Фортепиано: өлгөләр араһындағы айырма

'''Фортепиа́но''' ([[итальян теле|итал]].&nbsp;forte — көслө тауыш, piano — аҡрын) — ҡыллы һуҡма баҫмаҡлы музыка инструменты.<ref>БСЭ</ref>

Фортепиано алдынан клавесин һәм һуңғараҡ уйлап табылған клавикорд менән ҡулланғандар. Уларҙың етешһеҙлектәре булып һүрелгән тауыш, үҙгәрмәүсән тауыш кимәле (клавесиндыҡы) тора, шуға күрә үҫештекөй үҫешен күрһәтеүе ауырлаша.

Фортепианоны [[Италия|итальян]] клавесин оҫтаһы Бартоломео Кристофори (1655—1732) уйлап сығара. 1711 йылда механизмы ентекле итеп Сципион Маффеи тарафынан венеция журналы «Giornale dei letterati d’Italia» баҫтырыла. Инструмент «gravicembalo col piano e forte» (көслө һәм аҡрын тауышлы клавесин) тип атала, — пианофорте — һуңғараҡ инде ''фортепиано атамаһы ҡалдырыла''. Б. Кристофори фортепиано механизмының төп өлөштәрен һала: сүкеш, шпиллер, шультеp, фенгер, демпфеp. Кристофори уйлап табыуы ингилзинглиз системаһы механикаһы үҫешенә юл ҡуя. Башҡа механика төрҙәре [[Франция|Францияла]] --— Мариус (1716) һәм [[Германия|Германиянан]] Шрётер (1717—1721) тарафынан сығарыла.

[[1721 йыл|1721]] йылда немец музыканты һәм уҡытыусыһы Готтлиб Шрётер (1699—1782) башҡа механизм уйлап таба, унда сүкеш баҫмаҡ осонда нығытылған, ырғытылып ҡылды (Prellmechanik) һуҡҡанһуға. XVIII б. икенсе сирегендә фортепианоны сығарыу менән немец орган оҫталары шөғөлләнә башлай, улар араһында: И. Штайн һәм Г. Зильберманн. Хәҙер пианиносы виртуоз әҫәрҙәрҙе еңелерәк башҡара ала. Штайн механизмы (Prellzungenmechanik) «вена» йәки «немец» тип атала, үҙгәрешһеҙ XIX б. икенсе сирегенә тиклем ҡулланыла

1750-се йй. [[Лондон|Лондонда]] {{Ҡалып:Тәржемәһеҙ 5|Цумпе, Иоганн Кристоф|Иоганн Кристоф Цумпе|en|Johannes Zumpe}} (1735—1800), Кристофори механизмын ҡулланып, дүртмөйөш фортепиано эшләй башлай .

1760-сы йй. фортепиано [[Европа]] илдәрендә, шул иҫәптән --— [[Рәсәй империяһы|Рәсәйҙә]], киң тарала.

[[Рәсәй Федерацияһы|Рәс]]<nowiki/>әйҙә фортепиано эше күбеһенсә [[Санкт-Петербург|Петербург]]<ref><span class="citation" contenteditable="false">''Сергеев М. ''</span></ref> менән бәйле. XVIII быуатта ғына унда 50 ашыу фортепиано оҫтаһы эшләгән. Фортепиано фабрикала сығарыуға беренсе рәсәй фабриканты Г. Феврие, немец оҫталары И.-А. Тишнер, К.-И. Вирт, А.-Х. Шрёдер, И.-Ф. Шрёдер, 1840 йылдан бельгиялы Г.-Г. Лихтенталь<ref><span class="citation" contenteditable="false">''Сергеев М. ''</span></ref> эшмәкәрлеге йоғонто яһай. Бөгөнгө көндә 1917 йылғы инҡилапҡа тиклем Рәсәйҙә 700 ашыу фортепиано оҫтаһы эшләүе билдәле. Был тикшереүҙәр менән <ref><span class="citation" contenteditable="false">''Сергеев М. В.''&nbsp;Экспертиза фортепиано российского и советского производства // Музыкальная культура и образование: Межвуз. сб. науч. тр..&nbsp;— СПб.: Изд-во РГПУ им. А.И.Герцена, 2010.&nbsp;— С. 241-263.</span></ref><ref><span class="citation" contenteditable="false">''Сергеев М. В.''&nbsp;Экспертиза профессионального фортепиано: (Методические указания к курсу "Экспертиза музыкальных инструментов") // Фортепианное искусство. История и современность. Проблемы творчества, исполнительства, педагогики: Межвуз. сб. науч. тр..&nbsp;— СПб.: Изд-во РГПУ им. А.И.Герцена, 2004.&nbsp;— С. 141-149.</span></ref> филология фәндәре кандидаты, фортепиано оҫтаһы М.В. Сергеев шөғөлләнә. Ул  «Рәсәйҙең 1725—1918 йылдарҙағы музыка фирмаларының һүрәтле каталогы»н төҙөй.

XIX б. уртаһында [[Германия|Германияла]] --— Ю. Блютнер, К. Бехштейн, [[АҠШ]]-та  — Стейнвей һәм улдары фабрикалары асыла, оҙаҡ йылдар уларға тиң булмай. 1828 йылдан бөгөнгө көнгә тиклем [[Австрия|Австрияла]] ([[Вена]]) Bösendorfer фортепиано фабрикаһы эшләп килә, хәҙергеләрҙең иң боронғоһо.