Мәҙәниәт: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ә →‎Һылтанмалар: clean up, removed: {{| (3) using AWB
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
[[Файл:Marco Porcio Caton Major.jpg|thumb|[[Марк Порций Катон Старший]] (234—149 г. до н.э), ''cultura'' һүҙе уның трактатта ''[[De Agri Cultura]]'' беренсенән яҙылған (яҡынса 160 й. б. э. алдынан)]]
'''Мәҙәниәт''' ( {{lang-la|cultura}} (үҫтереү, ''colo''һуңғараҡ – тәрбиәләү, ''colere''белем биреү эшкәртеүҡылымдарынан) кеше күпэшмәкәрлегенең мәғәнәһетөрлө өлкәләрендә бик ҙур мәғәнәгә эйә булған һүҙтөшөнсә. Мәҙәниәт [[философия]], [[культурология]], [[тарих]], [[лингвистика]]сәнғәтте (этнолингвистика)өйрәнеү, [[политология]]лингвистика, [[этнология]]этнолоингвистика, политология, [[психология]], [[иҡтисад]], [[педагогика]] һәмфәндәрендә башҡаөйрәнелә. фәндәр өйрәнеү өлкәһе.
Мәҙәниәт төшөнсәһенә кеше эшмәкәрлеге - уның сағылышы, үҙ-үҙен танытыуы, оҫталығы, таҫыллығы инә. Шулай уҡ кешенең характер, компететлыҡ, оҫталыҡ, һәләт, белем объективлығы һәм субъективлығында ла мәҙәниәт күренә. Мәҙәниәт - кеше эшмәкәрлеге йыйылмаһының нығынған формалары, унһыҙ ул йәшәй алмай.
Мәҙәниәт – кешегә хас борсолоу, фекерҙәр менән билдәле бер ҡағиҙәләрҙе үтәү буйынса кодтар йыйылмаһы, шуның менән идара итеү тәьҫире яһау. Мәҙәниәттең килеп сығыу сығанағы булып, кеше эшмәкәрлеге, ижад, үҙ-үҙеңде танытыу тора.
Мәҙәниәттең төрлө билдәләмәләре
Донъяла мәҙәниәттең фәлсәфәүи, фәнни билдәләмәһе күп булыуы был төшөнсәгә мәҙәниәт предметы һәм объектына бәхәсһеҙ билдә кеүек һылтанырға ирек бирмәй һәм аныҡ, тар итеп конкретлауҙы талап итә.
Мәҙәниәт дөйөм кешелек һәм рухи ҡиммәттәрҙе тормошҡа ашырыу сығанағы.
Терминдың тарихы
Боронғолоҡ
Боронғо Грецияла “мәҙәниәт” терминына, “эске мәҙәниәт”, йәки икенсе төрлө “күңел мәҙәниәте” тигәнде аңлатҡан [[пайдейя]] яҡын була.
Латын сығанаҡтарында был һүҙ тәү башлап, [[Марк Порций]] Катондың латын прозаһының иң тәүге ҡомартҡыһы булған игенселек тураһындағы трактатында осрай. Был трактат баҫыуҙарҙы тәрбиәләүгә генә түгел, ә ер эшкәртеүгә айырыуса ҙур күңел йылыһы биреүгә арналған. Мәҫәлән, ер участкаһына эйә булыу өсөн Катон шундай кәңәш бирә: һатып алған ерҙе ялҡауланмай ғына бер нисә тапҡыр урап сығырға; әгәр участка яҡшы булһа, уны ҡараған һайын ул нығыраҡ оҡшаясаҡ. Бына ошо “оҡшай” тигән һүҙ мотлаҡ булырға тейеш, әгәр юҡ икән, яҡшы тәрбиә лә, йәғни мәҙәниәт тә булмаясаҡ.
Римда йәшәүселәр “мәҙәниәт” һүҙен ниндәйҙер бер объект менән эйәлек килештә ҡулланған, йәғни, бары тик камиллашыуҙы, яҡшырыуҙы белдергән һүҙбәйләнештәрҙә: «culture juries» - үҙ-үҙеңде тотоу ҡағиҙәләрен үтәү сифаты, «culture lingual» - телде камиллаштырыу һ. б.
Рим ораторы һәм философы [[Марк Туллий Цицерон]] (беҙҙең эраға тиклем 106-43) үҙенең “Тускулан әңгәмәләре”- ндә “мәҙәниәт” һүҙен күсмә мәғәнәлә ҡуллана һәм фәлсәфәне “күңел мәҙәниәте” («cultura animae») тип атай. Ул фәлсәфә менән шөғөлләнгән кеше күңел һәм аҡыл мәҙәниәтенә эйә, тип һанай.
XVII—XVIII быуаттарҙа Европала
[[Файл:Herder.jpg|thumb|Иоганн Готфрид Гердер]]
Үҙаллы “мәҙәниәт” төшөнсәһенең мәғәнәһе немец юрисы һәм тарихсыһы [[Пуфендорф, Самуэль фон]] (1632—1694) хеҙмәттәрендә барлыҡҡа килә. Ул был һүҙҙе йәмғиәтә тәрбиәләнгән “яһалма кеше”-не “тәбиғи” кешегә ҡаршы ҡуйғанда ҡуллана.
Тәүгеләрҙән булып “мәҙәниәт” һүҙен фәлсәфәүи, аҙаҡ фәнни һәм көндәлек ҡулланылышҡа 1782 йылда «Опыт истории культуры человеческого рода»китабын сығарған немец мәғрифәтсеһе [[Аделунг, Иоганн Кристоф|И.К.Аделунг]] индерә.
XVIII быуаттың 80-се йылдар аҙағында фәнни ҡулланылышҡа “мәҙәниәт ” терминын индергән [[Гердер, Иоганн Готфрид|И.Г.Гердер]] (1744—1803), был һүҙҙең латын теленән килеп сығыуына һәм “игенселек” һүҙе менән этимологик бәйләнешенә туранан-тура ишара итә. Үҙенең «Идеи к философии истории человечества» (1784—1791) хеҙмәттәренең һигеҙенсе китабында ул “кешелек затын тәрбиәләү”-ҙе “генетик һәм органик процесс” булараҡ характерлап: беҙ кешенең икенсе мәғәнәләге был генезисын төрлөсә атай алабыҙ. Уны мәҙәниәт, йәғни ерлек әҙерләү тип тә, яҡтылыҡ образын иҫләп, мәғрифәт тип тә атай алабыҙ, Ул ваҡытта мәҙәниәт һәм яҡтылыҡ сылбыры ерҙең сигенә тиклем һуҙыласаҡ, - тип яҙа.
[[Кант, Иммануил|И. Кант]], мәҫәлән, белеү, оҫталыҡ мәҙәниәтен, тәрбиә мәҙәниәтенә ҡаршы ҡуя. «Эске, техник» мәҙәниәт тип ул цивилизацияны атай, тип билдәләй А. В. Гульга. Кант цивилизацияның ҙур үҫешен күрә һәм һәм уның мәҙәниәттән айрылыуына борсола. Мәҙәниәт тә үҫешә, ләкин тәүгеһенән күпкә ҡалыша, был диспропорция күп бәләләргә сәбәпсе, ти ул.<ref>Гулыга А.В. Кант сегодня // И. Кант. Трактаты и письма. М.: Наука, 1980. С. 26</ref>.
XVIII—XIX быуаттарҙа Рәсәйҙә
XVIII быуатта һәм XIX быуаттың тәүге сирегендә рус теле составында “мәҙәниәт” лексемаһы булмай. Был турала Николай Максимович Яновский төҙөгән «Новый словотолкователь, расположенный по алфавиту» (СПб., 1804. Ч. II. От К до Н. С. 454) китабы белдерә. Ике телдәге һүҙлектәр был һүҙҙе руссаға тәржемә итеүҙең мөмкин булған варианттарын тәҡдим итә. Яңы төшөнсәне билдәләү өсөн [[Гердер, Иоганн Готфрид|Гердер]] тәҡдим иткән ике немец һүҙенә рус телендәге мәғрифәт тигән һүҙ генә тура килә.
“Мәҙәниәт” һүҙе рус теленә бары тик XIX быуаттың 30-сы йылдар уртаһында ғына килеп инә. Был һүҙҙең барлығын [ [Ренофанц И.|И. Ренофанц]] -тың 1837 йылда сыҡҡан «Карманная книжка для любителя чтения русских книг, газет и журналов. СПб., 1837. С. 139.</ref>. китабында билдәләнә. Был һүҙлек лексеманы ике мәғәнәгә айыра. Тәүгеһе “игенселек”, икенсеһе “белемлелек”..<ref>Черных П.Я Историко этимологический.
Ренофанцтың, мәҙәниәт һүҙе фәнни термин, фәлсәфәүи категория булараҡ йәмғиәт аңына инмәгән әле, тип билдәләгән һүҙлеге сығырҙан бер йыл алда, Рәсәйҙә “мәҙәниәт” төшөнсәһенә мөрәжәғәт итеп кенә ҡалмай, ә уға теоретик яҡтан дәлилләнгән ентекле билдәләмә биргән эш килеп сыға. Һүҙ Санкт-Петербург император медик-хирургия академияһының атҡаҙанған профессоры, академик [ Данило Михайлович|Д.М.Велланский]]-ҙың (1774—1847) «Основные начертания общей и частной физиологии или физики органического мира» тигән яҙмалары тураһында бара. Нәҡ ошо фәлсәфәсе-шиллингианец һәм ғалим-медиктың тәбиғи фәлсәфәүи хеҙмәтенән “мәҙәниәт” терминының көндәлек ҡулланышҡа идерелеүен генә түгел, ә уның Рәсәйҙә мәҙәни-фәлсәфәүи идея булып китеүен да иҫәпләргә кәрәк.
 
Мәҙәниәт тарихын осорҙарға бүлеү
== Иҫкәрмәләр ==
{{main|История культуры}}
{{Примечания|2}}
Хәҙерге культурологияла Европа мәҙәниәте тарихы түбәндәгесә бүленә:
Тәүтормош мәҙәниәте (беҙҙең эраға тиклем 4 мең);
Боронғо донъя мәҙәниәте (беҙҙең эраға тиклем 4 мең – беҙҙең эраның V быуаты). Уға боронғо көнсығыш һәм антик мәҙәниәт инә;
Урта быуат мәҙәниәте (V—XIVбыуаттар);
Яңырыу йәки Ренессанс мәҙәниәте (XIV—XVI быуаттар);
Яңы дәүер мәҙәниәте ( XVI—XIX быуаттар);
Мәҙәниәт тарихын осорҙарға бүлеүҙә мөһим үҙенсәлек булып, Яңырыу дәүере мәҙәниәтен үҙаллы мәҙәниәт үҫеше осоро, тип айырып ҡарау тора. Ул ваҡытта тарихи фәндәге кеүек был дәүер Һуңғы урта быуат йәки Иртә яңы дәүер тип һанала.
 
Мәҙәниәт һәм тәбиғәт
== Әҙәбиәт ==
Мәҙәниәттең тәбиғәт менән бәйләнеше - культурология проблемаһының береһе булып тора.
* Georg Schwarz, ''Kulturexperimente im Altertum'', Berlin 2010.
[[Марк Порций Катон Старший]] мәҙәниәт төшөнсәһен ер эшкәртеүгә индереп, уны эшкәртеүсе, яҡшыртыусы, хөрмәт итеүсе тип билдәләй. Был йәһәттән мәҙәниәт һүҙе кешенең тәбиғәт менән уртаҡ файҙаға йүнәлтелгән хемәттәшлеге кеүек күҙ алдына баҫа. Бындай хеҙмәттәшлектә кеше тәбиғәтте үҙ хеҙмәтенең ижады менән байытып, йәнләндереп, унан матди тупланма ҡабул итеп ала, фекер йыя, өйрәнә. Тәбиғәтте ҡыйратыу кешелеккә лә зыян итмәй ҡалмай. Мәҙәниәтте күрһәткән бындай күренеш юғары аң эшмәкәрлеге була алмай.
* [http://www.countries.ru/library/subscribe/etymology.htm] Этимология слова «культура»
Кешенең тәбиғәт менән аңлы хеҙмәттәшлек итеү принцибынан ситләшеүе тупланған мәҙәни байлыҡтың түбәнәйенә килтереүенә ышаныу ҡыйын түгел. Быға миҫал булып, күп кенә үҫешкән боронғо донъя дәүләттәренең тарҡалыуы һәм хәҙерге мегаполистар тормошонда мәҙәниәт кризисы асыҡланыуы тора.
* [http://www.countries.ru/library/theory/culthist.htm] Ионин Л. Г. История слова «культура». Социология культуры. -М.: Логос, 1998. — с.9-12.
Мәҙәниәттең заманса төшөнсәһе
* [http://www.countries.ru/library/theory/cultsug.htm#m10] Сугай Л. А. Термины «культура», «цивилизация» и «просвещение» в России XIX — начала XX века//Труды ГАСК. Выпуск II. Мир культуры.-М.:ГАСК, 2000.-с.39-53.
Антропологик мәҙәниәт – эшмәкәрлек яғынан - матди һәм рухи ижад продукттарында тәбиғәтте, йәмғиәтте, үҙ-үҙеңде үҙгәртеү буйынса кеше эшмәкәрлеге алымы.
* [http://www.countries.ru/library/theory/chuchcult.htm] Чучин-Русов А. Е. Конвергенция культур.- М.:Магистр, 1997.
Аксиологик культура - («аксиоc»— ҡиммәт) – ҡиммәтле баһа – кеше эшмәкәрлегенең хеҙмәт емеше йыйылмаһы. Уның ҡиммәте билдәле бер социаль система эсендә дөйөм танылған. Был йыйылма ошо социаль ойошманың рухи нигеҙе булып хеҙмәт итә.
* [http://ec-dejavu.ru/c/Culture_1.html Асоян Ю., Малафеев А. Историография концепта «cultura» (Античность — Ренессанс — Новое время)] // Асоян Ю., Малафеев А. Открытие идеи культуры. Опыт русской культурологии середины XIX — начала XX веков. М. 2000, с. 29-61.
Мәғлүмәт семиотик мәҙәниәте – ҡиммәттәрҙә, ниндәйҙер нормаларҙа, мәғәнәләрҙә, билдәләрҙә сағылған һәм быуындан-быуынға ташырылған социаль мөһим мәғлүмәт.
* [http://ec-dejavu.ru/c-2/Cultural_relativity.html Зенкин С. Культурный релятивизм: К истории идеи] // Зенкин С. Н. Французский романтизм и идея культуры. М.: РГГУ, 2001, с. 21-31.
Мәҙәниәт һәм цивилизация
* ''[[Коротаев, Андрей Витальевич|Коротаев А. В.]], Малков А. С., Халтурина Д. А.'' [http://edurss.ru/cgi-bin/db.pl?cp=&page=Book&id=49742&lang=Ru&blang=ru&list=Found Законы истории. Математическое моделирование развития Мир-Системы. Демография, экономика, культура.] 2-е изд. М.: УРСС, 2007.
{{Цитатаның башы}}
* {{книга
Ҡайҙа мәҙәниәт үлә , шунда цивилизация барлыҡҡа килә [[Освальд Шпенглер]]
|автор = [[Луков, Владимир Андреевич|Луков Вл. А.]]
Хәҙерге “мәҙәниәт” төшөнсәһе цивилизация булараҡ [[XVIII]]быуатта —[[XIX быуат башында]] Көнсығыш Европала формалаша. Һуңғараҡ был төшөнсә, бер яҡтан, Европала төрлө төркөмдәге кешеләр араһындағы, икенсе яҡтан – бөтә донъя буйынса метрополия һәм колониялар араһындағы айырмалыҡтарҙы үҙ эсенә ала башлай. Ошонан сығып, был осраҡта “мәҙәниәт” төшөнсәһе «[[цивилизация]]» эквиваленты булып тора. Бындай билдәләмәне файҙаланып, айырым кешеләрҙе, хатта тотош илдәрҙе мәҙәни кимәле буйынса классификацияларға була. Хатта ҡайһы бер айырым авторҙар мәҙәниәтте “Донъялағы әйтелгән һәм булдырылған иң яҡшы нәмәләр ”([[Арнольд, Мэтью|Мэтью Арнольд]]), ә инде был билдәләмәгә инмәгәндәрҙе [[хаос]] һәм [[анархия]] тип атай. Был фекергә ярашлы, мәҙәниәт йәмғиәттәге социаль үҫеш һәм прогресс менән тығыҙ бәйләнгән. Арнольд үҙенең билдәләмәһен файҙалана: “...мәҙәниәт беҙгә ҡағылышлы бөтә нәмә тураһында ла белем алыу процессында бер туҡтауһыҙ камиллашыу һөҙөмтәһе...” (Арнольд, [[1882]]).
|часть =
Практикала мәҙәниәт төшөнсәһе иң яҡшы изделиелар һәм ҡылыҡтарға ҡарай, шул иҫәптән сәнғәт, классик музыка өлкәһенә. Был ҡараш буйынса, мәҙәни кеше категорияһына ошо өлкәләр менән бәйле кеше инә. Билдәләмәгә ярашлы, классик музыкаға ҡағылышлы кешеләр эшсе кварталдарҙың рэп яратыусылары йәки Австралияның традицион абориген тормош алып барыусыларына ҡарағанда юғары кимәлдә һанала.
|заглавие = История культуры Европы XVIII–XIX веков
Әммә бындай ҡарашҡа ярашлы, аҙ мәҙәниәтле кешеләр тәбиғирәк, ә юғары мәҙәниәт - “кеше тәбиғәтен” баҫыу, тип ҡараған йүнәлеш тә бар. [[XVIII быуаттан]] башлап, бындай фекер күп кенә авторҙарҙың эшендә осрай. Улар мәҫәлән, халыҡ музыкаһы ябай кешеләр тарафынан булдырылған булараҡ, тәбиғи тормошто ысыныраҡ сағылдыра, ә классик музыка өҫтән-мөҫтән генә яҙылған, тип һыҙыҡ өҫтөнә ала.
|оригинал =
Был фекер буйынса, “көнсығыш цивилизацияһы”-нан ситтә йәшәүселәр - капитализм менән боҙолмаған “аҫыл затлы ҡырағайҙар”, тип һанала.
|ссылка = http://www.mosgu.ru/nauchnaya/publications/2011/monographs/The_History_of_European_Culture.pdf
Бөгөн күп тикшеренеүселәр ике ҡапма-ҡаршылыҡты ла кире ҡаға. Улар “берҙән-бер дөрөҫ мәҙәниәт”-те концепция булараҡ та, уның тәбиғәткә ҡаршы ҡуйылыуын да ҡабул итмәй. Был осраҡта элиталы булмағандар, элиталы кеүектәр кеүек юғары мәҙәниәткә эйә булырға, ә көнсығышта йәшәмәгәндәр шул уҡ юғары мәҙәниәтле, тик уның икенсе төрлө сағылыуы ихтимал, тип билдәләнә. Шулай уҡ, ҡайһы бер эштәрҙә ике мәҙәниәт төрө лә: “юғары” һәм “түбән”-е лә төрлө субкультураға ҡарай.
|ответственный =
|издание =
|место = [[Москва|М.]]
|издательство = [[ГИТР]]
|год = 2011
|том =
|страницы =
|страниц = 80
|серия =
|isbn = 978-5-94237-038-1
|тираж = 100
}}
* [http://www.etnograf.ru/node/46 Лич Эдмунд. Культура и коммуникация: логика взаимосвязи символов. К использованию структурного анализа в антропологии.] Пер. с англ. — М.: Издательство «Восточная литература». РАН, 2001. — 142 с.
* Маркарян Э. С. Очерки истории культуры. — Ереван: Изд. АрмССР, 1968.
* Маркарян Э. С. Теория культуры и современная наука. — М.: Мысль, 1983.
* [http://ru.wikipedia.org/wiki/Флиер,_Андрей_Яковлевич Флиер А. Я.] История культуры как смена доминантных типов идентичности // Личность. Культура. Общество. 2012. Том 14. Вып. 1 (69-70). С. 108—122.
* [http://ru.wikipedia.org/wiki/Флиер,_Андрей_Яковлевич Флиер А. Я.] Вектор культурной эволюции // Обсерватория культуры. 2011. № 5. С. 4-16.
* Шендрик А. И. Теория культуры. — М.: Издательство политической литературы «Единство», 2002. — 519 с.
 
Мәҙәниәт донъяға ҡараш булараҡ
== Һылтанмалар ==
Романтизм дәүерендә айырым кенәзлектәрҙән илде берләштереүгә һәм Австро-Венгер империяһына ҡаршы булыуға йүнәлтелгән әҙселек милли хәрәкәттәре менән айырыуса ҡыҙыҡһыныусы Германия ғалимдары мәҙәниәтте “донъяға ҡараш” тип формалаштыра. Бындай фекер системаһында бер-береһенә тура килмәгән донъяға ҡараш этник төркөмдәрҙең төп айырмаһы булып тора.
* [http://www.hischool.ru/ Ассоциация культурологических кафедр и научных центров]
Тәүге ҡараштар менән сағыштырғанда үҫешенә ҡарамайынса, бындай мөнәсәбәт цивилизациялы мәҙәниәт һәм камиллашмаған, ябай мәҙәниәт араһында әлегә тиклем айырмалыҡ һаҡлаған.
* [http://intencia.ru/News-view-6.html Историческое развитие понятия «культура»]
[[XIX быуат ]]аҙағына [[антрополог]]-тар мәҙәниәт төшөнсәһен киңәйтә һәм ул йәмғиәттең күберәк төрлөлөгөн үҙ эсенә ала. Улар, эволюция теорияһынан сығып, кешеләр бер төрлө үҫешергә тейеш, тип уйлай. Шул уҡ ваҡытта улар билдәле бер мәҙәниәттәрҙәге айырмалыҡтарҙы күрһәтеүҙә биологик эволюцияны иҫәпкә алырға теләмәүҙәрен дә белдерә. антропологтар биологик эволюция мәҙәниәт төшөнсәһен тулыһынса сағылдыра, тип ышана. Быны, үҙ эволюцияһы барышында кеше белем алыу һәм файҙаланыу буйынса берҙәм система һәм уны абстракт символдар рәүешендә башҡаларға тартыу һәләтен булдырған тип аргументлайҙар.
* {{статья
Кеше индивидуумы был символик системаларҙы белеү һәм өйрәнеү менән, улар биологик эволюцияға бойондороҡһоҙ рәүештә үҫешә башлай (икенсе төрлө әйткәндә, биологик яҡтан бәйләнмәгән булһалар ҙа, бер кеше икенсе кешенән белем ала). Символдарға таянып, социаль оҫталыҡҡа эйә булыу һәләте элекке аргументтарҙы“кеше тәбиғәте” һәм “тәрбиәләү” бәхәсендә ҡуша
| автор = Келле В. Ж.
| заглавие = Процессы глобализации и динамика культуры
| оригинал =
| ссылка = http://www.zpu-journal.ru/zpu/2005_1/Kelle/9.pdf
| автор издания =
| издание = [[Знание. Понимание. Умение]]
| тип =
| место =
| год = 2005
| том =
| номер = 1
| страницы = 69-70
}}
* {{статья
| автор = Колин К. К.
| заглавие = Неоглобализм и культура: новые угрозы для национальной безопасности
| оригинал =
| ссылка = http://www.zpu-journal.ru/zpu/2005_2/Kolin/13.pdf
| автор издания =
| издание = [[Знание. Понимание. Умение]]
| тип =
| место =
| год = 2005
| том =
| номер = 2
| страницы = 104-111
}}
* {{статья
| автор = Колин К. К.
| заглавие = Неоглобализм и культура: новые угрозы для национальной безопасности (окончание)
| оригинал =
| ссылка = http://www.zpu-journal.ru/zpu/2005_3/Kolin/10.pdf
| автор издания =
| издание = [[Знание. Понимание. Умение]]
| тип =
| место =
| год = 2005
| том =
| номер = 3
| страницы = 80-87
}}
* [http://www.youtube.com/watch?v=75n-r97rIGU Культура в СССР = субкультура российской интеллигенции]
* {{статья
| автор = Луков М. В.
| заглавие = Культура повседневности
| оригинал =
| ссылка = http://www.zpu-journal.ru/e-zpu/2008/4/Lukov_MV/
| автор издания =
| издание = Информационный гуманитарный портал «[[Знание. Понимание. Умение]]»
| тип =
| место =
| год = 2008
| том =
| номер = 4 — [[Культурология]]
| страницы =
}}
* {{статья
| автор = Луков М. В.
| заглавие = Обыденная культура и культура повседневности
| оригинал =
| ссылка = http://www.zpu-journal.ru/zpu/2005_3/Lukov_MV/28.pdf
| автор издания =
| издание = [[Знание. Понимание. Умение]]
| тип =
| место =
| год = 2005
| том =
| номер = 3
| страницы = 199-203
}}
* [http://www.pedagogika-cultura.narod.ru Педагогика Культуры] — освещение вопросов культуры и самосовершенствования
* [http://www.m-kultura.ru/termin-kultura/ Термин «культура» и его смысл в античности и Средневековье]
* [http://kultura-blog.ru Сборник новостей о культуре]
* [http://www.roerich-museum.ru/rus/family/nkr/about_culture/index.php Статьи Николая Рериха о культуре]
* {{статья
| автор = [[Флиер Андрей Яковлевич|Флиер А. Я.]]
| заглавие = Современная культура как тенденция
| оригинал =
| ссылка = http://www.zpu-journal.ru/e-zpu/2012/1/Flier_Contemporary-Culture/
| автор издания =
| издание = Информационный гуманитарный портал «[[Знание. Понимание. Умение]]»
| тип =
| место =
| год = 2012
| том =
| номер = 1 (январь — февраль) ([http://www.zpu-journal.ru/e-zpu/2012/1/Flier_Contemporary-Culture/ Архивировано WebCite®])
| страницы =
}}
* [http://ec-dejavu.ru/main.html Энциклопедия культур Deja Vu]
 
[[Категория:Мәҙәниәт]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Мәҙәниәт» битенән алынған