Пушкин Александр Сергеевич: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Мәҡәлә әһәмиәтле, сығанаҡтар бар
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
[[Рәсем:Kiprensky Pushkin.jpg|200px|thumb|Пушкиндың портреты. Рәссам: Орест Кипренский]]
'''Александр Сергеевич Пушкин''' ({{lang-ru|Александр Сергеевич Пушкин}}) — бөйөк [[Рәсәй|урыҫ]] шағиры, яҙыусы, драматург, урыҫ әҙәби теленә нигеҙ һалыусы, Рәсәй [[Фән]]дәр Академияһының ағзаһы.
Александр Сергеевич Пушкиндың тамырҙары легенда буйынса Ратшаға барып олғашҡан Пушкиндарҙың күп тармаҡлы титуллаштырылмаған дворян ырыуына барып тоташа. Пушкин үҙенең килеп сығышы хаҡында шиғри формала ла, прозала ла күп яҙа; ул үҙенең ата-бабаларын боронғо ырыу, иленә тоғро хеҙмәт итеүсе , ләкин хакимдарҙың миһырбанлығын яулай алмаған һәм “ҡыуылып йөрөгән” ысын “аристократия” өлгөһө итеп күрә. Петр I тәрбиәләнеүсеһе һәм ялсыһы, ә аҙаҡтан хәрби инженер һәм генерал булып киткән, әсәһе яҡлап олатаһы – африканлы Абрам Петрович Ганнибал образына (шул иҫәптән ижади формала) мөрәжәғәт итеүе бер тапҡыр ғына булмай. Атаһы яҡлап олатаһы Лев Александрович – артиллерия полковнигы, гвардия капитаны. Атаһы – Сергей Львович Пушкин (1767-1848), һүҙ оҫтаһы, һәүәҫкәр шағир. Пушкиндың әсәһе – Надежда Осиповна (1775-1836) Ганнибалдың ейәнсәре. Атаһы яҡлап туғаны Василий Львович (1766-1830), Карамзин даирәһендә билдәле шағир. Сергей Львович менән Надежда Осиповна ғаиләһендә Александрҙан башҡа ҡыҙҙары Ольга (кейәүҙә - Павлищева, 1797-1868) һәм улдары Лев (1805-1852) иҫән ҡала.
Баласағы
Пушкин 1799 йылдың 26 майында (6 июнь) Мәскәүҙә тыуа. Елеховта Богоявление сиркәүенең метрика китабында (хәҙер уның урынында Елоховтың Богоявление соборы урынлашҡан) 1799 йылдың 8 июненә башҡалар менән бер иҫәптән ошондай яҙыу тура килә:
Майҙың 27-һе. Колеж регистраторы Иван Васильевич Скварцов урамында унда йәшәүсе Моёр Сергий Львович Пушкиндың улы Александр тыуҙы. Июндең 8-дә суҡындырылды.
1805-1810 йылдарҙың йәй айҙарын буласаҡ шағир Звенигородтан алыҫ түгел, Мәскәү эргәһендә Захаров ауылында әсәһе яҡлап өләсәһе Мария Алексеевна Ганнибал (1745-1818, ҡыҙ фамилияһы – Пушкина, шәжәрәнең икенсе тармағынан) янында үткәрә. Уның тәүге баласаҡ тәьҫораттары бер ни тиклем һуңыраҡ ижад ителгән тәүге поэмаларында (“Монах”,1813; “Бова”, 1814), “Юдинға мөрәжәғәт” (1815), “Төш” (1816) исемле лицей шиғырҙарында сағылыш таба. Өләсәһе ейәне хаҡында түбәндәгеләрҙе яҙа:
Белмәйем, минең оло ейәнемдән кем сығыр. Малай аҡыллы һәм китап уҡырға әүәҫ, тик насар уҡый, дәресен һирәк осраҡта еренә еткерә: йә уны ҡуҙғатып булмай, балалар менән уйнарға ҡыуып та сығара алмаҫһың, йә ул кинәт ҡуҙғып китә, бер нисек тә тынысландырып булмай, үҙен бер сиктән икенсеһенә ташлай, урталыҡ юҡ унда.
Үҫмер сағы
Пушкин 1811 йылдың 19 окбярендә асылған Царскосельск лицейында алты йыл ғүмерен үткәрә. Бында йәш шағир 1812 йылғы Ватан һуғышы ваҡиғаларын кисерә. Шунда уҡ уның тәүге тапҡыр шиғри һәләте асыла һәм юғары баһалана. Лицейҙа үткән йылдар, ундағы дуҫлыҡ тураһында хәтерләүҙәр шағир күңелендә мәңгегә һаҡланып ҡала.
Лицейҙа уҡыу осоронда Пушкин күп шиғри әҫәрҙәр ижад итә. Уны баласағында атаһының библиотекаһында уҡыған китаптары аша ижадтары менән танышҡан ХVII-ХVIII быуат француз шағирҙары илһамландыра. Вольтер һәм Парни йәш Пушкиндың яратҡан авторҙары була. Уның башланғыс лирикаһында француз һәм рус классицизмы традициялары ҡушыла. “Еңел шиғриәт”тә танылған мастер Батюшков һәм романтизм башлығы Жуковский Пушкин-шағирҙың тәүге уҡытыусылары була. 1813-1815 йылдар осорона ҡараған Пушкин лирикаһы тормош шатлыҡтары менән ләззәтләнеүгә сарсауҙы һүрәтләгән ғүмерҙең бик тиҙ үтеүе мотивтары менән һуғарылған. 1816 йылдан алып, Жуковский артынса, ул элегияларға мөрәжәғәт итә, был жанрға характерлы булған яуапһыҙ мөхәббәт, йәшлектең үтеүе, күңелдең һүрелеүе кеүек мотивтарҙы үҫтерә. Пушкин лирикаһы әле был ваҡытта башҡаларҙыҡына оҡшаш, әҙәби шартлылыҡ һәм штамптар менән тулы, шуға ҡарамаҫтан ул ваҡытта уҡ ижад итә башлаусы шағир үҙенсәлекле юл һайлай. Камерный шиғриәт менән генә сикләнмәй, Пушкин ауырыраҡ, мәғәнәлерәк темаларға мөрәжәғәт итә. Державиндың фатихаһын алған “Батша ауылында хәтерләүҙәр”(1814), Пушкин был шиғырын 1815 йыл башында Державин булғанда уҡый, 1812 йылғы Ватан һуғышы ваҡиғаларына бағышланған. Был шиғыр 1815 йылда “Рәсәй музеумы” журналында авторҙың тулы исеме аҫтында баҫтырылып сыға. Ә Пушкиндың “Лициния” мөрәжәғәтендә Рәсәйҙең ул саҡтағы тормошо сағылыш таба, “деспоттың яратҡаны” образында Аракчеев күрһәтелә. Ижад юлының башында уҡ ул үткән быуаттың рус сатирик яҙыусылары менән ҡыҙыҡһына. “Фонвизин күләгәһе” (1815) сатирик поэмаһында Фонвизиндың йоғонтоһо һиҙелһә, “Бова”(1814), “Безверие” әҫәрҙәре Радищев ижады менән бәйле.
 
== Псевдонимдар ==