Шәкәр кукурузы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
категориялар
әҮҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
24 юл:
 
== Игелеү тарихы ==
Шәкәр кукурузы [[Үҙәк Америка|Үҙәк]] һәм [[Көньяҡ Америка]]нан сыҡҡан; тыуған ерендә ул — 3—5 мең йылдарҙан бирле игелә торған үҫемлек<ref>[http://www.tatknigafund.ru/books/1760/read#page404 Мәүлүдова Л. Г., Ботаника: Юғары төҙөлөшлө үҫемлектәр системаһы: Юғары уҡыу йорттары өсен дәреслек бит404] {{ref-tt}}</ref>. Башҡа фекер буйынса, бынан 8000 йыл элек [[Мексика]]лағы Бальсас үҙәнлеге индеецтарыиндейҙары иҫ китмәле бер үҫемлекте йорт тирәләрендә үҫтерә башлайҙар. Шулай итеп, маис (кукуруз) был кешеләрҙе аусылыҡ менән көн күреүсе күсмә тормоштан ултыраҡ тормошҡа әйләндерә<ref>[http://tatyash.ru/get.php?12011|21.htm#0 «Ҡырҙар батшаһы»] {{ref-tt}}</ref>.
Х. [[Колумб]] һ.б. диңгеҙселәр ярҙамы менән кукуруз Европала пәйҙа була: башта [[Испания]]ға, шунан һуң [[Англия]]ға, [[Португалия]]ға, [[Франция]]ға, [[Италия]]ға килеп инә. Европанан иһә [[Һиндостан]]ға, [[Ҡытай]], [[Индонезия]]ға «сығып китә». Йөҙ йыл да уҙмай, флораның әлеге иҫ китмәле вәкиле бөтөн донъяға тарала.
Ер йөҙендәге иң боронғо культураларҙың берһе булған шәкәр кукурузы ауыл хужалығына нигеҙ һала. Кукуруз игә башлау менән, уның «тирәһендә» башҡа төрлө [[һөнәрселек]]тәр ҙә тыуа һәм үҫә, һөҙөмтәлә, [[цивилизация]] барлыҡҡа килә. Һис икеләнеүһеҙ әйтергә мөмкин: Америка ҡитғаһының барлыҡ боронғо цивилизацияларының да сәскә атыуы кукурузға бәйле. ИндеецтарИндейҙар уларҙан 200 төрҙән артыҡ тәғәм әҙерләй белгәндәр. Ҡыҙҙырғандар ҙа, бешергәндәр ҙә, япрағынан һут һәм шараб яһағандар, сәскә һеркәһен сумса эслеге итеп файҙаланғандар. Япрағы шулай уҡ түбә ябыуға, кәүҫәһе стена яһауға, ә ҡалдыҡтары усаҡ яғыуға киткән.
 
=== Рәсәй империяһы һәм СССР-ҙа игелеү тарихы ===