Тәржемә: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
З. ӘЙЛЕ (фекер алышыу | өлөш) |
ZUFAr (фекер алышыу | өлөш) |
||
35 юл:
Һуңғы йылдарҙа, когнитив лингвистика тикшеренеүҙәре арҡаһында тәржемә процесының фекерләү яғын аңлауҙа билдәле аҙым яһалды.
== Тәржемә сифаты ==
Тәржемәнең маҡсаты булып төп нөсхә менән тәржемә ителгән текстың оҡшашлығы тора. Уңышлы тип ике критерийға тап килгән тәржемә һанала:
* Теүәллек һәм дөрөҫлөк. Тәржемәнең төп текст мәғәнәһен ни тиклем асып биреүен, быға өлгәшеү өсөн мәғәнәнән нимәнелер алып ташлау йәки көсәйтеү йәки көсһөҙләндереү элемнттарын файҙаланып башҡарылыуы менән ҡылыҡһырлана.
* Асыҡлыҡ. Тәржемәне үҙ телендә уҡыусы төп нөсхә итеп ҡабул итә, текст тәржемә ителгән телдең грамматик, синтаксик, идиоматик нормаларына яуап бирә.
* Беренсе талапҡа
Тәржемәнең дөрөҫлөгөн баһалауҙа ҡулланылған талаптар текстың тематикаһына, төп нөсхәнең аныҡлығына, төрөнә, функцияһына һәм текстың ҡулланылышына, уның әҙәби сифаттарына, социаль һәм тарихи контексына ҡарап айырыла.
Тәржемәнең асыҡлыҡ талаптары ябай кеүек күренә: идиоматик булмаған тәржемә ҡолаҡты ярып бара, ә машина тәржемәһе системаһын ҡулланып һүҙ буйынса тәржемә эшләгәндә, бөтөнләй аңлайышһыҙ әйбер килеп сыға.
Шуға ҡарамаҫтан, айырым осраҡтарҙа тәржемәсе аңлы рәүештә тексты һүҙмә-һүҙ тәржемә итеүе ихтимал.
Мәҫәлән, әҙәби әҫәрҙе һәм дини текстарҙы тәржемә итеүселәр бик йыш төп нөсхәнән бик ситләшмәй. Был маҡсатта улар аңлы рәүештә тәржемә иткән телдең сиктәрен
Аныҡлыҡ һәм асыҡлыҡ төшөнсәләре хәҙерге тәржемә теорияларында төрлөсә ҡарала. Ҡайһы бер мәҙәниәттәрҙә эшләнгән тәржемә оригиналдағы кеүек үк ижади һәм үҙенсәлекле булырға тейеш тигән идея өҫтөнлөк итә. Был төшөнсә Көнбайыш өсөн изге. Әммә башҡа мәҙәниәттәрҙә был талапҡа артыҡ иғтибар бирелмәй. Мәҫәлән, һиндтарҙың Рамаяна эпосы Һиндостандың төрлө телдәрендә үҙ версияһына эйә һәм тарих бик йыш бер-береһенән ныҡ айырыла. Әгәр Һиндостан телдәрендә (һиндарий йәки дравидий), һүҙҙәргә иғтибар иткәндә, уларҙа тәржемәсегә бирелгән иреклекте тойорға мөмкин. ▼
Әгәр тәржемәсенең талап ителгән критерийҙарға ниндәй кимәлдә тап килгәнен белгегеҙ килһә, уның төп философияһын анализлап ҡарағыҙ. Философия айырым биттәр булып та (миссия, күҙаллау, ҡиммәттәр) сағылыш табыуы мөмкин, әммә бында текстың “матурлыҡ” өсөн эшләнеүе лә ихтимал. “Философия”ның мөрәжәғәттәрҙә сағылыш табыуы, документтар аша үтеүе – иң ышаныслыһы. Әлбиттә, иң яҡшы вариант – рекомендациялар. ▼
▲Аныҡлыҡ һәм асыҡлыҡ төшөнсәләре хәҙерге тәржемә теорияларында төрлөсә ҡарала. Ҡайһы бер мәҙәниәттәрҙә эшләнгән тәржемә оригиналдағы кеүек үк ижади һәм үҙенсәлекле булырға тейеш тигән идея өҫтөнлөк итә. Был төшөнсә Көнбайыш өсөн изге. Әммә башҡа мәҙәниәттәрҙә был талапҡа артыҡ иғтибар бирелмәй. Мәҫәлән, һиндтарҙың Рамаяна эпосы
▲Әгәр тәржемәсенең талап ителгән критерийҙарға ниндәй кимәлдә тап килгәнен белгегеҙ килһә, уның төп философияһын анализлап ҡарағыҙ. Философия айырым биттәр булып та (миссия, күҙаллау, ҡиммәттәр) сағылыш табыуы мөмкин, әммә бында текстың
== Тәржемә ауырлыҡтары ==▼
Эшмәкәрлек төрө булараҡ, тәржемә ҡатмарлы. Бынан тыш, эш барышында тәржемәсе бик күп кәртәләрҙе үтергә тейеш, был тәржемә процесын тағы ла ауырлаштыра.
=== Төп нөсхә проблемалары ===▼
▲Тәржемә ауырлыҡтары
▲Эшмәкәрлек төрө булараҡ, тәржемә ҡатмарлы. Бынан тыш, эш барышында тәржемәсе бик күп кәртәләрҙе үтергә тейеш, был тәржемә процесын тағы ла ауырлаштыра.
* Текст аңлайышһыҙ яҙыла▼
* Текста орфографик хаталар бар▼
* Текст өҙөмтә генә булып тора▼
* Текст уңышлы төҙөлмәгән▼
=== Хәрефме, рухмы? ===▼
▲Төп нөсхә проблемалары
Тәржемәнең мөһим проблемаһы булып тәржемәсе алдында
▲Төп нөсхә һуңғы вариант булып тормай һәм тәржемә эшләнгән ваҡытта күсереп яҙыла
▲Текст аңлайышһыҙ яҙыла
▲Текста орфографик хаталар бар
▲Текст өҙөмтә генә булып тора
▲Текст уңышлы төҙөлмәгән
▲Текста һылтанмалар юҡ (мәҫәлән, булмаған фотолар аҫтына текст яҙырға тейеш).
Тәржемәселәр араһында шундай әйтем йөрөүе лә юҡҡа түгел: «Тәржемә — ҡатын-ҡыҙ кеүек: тоғроһо (дөрөҫө) — матур түгел, матуры — тоғро түгел».
▲Хәрефме, рухмы?
=== Тәржемә итеп булмау проблемаһы, социомәҙәни өлөш ===▼
▲Тәржемәнең мөһим проблемаһы булып тәржемәсе алдында китаптың атмосфераһын, рухын һаҡларғанмы, әллә барыһын да төп нөсхәлә булғанса, һүҙмә-һүҙ тәржемәләргәме тигән һорау тора. Был проблема тәржемә сифатының һәм уның оригиналға яҡын булыу талаптары менән бәйле. Шулай уҡ тәржемәсенең азатлығы мәсьәләһе лә бар. Тәржемәселәр араһында шундай әйтем йөрөүе лә юҡҡа түгел: “Тәржемә – ҡатын-ҡыҙ кеүек: тоғроһо (дөрөҫө) – матур түгел, матуры – тоғро түгел”.
Бик йыш, ҡайһы бер һүҙҙәрҙе тәржемә итеп булмаймы, тигән бәхәстәр яңғырай. Ваҡыты-ваҡыты менән ундай һүҙҙәрҙең исемлеге баҫыла. Тәржемәселәр бер үк грамматик категорияла ҡалырға теләгәндә ҡайһы бер һүҙҙәрҙең тәржемәһе ауырлыҡ тыуҙыра. Лингвистар серле һүҙҙәрҙе өйрәнә һәм уларҙы
▲Тәржемә итеп булмау проблемаһы, социомәҙәни өлөш
Тәржемә итә торған телдә һүҙҙең аналогы булмауы ла ауырлыҡтар тыуҙыра. Бик йыш
▲Бик йыш, ҡайһы бер һүҙҙәрҙе тәржемә итеп булмаймы, тигән бәхәстәр яңғырай. Ваҡыты-ваҡыты менән ундай һүҙҙәрҙең исемлеге баҫыла. Тәржемәселәр бер үк грамматик категорияла ҡалырға теләгәндә ҡайһы бер һүҙҙәрҙең тәржемәһе ауырлыҡ тыуҙыра. Лингвистар серле һүҙҙәрҙе өйрәнә һәм уларҙы “тәржемә итеп булмай” тип атай. Ысынбарлыҡта иһә шундай мәҙәни һыҙатлы һүҙҙәр “әсәй” тигән кеүек ябай ғына тәржемә ителә. Был тәржемә ителәсәк телдә бындай һүҙҙәрҙе тәржемә тимәй ҡалдырыу тәжрибәһе менән аңлатыла; был маҡсатта һүҙҙе алып торорға мөмкин. Мәҫәлән, Англияла француз рестораны менюһында Fat liver paste эквиваленты булыуға ҡарамаҫтан Pâté de foie gras тип яҙасаҡтар. Ҡайһы бер осраҡта бары тик транскрипция ғына кәрәк: わさび япон һүҙе инглиз теленә wasabi тип транскрипциялана. Тәржемәһе инде япон керәнен аңлата. Һүҙҙә ни тиклем мәҙәни һыҙат нығыраҡ тойола, уны шул тиклем тәржемә итеүе еңелерәк. Мәҫәлән, Ҡытай (中国) инглиз телендә China, әммә башҡа телдәрҙә Cina, Chine һ.б.
▲Тәржемә итә торған телдә һүҙҙең аналогы булмауы ла ауырлыҡтар тыуҙыра. Бик йыш проблема тәржемәне айыра белмәүгә һәм мәғәнәгә тап килгән һүҙҙе һүҙлектән эҙләп ултырырға ваҡыт бүлмәүгә бәйле. Бынан тыш бик күп ауырлыҡтар бар, шулай уҡ диалект һүҙҙәр һәм неологизмдар, аңлатылмаған акронимдар һәм аббревиатуралар, аңлашылмаған жаргон һүҙҙәре лә ҡатмарлыҡ тыуҙырыуы мөмкин. Шуны ла билдәләп китергә була: ваҡыт үтеү менән мәҙәниәт тә, тел дә үҙгәрә һәм тәржемәләр ҙә көнүҙәклеген юғалтып, иҫкерә.
# Тәржемә эшләгәндә берҙәм һүҙҙәр ҡулланырға (бер үк һүҙ өсөн синоним формаларын ҡулланмаҫҡа).▼
▲Тәржемәлә проблемаларға юл ҡуймау өсөн бер нисә мәлгә иғтибар итергә кәрәк:
# Тексты аудиторияны иҫәпкә алып тәржемә итергә.▼
▲Тәржемә эшләгәндә берҙәм һүҙҙәр ҡулланырға (бер үк һүҙ өсөн синоним формаларын ҡулланмаҫҡа).
▲Тексты аудиторияны иҫәпкә алып тәржемә итергә.
# Әгәр тәржемәне һеҙ түгел, башҡа кеше (ойошма) эшләй икән — тәржемә ителмәҫкә тейешле йәки тәржемә ителәләр икән, билдәле бер тәртиптә генә тәржемә ителгән терминдар исемлеген төҙөгөҙ. Фекерегеҙҙе һәм тәржемә асылын аңлаған бер генә кеше менән хеҙмәттәшлек итегеҙ.
▲Белем нигеҙен булдырырға.
== Тәржемәселәрҙең халыҡ-ара ойошмаһы ==
Тәржемәселәрҙең халыҡ-ара ойошмаһы (FIT) донъя тәржемәселәренең 100 милли ассоциацияһын, шул иҫәптән Рәсәйҙең Тәржемәселәр союзын берләштерә. Уның бурысы булып тәржемәселәрҙең һәм терминологтарҙың профессионаллеген үҫтереү, хоҡуҡтарын яҡлау, эш шарттарын яҡшыртыу, шулай уҡ
1991 йылда FIT 30 сентябрҙе (тәржемәселәрҙе яҡлаусы булып иҫәпләнгән Изге Иероним көнө) халыҡ-ара тәржемәселәр көнө тип иғлан итә.
| |||