Шри-Ланка: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ә clean up, replaced: Бөйөк Британиия → Бөйөк Британия using AWB |
ZUFAr (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
67 юл:
}}
'''Шри-Ла́нка́'''<ref>{{cite web|url=http://www.hi-edu.ru/e-books/xbook050/01/part-008.htm|title=Активные процессы в области ударения|author=Валгина Н. С.|date=03.04.2002|work=Активные процессы в современном русском языке|publisher=Институт открытого образования Московского государственного университета печати|accessdate=2011-04-03|archiveurl=http://www.webcitation.org/618kgxaR8|archivedate=2011-08-23}}</ref> ({{lang-si|ශ්රී ලංකා}}, {{lang-ta|இலங்கை}}), рәсми исеме '''Демократи́ческая Социалисти́ческая Респу́блика Шри-Ла́нка́ Социалистик Демократик Республикаһы''' ({{lang-si|ශ්රී ලංකා ප්රජාතාන්ත්රික සමාජවාදී ජනරජය}}, {{lang-ta|இலங்கை சனநாயக சோசலிசக் குடியரசு}}) — көньяҡ Азияла Һиндостандың көньяҡ-көнсығышында [[Шри-Ланка (утрау)|шул исемдәге утрауҙа]] урынлашҡан дәүләт. Португалдар баҫып алған көндән азатлыҡ алған көнгә тиклем европа телдәрендә ил '''Цейлон''' ({{lang-pt|Ceilão}} һүҙенән) тип аталған.
Рәсми баш ҡалаһы Шри-Джаяварденепура-Котте (парламент һәм юғары суд урынлашҡан урын),
Ғәмәлдәге баш ҡалаһы: Коломбо (хөкәмәт, президент резеденцияһы урынлашҡан ҡала).
== Географияһы ==
[[Шри-Ланка (утрау)|Шри-Ланка]] утрауы [[Һиндостан]]дың көньяҡында урынлаҡан, [[Һинд океаны]] һәм Бенгаль ҡултығы һыуҙары менән йыуыла. Һиндостандан Манар ҡултығы менән Полк боғаҙы айырып тора. Полк боғаҙындағы Адам күпере тип аталған һай урын утрауҙы материк менән тоташтырып торған булған, йылъяҙмаларҙа 1481 йылда ер тетрәүҙән һуң һыу аҫтында ғалығы турағында яҙма һағланған. Утрауҙың көньяҡ һәм көнбайыш мороно бар: [[Дондра (морон)|Дондра]] һәм [[Датч-Бей (морон)|Датч-Бей]] .
=== Рельефы ===
Утрауҙың ҙур өлөшөн яр буйындағы уйһыулыҡтар тәшкил итә. Тауҙар үҙәк өлөшөндә урынлашҡан; иң бейек тау — [[Пидуруталагала]] (2524 м) тауы, икенсе иң бейек түбә — Шри Пада.
=== Климаты ===
Субэкваториал муссонлы : төньяҡ-көнсығыш [[муссон]] ы октябрҙән мартҡа тиклем, көньяҡ-көнбайыш муссоны июндән по октябргә тиклем.
=== Эске һыуҙары ===
Күпселек йылғалар йылы һыулы. Иң эре йылғалары: Махавели-Ганга, Келани, Калу, Аруви-Ару.
=== Флора һәм фауна ===
Шри-Ланка [[хайуандар]] һәм [[үҫемлектәр]] донъяһы күп төрлө. Утрауҙа 450 төр [[ҡоштар|ҡош]] осратырға мөмкин. Шуларҙың 251 төрө утрауҙа даими йәшәй. 24 төрөн тик Шри-Ланкала ғына осратырға мөмкин. Күсмә ҡоштар Шри-Ланкаға Себерҙән, Европанан, Скандинавиянан килә.
Сарт-апрель айҙарында миграция осоронда күбәләктәрҙең 240 төрөн күҙәтергә була.
Утрауҙа 86 төр хайуан терклек итә, улар араһында ҡырығай ҡабан, шаҡал, ҡырағай буйвол, боландарҙың, крокодилдәрҙең, дикобраз, төлкө, маймыл, филдәрҙең бер нисә төрө бар. 19 быуат башында Шри-Ланкала 30 000 фил иҫәпләнгән. 2010 йылда ни бары 6 000 фил ҡалған.
Һыулыҡтарҙа 50 төр сөсө һыу балығы тереклек итә, шуларҙың 17-һен 19 быуатта инглиздәр килтереп ебәргән. 38 төр ер-һыу хайуанының 16-һы утрауҙа ғына йәшәй. Һөйрәлеүсәләр (75 төр) араһында һаҙлыҡ крокодилы, кикерекле крокодил. Йондоҙло ташбаҡа — ҡоро ерҙә йәшәүсе берҙән бер ташбаҡа. Ташбаҡаларҙың биш төрө закон тарафынан һаҡлана. 83 төр йыландың 5-һе ағыулы.
Үҫемлектәрҙең 3 000 төрө бар, шуларҙың 25 % сәскә атыусы; 750 төр дарыу үләндәре, 150 төр архидея һәм абағалар.
Утрауҙа халыҡ тығыҙ булыуға ҡарамаҫтан, 14 % территорияны биләп торған, 15 милли парк, 3 ҡурсаулыҡ ҙәм 51 резервация бар.
== Халҡы ==
[[Файл:Distribution of Languages and Religious groups of Sri Lanka 1981.jpg|thumbnail|Шри-Ланка халҡынын тел һәм дин буйынса бүленеше, 1981 йылғы иҫәп алыу]]
Халыҡ һаны — 21,3 млн кеше (июль 2009).
.
Сингалдар 74,88 % тәшкил итә<ref name="CPH2011_1">{{cite web|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/cph2011Pub/pop42.pdf|title=Sri Lanka Census of Population and Housing, 2011 – Population by Ethnicity|publisher=Department of Census and Statistics, Sri Lanka|date=20 April 2012|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EKyqifJN|archivedate=2013-02-11}}</ref>, тамилдар бөтә халыҡтың 11,2 %.
Халыҡтың 70,19 % (башлыса сингалдар) [[буддизм]] динен тота<ref>{{cite web|url=http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90234.htm|title=Sri Lanka|work=International Religious Freedom Report 2007|publisher=[[Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor]]|date=14 September 2007|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EKyrKYIq|archivedate=2013-02-11}}</ref> (в основном, [[Тхеравада]]<ref name="bisl-sn">{{cite web|url=http://www.buddhanet.net/e-learning/buddhistworld/lanka-txt.htm|title=Theravada: Buddhism in Sri Lankan|publisher=Buddhanet.net|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EKys9xkh|archivedate=2013-02-11}}</ref>), 12,61 % — [[индуизм]] (тамилдар), 9,71 % — [[ислам]], 7,45 % — [[христиандар]]<ref name="CPH2011_2">{{cite web|url=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/cph2011Pub/pop43.pdf|title=Sri Lanka Census of Population and Housing, 2011 – Population by Religion|publisher=Department of Census and Statistics, Sri Lanka|date=20 April 2012|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EKytFZXF|archivedate=2013-02-11}}</ref>.
Христиандарҙың 82 %— [[католиктар]], ҡалғандары — англикандар һәм [[Протестантизм|протестантар]]<ref>{{cite web|url=http://www.mongabay.com/history/sri_lanka/sri_lanka-christianity.html|title=Sri Lanka – Christianity|publisher=[[Mongabay]]|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EKytqvlZ|archivedate=2013-02-11}}</ref>.
== Телдәре ==
Сингал һәм тамил телдәре Шри-Ланканың рәсми һәм милли телдәре булып иҫәпләнәләр. Шри-Ланка конституцияһына ярашлы инглиз теле милләт ара аралашыу теле статусында<ref>[http://www.languagesdept.gov.lk/web/images/cons/constitution.pdf Конституция Шри-Ланки, глава IV]</ref>.
== Иҫкәрмәләр ==
Юл 73 ⟶ 113:
== Һылтанмалар ==
{{Азия илдәре}}
| |||