Ауыл хужалығы: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Ләйсән (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
|||
19 юл:
** [[Һарыҡсылыҡ]]
** [[Йылҡысылыҡ]]
Ауыл хужалығы
Ауыл хужалығы тармағының торошона дәүләттең аҙыҡ-түлек хәүефһеҙлеге бәйләнгән. Был тармаҡтың проблемалары менән туранан-тура йәки ситләтелгән рәүештә агрономия, малсылыҡ, мелиорация, үҫемлекселек, урмансылыҡ һ.б. кеүек фәндәр бәйләнгән.
Ауыл хужалығының барлыҡҡа килеүе, етештереү сараларында яҡынса [[беҙҙең эраға тиклем 10 мең йыл|12 мең йыл элек]] башланып, етештереү хужалығына һәм цивилизацияның үҫеүенә килтергән “Неолитик революция” менән бәйле.
Ауыл хужалығының үҫеү тарихы
Аҙыҡ-түлек етештереүҙең һәм ауыл хужалығының хронологик үҫеше.
Ауыл хужалығы хайуандарҙы эйәләштереү һәм үҫемлектәр үҫтереү
Алғы Азияла, Египетта, Һиндостанда
Ауыл хужалығын ирекле рәүештә үҫтереү Төнъяҡ һәм Көньяҡ Ҡытайҙа, Африкала, Яңы Гвинеяла, Һиндостандың ҡайһы бер өлөшөндә һәм Американың бер нисә төбәгендә була.
Һуғарыу, сәсеү, ашлау кеүек эштәр күптән барлыҡҡа килһә лә,
Алғы Азия, Көньяҡ-көнбайыш Азия һәм Төньяҡ Африканың тропологик һәм археологик дәлилдәре ҡырағай орлоҡтарҙы файҙаланыуҙың 20 мең йыл элек булыуын күрһәтә.
Ҡытай Халыҡ Республикаһында дөгө менән тары беҙҙең эраға тиклем 8000 йыл элек, ә
Сахель төбәгендә дөгө һәм сорго урында үҫә. Урындағы культуралар үҙаллы Көнбайыш Африкала һәм бәлки Яңы Гвинеяла, Эфиопала үҫтерелә башлай.
[[Петрус Кресценций|Петруса Кресценция]]]] яҙмаларынан ауыл хужалығы календары
Әгәр ауыл хужалығы тип, ер эшкәртеүҙе, ойошторолған дымландырыуҙы, монокультураларҙы һәм файҙаланған махсус хеҙмәтте аңлаһаҡ, беҙҙең эраға тиклем
1942 йылда донъяла
[[XIX б.]] аҙағында һәм [[XX б. ]]
Әлеге ваҡытта ғалимдар ауыл хужалығының тарихи
Иҡтисадта ауыл хужалығының роле
Ауыл хужалығының ил йәки төбәк
Бындай прогрессив үҙгәрештәр индустриаль типҡа ҡараған илдәрҙә бара. Әммә интенсификация кимәле уларҙа күпкә түбән, тармаҡта шөғөлләнеүселәр
Шул уҡ ваҡытта үҫешкән илдәрҙә артыҡ аҙыҡ-түлек етештереү кризисы күҙәтелә. Аграр илдәрҙә киреһенсә, иң киҫкен проблемаларҙың береһе булып, туймау, аслыҡ тора.
Үҫешкән ауыл хужалығы илдең хәүефһеҙлек факторы булып тора, сөнки илде башҡа илдәргә буйһонмаусан итә. Шул арҡала, иҡтисади яҡтан ҡарағанда әллә ни үҫешмәгән илдәрҙән
Төбәк һәм тармаҡ үҙенсәлектәре
Ауыл хужалығы тармағы шундай үҙенсәлектәргә эйә:
#
# Тәбиғи үҫештең циклик процесы һәм үҫемлектәр, хайуандар үҫеше ауыл хужалығы хеҙмәтенең миҙгеллеген сикләй.
# Сәнәғәттән айырмалы рәүештә ауыл хужалығындағы технологик процесс тәбиғәт менән тығыҙ бәйләнгән. Бында ер етештереү сараһы булараҡ мөһим роль уйнай.
Аҙыҡ-түлек һәм ауыл хужалығы ойошмаһы белгестәре, ерҙең 78 проценты игенселек менән булышыуҙа етди тәбиғәт сикләүҙәре кисерә, 13 проценты түбән, 6 проценты уртаса, 3 проценты юғары һөҙөмтәле, тип һанай. 2009 йылда ауыл хужалығында ҡоро ерҙең 37,6 проценты файҙаланыла, шул иҫәптән 10,6 проценты һөрөнтө ер, 25,8 проценты көтөүлек һәм 1,2 процентына күп йыллыҡ культуралар сәселә.
Ауыл хужалығының махсуслаштырылыу һәм агроресурс
# Һыуыҡ бүлкәт. Евразия төнъяғының, Төнъяҡ Американың ҙур өлөшөн алып тора. Йылы етешмәгәнлектән һәм оҙаҡ йылдарға һуҙылған туңлыҡ арҡаһында игенселек сикләнгән. Үҫемлекселек менән бары тик ябыҡ ерҙә генә шөғөлләнергә мөмкин. Түбән продуктлы көтөүлектәрҙә болансылыҡ үҫешкән.
# Һалҡын бүлкәт. Евразия, Төнъяҡ Америка территорияһының күп өлөшөн
# Уртаса бүлкәт. Көньяҡ ярымшарҙа
# Йылы бүлкәт. Субтропик географик бүлкәткә тура килә. Уға Антарктиданан башҡа бөтә материктар ҙа ҡарай. Бында йылына ике тапҡыр
# Эҫе бүлкәт. Африканың, Көньяҡ Американың, Төнъяҡ һәм Үҙәк Австралияның, Малай Архипелагының, Аравий ярымутрауының, Көньяҡ Азияның ҙур өлөшөн алып тора. Кофе, шоколад ағастары, финик пальмаһы, батат, маниок һ. б. үҫтерелә. Субарид зоналарҙа әҙ генә үҫемлектәре булған, ҙур майҙанлы көтөүлектәр бар.
Ауыл хужалығы структураһы
68 юл:
** Мал аҙығы культураһы – мал аҙығы үләндәре, силос культуралары, мал аҙығы тамыраҙығы, мал аҙығы баҡса культуралары.
**Техник культуралар: а) аҙыҡ-түлек культураһы – шәкәр сөгөлдөрө, ҡомалаҡ, крахмаллы культуралар, дарыу үләндәре; б) туҡыу культуралары – мамыҡ, етен, джут, киндер; в) каучуклы үҫемлектәр – гевея.
** Йәшелсә- баҡса культуралары: а) картуф; б) япраҡлы
** Цитрус культуралар
** Тонусты күтәреүсе культуралар – наркотик культуралар, сәй, кофе, какао;
** Майлы һәм эфир майлы культуралар: а) көнбағыш, кенә
** Ҡомалаҡсылыҡ
** Баҡсасылыҡ
*** Емешселек
***
**
* Бәшмәкселек
* Малсылыҡ
** Йәнлекселек
*** Йорт ҡуянсылығы
** Аквакультура
*** Балыҡсылыҡ
**
** Һарыҡсылыҡ
** Кәзәселек
** Йылҡысылыҡ
** Ҡортсолоҡ
** Инкешселек
** Болансылыҡ
** Ҡошсолоҡ
** Сусҡасылыҡ
** Дөйәселек
** Ҡасырсылыҡ
Рәсәй ауыл хужалығының административ структураһы
Рәсәйҙә ауыл хужалығы эшмәкәрлеге өсөн Рәсәй федерацияһының Ауыл хужалығы министрлығы яуап бирә. Уға 14 департамент буйһона
Ауыл хужалығының экологик проблемаһы
Ауыл хужалығы башҡа етештереү тармаҡтарына ҡарағанда, тәбиғи мөхиткә ҙур йоғонто яһай. Бының сәбәбе
Ауыл хужалығы ландшафты тотороҡло түгел, шуға күрә күп кенә төбәктәр экологик катастрофа кисерә. Дөрөҫ булмаған мелиорация боронғо Месопатаминың эшкәртелгән күп ерҙәренең
Тәбиғәт
* ауыл хужалығы биләмәләренең үҫемлектәр донъяһы, ер һөрөү буйынса мәғлүмәт;
* тупраҡты эшкәртеү, бигерәк тә кәҫтаҡталы һабан менән;
109 юл:
* тупраҡ экосистемаһының боҙолоуы;
* гумустың юғалыуы;
*
* тупраҡтың ел һәм һыу эрозияһы
Ауыл хужалығын алып барыуҙа негатив факторҙарҙы бөтөрөүсе йәки йомшартыусы билдәле бер алымдар һәм технологиялар бар.
Малсылыҡ тәбиғәткә тәбиғәткә аҙыраҡ йоғонто яһай. Уның факторҙары түбәндәгесә:
* көтөүлекте кире тергеҙеп булмаҫлыҡ итеп, мал көтөү;
* малсылыҡ комплекстарының эшкәртелмәгән ҡалдыҡтары;
Ауыл хужалығынан килгән дөйөм зыянға инә:
* һыу ятҡылыҡтарының бысраныуы, һыу экосистемаһының деградацияланыуы; ер аҫты һыуҙарының бысраныуы;
121 юл:
* тупраҡ һәм үҫемлек ҡатламының комплекслы боҙолоуы арҡаһында ерҙең сүллекә әйләнеүе;
* күп кенә тере организм төрҙәренең йәшәү урынын юҡҡа сығарыу һөҙөмтәһендә уларҙың һирәк төрҙәренең юғалыуы;
XX быуаттың икенсе яртыһында тағы бер актуаль проблема килеп сыға: үҫемлекселек продукцияһында витаминдарҙың, микроэлементтарҙың кәмеүе һәм үҫемлекселек, малсылыҡ продукцияларында
Ауыл хужалығы проблемаларын хәл итеү юлдары
Экологик проблемаларҙы хәл итеүҙең төп юлы булып, ер менән файҙаланыу культураһын күтәреү, тәбиғәт ресурстарын файҙаланыуға яуаплы ҡарау тора. Шулай уҡ, ерҙе оҙаҡ ваҡытҡа шәхси милек итеп файҙаланыуға алыусы фермер
* Аныҡ игенселек
* Тупраҡты һаҡлаусы игенселек
132 юл:
* Хомобиотик әйләнеш
* Ауыл хужалығын камиллаштырыу
* Пермакультура
Ауыл хужалығының киләсәге
* Бөгөн ауыл хужалығын алып барыуҙы
* Константин Эдуардович Циолковский XX быуат башында уҡ, үҙаллы кислород һәм аҙыҡ-түлек етештереүсе автоном станциялар төҙөмәйенсә алыҫ космосты үҙләштереп булмай, тип раҫлай.
* Киләсәк перспективаһында кешегә яраҡлы йәшәү шарттары һәм биосфера булдырыу өсөн планетаның климатик шарттарын үҙгәртеү мөмкинлеге ҡарала
|