Йәһүдилек: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
әҮҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
4 юл:
'''Иудаи́зм''' ({{lang-grc|Ἰουδαϊσμός}}), '''«йәһүд дине», «йәһүдилек»''' (Йәһүд батшалығына исем биргән Йәһүдә ырыуы атамаһынан, һуңынан, Икенсе ҡорам осоронан (б.э.т. 516 — б.э. 70 бб.), йәһүд халҡының атамаһына әйләнә — {{lang-he|יהודה}}) — йәһүд халҡының дини, милли һәм этик ҡараштары, кешелектең иң боронғо монотеистик диндәренең береһе.
 
Күп телдәрҙә «йәһүд» һәм «иври (еврей)» төшөнсәләре бер термин менән йөрөтөлә һәм һөйләшеү барышында уларға айырма яһалмай, был иврилыҡты иудаизмдағы аңлатыуға тап килә. Хәҙерге [[рус теле|урыҫ теле]]ндә «еврей» һәм «йәһүд» төшөнсәләре араһында айырма бар, береһе иври (еврей) милләтен, икенсеһе иудаизм диненә ҡарағанлыҡты белдерә, [[грек теле]] һәм мәҙәниәтендә лә шундай бүленеш бар. [[Башҡорт теле]]ндә бындай бүленеш күҙәтелмәй. Иудаизм ивриҙан күпкә киңерәк төшөнсәгә эйә булған грек һүҙенән — Ioudaiosтан килеп сыҡҡан<ref>[http://www.merriam-webster.com/dictionary/judaic] Webster, judaic</ref>.
 
'''Йәһүдтәр''' — йәһүд булып тыуған һәм йәһүдлекте ҡабул иткәндәрҙе лә эсенә алған этнодини төркөм<ref name=Ethnoreligious>См., напр., Deborah Dash Moore, ''American Jewish Identity Politics'', University of Michigan Press, 2008, p. 303; Ewa Morawska, ''Insecure Prosperity: Small-Town Jews in Industrial America, 1890—1940'', Princeton University Press, 1999. p. 217; Peter Y. Medding, ''Values, interests and identity: Jews and politics in a changing world'', Volume 11 of Studies in contemporary Jewry, Oxford University Press, 1995, p. 64; Ezra Mendelsohn, ''People of the city: Jews and the urban challenge'', Volume 15 of Studies in contemporary Jewry, Oxford University Press, 1999, p. 55; Louis Sandy Maisel, Ira N. Forman, Donald Altschiller, Charles Walker Bassett, ''Jews in American politics: essays'', Rowman & Littlefield, 2004, p. 158; Seymour Martin Lipset, ''American Exceptionalism: A Double-Edged Sword'', W. W. Norton & Company, 1997, p. 169.</ref>. 2010 йылда бөтә донъяла йәһүдтәр һаны 13,4 миллион, йәғни Ерҙә йәшәүселәрҙең 0,2%-ы тип иҫәпләнә. Уларҙың 42%-ы Израилдә, 42%-ы — [[АҠШ]] менән [[Канада]]ла, ҡалғандарының күпселеге Европала йәшәй<ref name="populationdatabank">[http://www.jewishdatabank.org/Reports/World_Jewish_Population_2010.pdf World Jewish Population, 2010.] Sergio Della Pergola, Hebrew University of Jerusalem</ref>.
24 юл:
== Терминдың килеп сығышы ==
 
«Иудаизм» термины Ἰουδαϊσμός тигән грек һүҙенән (руссаурыҫса әйтелеше — «иудаисмо́с») килеп сыҡҡан, ул йәһүд-эллин әҙәбиәтендә б.э.т. I б. күренә башлай<ref>В русском синодальном переводе термин отсутствует, но может быть найден в [[s:en:Bible (King James)/2 Maccabees#Chapter 2|английском переводе]] (Библия короля Якова)</ref>; {{Библия2|2Макк|8:1}}) һәм йәһүд динен эллин мәжүсилегенә ҡаршы ҡуя. Ҡайһы бер телдәрҙә тар мәғәнәлә йәһүд динен белдергән «иудаизм» термины менән бер рәттән бөтә йәһүд цивилизацияһын, шул иҫәптән, динде лә үҙ эсенә индергән дөйөм термин да бар: [[Урыҫтар|рустарҙаурыҫтарҙа]] — еврейство, [[Немецтар|алмандарҙа]] — Judentum, инглиздәрҙә — Jewry йәки Jewish People. Ивритса «иудаизм» һәм «иврилыҡ» терминдары — синонимдар. {{lang-he|יַהֲדוּת}} (Яһадут) термины Бабил әсирлегенән һуң барлыҡҡа килә. Идишта иудаизм ғәҙәттә {{lang-yi|ייִדישקײט}} (идишка́йт) термины менән йөрөтөлә, һүҙмә-һүҙ тәржемәлә ул «иврилыҡ» (ивритса {{lang-yi|ייִדיש}}, ''еврейский''), йәғни ивриса йәшәү рәүеше тигәнде аңлата.
 
== Символдар ==
151 юл:
Хәҙерге замандың күренекле вәкилдәре: р. Авраам Шапира (вафаты — 2007 йыл), р. Элиезер Беркович (вафаты — 1992 йыл), р. Мордехай Элон, р. Шломо Рискин, р. Йехуда Амиталь, р. Аарон Лихтенштейн, р. Ури Шерки, р. Шломо Авинер.
 
РусУрыҫ телле йәһүд общинаһында заман ортодоксияһы һәм дини сионизм принциптарына Зеев Дашевский һәм Пинхас Полонский етәкселек иткән Маханаим ойошмаһы эйәрә.
 
== Реформистик (прогрессив) иудаизм ==
200 юл:
{{начало цитаты}}
Бөтөн донъя Раббыһын данлау, бар донъяны Яралтыусының бөйөклөгөн иғлан итеү беҙгә йөкмәтелгән. Сөнки ул беҙҙе донъя халыҡтарына оҡшаш итмәгән, ерҙәге ҡәбиләләр кеүек булыуҙы мөмкин итмәгән. Ул беҙгә уларҙың тәҡдирен бирмәгән, уларҙың барыһына биргән яҙмышты беҙгә бирмәгән. Сөнки улар бушлыҡҡа һәм юҡлыҡҡа табына һәм улар ҡотҡармай торған илаһтарға доға ҡыла <…>.
{{конец цитаты|источник=«Сидур ''Врата молитвы''», руссағаурыҫсаға [[Полонский, Пинхас|Пинхас Полонский]] етәкселегендә тәржемә ителгән — М., 1993, 144—145 биттәр.}}
Йәһүд общинаһына эллиндар динен тағырға маташыу Мәккәбиҙар һуғышына сәбәпсе була.
 
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Йәһүдилек» битенән алынған