Гомер: өлгөләр араһындағы айырма

=== «АналитикаАналитиктар» һәм «унитарияунитарийҙар» ===

XVIII быуат аҙағындааҙағына тиклем Европа фәнендә «Илиада» һәм «Одиссея»- ның аторы Гомер, һәм улар нисек ижад ителгән шул килеш һаҡланып ҡалған, тигән фекер ѳҫтѳнлѳк алғаала. (Әммә, инде 1964 йылда инде аббат д’Обиньяк үҙенең «Conjectures académiques»-ында «Илиада» һәм «Одиссея»ның беҙҙең эраға тиклем VIII быуатта Спартта Ликург Спартанский менән бергәСпартала йыйған үҙаллы йырҙар булыуын раҫлай). Тик 1788 йылда Ж.Б. Вилуазон Venetus A кодексынан «Илиада»-ға схолий баҫтыра. Күләме буйынса ул был поэманан ашып китә, антик филологтарҙыңфилологтар (Зенодот, Аристофан, Аристарх) йѳҙәрләгәнижад вариантынаиткән йѳҙәрләгән эйәвариантан булатора. Был баҫманан һуң, Александрия филологтарының Гомер поэмаларының йѳҙәрләгән юлының икеле йә иһә бѳтѳнләй ысын түгел, тип һанауы асыҡлана. Улар был юлдарҙы ҡулъяҙманан һыҙып ташламайташламаған, тик айырым билдәбилдәләп менәнҡуйған билдәләп ҡуябула. Схолийҙарҙы уҡыу ҙа, беҙҙә булған Гомер текстарының эллинистик ваҡытҡа тура килеүе хаҡындағы һѳҙѳмтәгә килтерә. Ошо факттарҙан һәм башҡа фекерҙәрҙән сығып, (Гомер дәүерендә яҙыу булмаған, шул арҡала бындай оҙон поэма яҙып булмаған, тип һаналған) Фридрих Август Вольф «Гомерға баш һүҙ» китабында<ref>Wolf үҙF.A. ғүмерендәProlegomena ad Homerum. Halle, 1795</ref> йәшәү барышында ике поэма ла мѳһим, радикальһәм ҡырҡа үҙгәрештәр кисерәкисергән, тигән фаразлауын белдерә. Шулай итеп, Вольфтың фаразына ярашлы, «Илиада» менән «Одиссея»ны ниндәйҙер бер авторҙыҡы тип әйтеп булмай.

Вольф «Илиада» тексын ижад итеүҙе беҙҙең эраға тиклем VI быуатҡа индерәҡарата. Ысынлап та, антик авторҙарҙың мәғлүмәте буйынса (шул иҫәптәиҫәптән [[Марк Туллий Цицерон|Цицерон]] да), Гомер поэмалары беренсе тапҡыр Афина тираны [[Писистрат]] йәки уның улы [[Гиппарх]] күрһәтмәһе буйынса бергә йыйыла һәм яҙыла. Был «писистрат мѳхәрирләүемѳхәррирләүе» «Илиада» һәм «Одиссея»-ны тәртипкә һалыу ѳсѳн кәрәк була. Поэма тексының ҡапма-ҡаршылыҡлығы, унда тѳрлѳ дәүерҙәге ҡатламдарҙың булыуы, тѳп сюжеттан ныҡ ситкә тайпылыуы аналитик ҡараш файҙаһына була.

Гомер поэмаларының нисек булдырылыуына, хаҡында аналитиктар тѳрлѳ фаразлауҙар белдерә. .Карл Лахманн, иһәмәҫәлән, «Илиада» ҙур булмаған бер нисә йырҙан тора тиһә («бәләкәй йырҙар теорияһы»), Готфрид Германн киреһенсә, һәр поэма бәләкәй йырҙарҙы яйлап киңәйтәкиңәйтеү барыу,һәм яңы материал ѳҫтәйѳҫтәү барыу арҡаһындаменән ( «башланғыс нигеҙ теорияһы») булдырылған, ти.

Вольфтың оппоненттары («унитарийҙар» тип аталыусылар) бер нисә ҡаршы аргумент килтерә. Беренсенән, «писистрат мѳхәрирләүе» юрауы икеләнеүгәикеләнеү килтерәуята, сѳнки уныңбыл туралағы бѳтәбар мәғлүмәттәр ҙә һуңлағанһуңыраҡ типосорға тура һаналакилә. Икенсенән, ҡапма-ҡаршылыҡтар һәм ситкә тайпылыуҙар күп авторлыҡты аңлатмай, сѳнки ҙур әҫәрҙәрҙә улар йыш осрай. «УнитарияУнитарийҙар», һәр«Илиада» поэмаһәм авторының«Одиссея»ның оҡшашлығын,йѳкмәтке йѳмәтке тулылығынтулылығына, композиция матурлығынматурлығына һәм симметрияһынсимметрияһына нигеҙләнеп, поэмалар авторының берлеген иҫбат итә.