|
<div class="thumbcaption">Секундына 10 кадр.</div>
</div>
</div>'''Мультиплика́ция''' ([[Латин теле|лат.]] ''<span lang="la">multiplicatio</span>'' — ҡабатлау, арттырыу, үҫеү, үрсеү) — бер-бер артлы хәрәкәтһеҙ һүрәт (кадр) ярҙамында ниндәйҙер тиҙлек менән бер-береһен алмаштырған, техник алымдар менән хәрәкәтләнеүсе һүрәттәр иллюзияһы. '''Анима́ция''' ([[Француз теле|фр.]] ''<span lang="fr">animation</span>'': күңеллелек, йәнләнеү) — көнбайышта мультипликацияның атамаһы: кино сәнғәте төрө, уны күрһәтеү (анимациялы [[фильм]], йәнһүрәт), шулай уҡ технологиялар ғаиләһе.
Сәнғәттә мультипликация тип сәнғәт төрөн атайҙар, ул мультипликация технологияларын ижадтың төп элементы итеп ҡуллана.
=== Тәүге аҙымдар ===
* 1877 йылдың [[30 август|30 авгусы]] — төшөрөлгән мультипликацияһының тыуған көнө, Эмиль Рено патент ала.
* 1892 йылының [[28 октябрь|28 октябр]]<nowiki/>е — Эмиль Рено [[Париж|Париждың]] Гревен Музейында тәүге график лентаһын күрһәтә.
* 1898 йыл — Джеймс Стюарт Блэктон һәм Альберт Э. Смит<nowiki> </nowiki><span contenteditable="false">(</span>[[Инглиз теле|англ.]] ''<span lang="en">[[:en:Albert E. Smith (producer)|Albert E. Smith]]</span>''<span contenteditable="false">)</span> тәүге ҡурсаҡ фильмын төшөрә, исеме «Кәрләләр циркы» ({{Ҡалып:Lang-en|The Humpty Dumpty Circus}}) була. Фильмда ағас уйынсыҡтар ҡулланалар.
* 1899 йыл — һаҡланып ҡалған тәүге мультипликациялы реклама ролигы Matches: An Appeal (авторы — Arthur Melbourne-Cooper) төшөрөлә.
* 1900 йыл — Джеймс Стюарт Блэктон «Хайран ҡалдырған һүрәт» («The Enchanted Drawing») фильмын төшөрә. Ошо уҡ ваҡытта ул анимацияның серен аса — айырым кадрҙы төшөрөү, был алым [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ-та]] «One turn, one picture» исемен йөрөтә .
* 1906 йыл — [[Америка]] компанияһы Vitagraph Company of America Джеймс Стюарт Блэктондың мультипликация фильмдарының береһен кино пленкаһына төшөрә, уның исеме «Humorous Phases of Funny Faces» («Ирмәк йөҙҙәр») була.
* 1908 йыл — француз рәссам-карикатурасыһы Эмиль Коль график мультипликация өҫтөндә әүҙем эшләй башлай. Ул «Фантасмагория» («Fantasmagorie») фильмын төшөрә. Ул [[Европа|Европаның]] тәүге мультипликация фильмы була, үҙ аллы сюжет, төп геройы Фантош холоҡло булыуы менән иғтибарҙы йәлеп итә.
* 1910 йыл йыл — Владислав Александрович Старевич «Һылыу Люканида, йәки мыйыҡлылар һәм мөгөҙлөләр һуғышы» тәүге күләмле йәнһүрәтен төшөрә .
* 1911 — 19221911—1922 йылдар — АҠШ-та рәссам-карикатурасы Уинзор Маккей 1914 йылда Gertie the Dinosaur мультсериалын төшөрә), 1918 йылда «The Sinking of the Lusitania» («Лузитания үлеме») документаль фильмын төшөрә.
* 1911 — Уинзор Маккей гәзит комиксы буйынса «Бәләкәй Немо» («Little Nemo») фильмын төшөрә.
* 1913 — Старевич «Энәғараҡ һәм ҡырмыҫҡа» йәнһүрәтен төшөрә.
=== Артабанғы үҫеше ===
Мультипликация үҫешенә ҙур йоғонтоно кинематографик технологиялар артыуы яһай. Рауль Барр асышы — перфорациялы целлулоид һүрәтле битте тоторға ярҙам итә.
* 1918 йыл — тәүге тулы метражлы нәфис «Апостол» ({{Ҡалып:Lang-es|Еl Apostol}}) йәнһүрәте сыға, режиссёры — — Квирини Кристиани.
* 1928 йыл — [[Уолт Дисней]] Микки Маусты булдыра. Шул уҡ йылда уның тәүге тауышлы йәнһүрәте «Пароход Вилли» ({{Ҡалып:Lang-en|Steamboat Willie}}) сыға.
* 1929 йыл — Уолт Дисней «"Һөлдәләр бейеүе»"н ({{Ҡалып:Lang-en|Skeleton Danсе}}) төшөрә, ул «Күңелле симфониялар» ({{Ҡалып:Lang-en|Silly Symphonies}}) серияһының тәүгеһе була.
* 1931 йыл — Квирини Кристиани тәүге тулы метражлы тауышлы «Рeludopolis» йәнһүрәтен ҡуя.
* 1932 йыл — [[Уолт Дисней|Уолт Диснейҙың]] «Сәскәләр һәм ағастар» ({{Ҡалып:Lang-en|Flowers and Trees}}) тәүге төҫлө йәнһүрәте төшөрөлә.
* 1936 год — [[Советтар Союзы|СССР]]-ҙа «Союзмультфильм» киностудияһы барлыҡҡа килә (тәүҙә — «Союздетмультфильм» тип атала).
* 1937 йыл — Уолт Дисней тәү тапҡыр «Иҫке тирмән» ({{Ҡалып:Lang-en|Тhe Old Mill}}) фильмында тәрән күренешле камера ҡуллана. Ошо уҡ йылда Дисней «Аҡһылыу һәм ете гном» ({{Ҡалып:Lang-en|Snow White and the Seven Dwarfs}}) тәүге тулы метражлы фильмын ағалы-ҡустылы Гримм әкиәте буйынса төшөрә.
* 1940 йыл — Уильям Ханна һәм Джозеф Барбера «Том һәм Джерри» йәнһүрәттәр серияһы өҫтөндәге эште башлайҙар.
* 1943 йыл — Поль Гримоның «Ҡарасҡы» («L’Epouvantail») төҫлө йәнһүрәтенең премьераһы үтә.
* 1947 йыл — тәүге телевизион мультсериал ''<span lang="en">Crusader Rabbit (</span>''Алекс Андерсон, Джей Бард) төшөрөлә. Анимация телевизион рекламаһында әүҙем ҡуллана башлай.
* 1952 йыл — тәүге тулы метражлы «Көтөүсе һәм мөрйә таҙартыусы» (Поль Гримо) француз йәнһүрәте төшөрөлә.
* 1956 йыл — [[Загреб ҡалаһы|Загреб ҡалаһында]] анимациялы фильмдар студияһы асыла (Душан Вукотич, А. Маркс, Б. Колар, З. Боурек, Ватрослав Мимица). Тәүге фильмдары — ҡыҫҡа метражлы «Күңелле робот» («Nestasni Robot», реж. Душан Вукотич).
* 1958 йыл — Осама Тэдзуки тырышлығы менән Японияла [[аниме]] стиле килеп сыға.
* 1960 йыл — «Флинстоундар» («Тhe Flinstones») серияһы тапшырыла башлай, был өлкәндәр өсөн беренсе анимация сериалы була.
* 1967—1971 йылдар — СССР-ҙа тәүге «Маугли» мультсериалы сыға, режиссёры: Роман Давыдов.
* 1969 йыл — Роман Качановтың «Крокодил Гена» йәнһүрәтендә тәү тапҡыр Чебурашканың визуаль образы һүрәтләнә.
* 1983 йыл — поляк Збигнев Рыбчинскийҙың «Танго» фильмы ҡыҫҡа метражлы анимация фильмдары номинацияһында «[[Оскар (кинопремия)|Оскар]]<nowiki/>» премияһын ала.
* 1988 йыл — «Хазина утрауы» ике сериялы йәнһүрәт сыға.
* 1990 йыл — «Симпсондар» («Тhe Simpsons») сриалын сығара башлайҙар.
* 1995 йыл — тәүге тулы метражлы компьютер анимацияһы ярҙамында төшөрөлгән «Уйынсыҡтар тарихы» фильмы төшөрөлә (Pixar студияһы).<br />1999 йылда «Ҡарт һәм диңгеҙ» йәнһүрәте (режиссёры Александр Петров) кинотеатрҙар өсөн төшөрөлгән тарихта тәүге йәнһүрәт була. 2000 йылда был йәнһүрәт [[Америка Ҡушма Штаттары|Америка]] киноакадемияһының «[[Оскар (кинопремия)|Оскар]]<nowiki/>» премияһын ала.
== Иҫкәрмәләр ==
== Сығанаҡтар ==
* ''Асенин С. В.'' Волшебники экрана: [http://3d-master.org/volshebniki/7.htm Восьмое искусство. Своеобразие синтеза] 3d-master.org
* ''Александр Раппапорт''. Жест и пространство в искусстве мультипликации // Проблема синтеза в художественной культуре / Отв. ред. Б. В. Раушенбах — М.: Наука, 1985.
* {{Ҡалып:Китап|автор = Harold Whitaker, John Halas.|заглавие = Timing for animation|место = London|издательство = Focal Press|год = 1990|isbn = 0-240-51310-X}}
* ''Гарольд Уайтэкер, Джонс Халас''. Тайминг в анимации. — М.: Магазин искусств, 2001.
* Киноведческие записки. — 2001. — № 52. Номер, посвященный анимации. [http://www.kinozapiski.ru/ru/no/sendvalues/46/ Содержание]
* ''Александр Раппапорт''. [http://www.kinozapiski.ru/article/812/ Пульсирующее бытие. Заметки о мультфильмах-анимациях Нормана Мак-Ларена] (недоступная ссылка с 23-05-2013 (958 дней) — [//web.archive.org/web/*/http://www.kinozapiski.ru/article/812/ ''история''], [//web.archive.org/web/20091123/http://www.kinozapiski.ru/article/812/ ''копия'']) // Киноведческие записки. — 2001. — № 51. — С.206—215.
* ''Кривуля Н. Г. Аниматология: Эволюция мировых аниматографий. В 2-х томах. - — М.2012''
| 