәк перспективаһында кешегә яраҡлы йәшәү шарттары һәм биосфера булдырыу өсөн планетаның климатик шарттарын үҙгәртеү мөмкинлеге ҡарала
 
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
 
== Әҙәбиәт ==
Юл 169 ⟶ 168:
{{Навигация
|Тема = Ауыл хужалығы
|Викисловарь = Ауыл:ru:сельское хужалығыохозяйство
|Портал = Ауыл хужалығы
|Викиновости = :ru:Категория:Сельское хозяйство
|Викисловарь = Ауыл хужалығыо
|Викисклад = Category:Agriculture
|Викиучебник =
|Викицитатник =
|Викитека =
|Викивиды =
|Викиновости =
|Метавики =
|Проект = Ауыл хужалығы
}}
* [http://www.gks.ru/news/perepis2006/totals-osn.htm Окончательные итоги всероссийской сельскохозяйственной переписи России 2006 года]
Юл 183 ⟶ 176:
* [http://agro-bursa.ru/prices/ Мониторинг цен сельхозкультур и продуктов их переработки]
 
{{викилаштыр}}
[[Категория:Ауыл хужалығы]]