Шыршы: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
әҮҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
әҮҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
1 юл:
Шыршы Picea ырыуына ҡараған ылыҫлы ағас. Был ырыуға 35 тирәһе ылыҫлы, мәңге йәшел сосна ғаиләһенә ингән, ағастар бар. Ул ағастар Ерҙең төнъяк урта климат зонала һәм тайгала үҫә. Шыршы 20 - 60 метр оҙонлоҡтағы ҙур ағас. Ҙурайып үҫкән ағастарҙа ботаҡтар спираль формаһында урынлаша ала, шыршының сатыры конус формаһына оҡшаш. Япраҡтары, йәғни энәләре, шыршы ботаҡтарында спираль рәүешендә махсус төптәрҙә урынлашалар… Әйтеп кителгән энә 4 - 10 йылдан һуң ҡойола, ҡайолғандан һуң төптәре тороп ҡала. Шыршының төп тармыры насар үҫешкән. Уның ян тамырҙары тупраҡтың өҫкө ҡатламына яҡын урынлаша, шуға күрә көслө елдәр ҡайһы саҡта шыршы ағастарын төбө-тамыры менән аҡтарып ташлай.
Шыршыны ҡайһы бер тәнкәле ҡанатлыларҙың (күбәләк кеүектәр) личинкаларын ашатыу өсөн ҡулланалар.
Ғалимдар көнбайыш Швейцария тауҙарында
==Ареал==
[[Рәсем:Picea mariana cones Ontario.jpg|thumb|right|Шыршы тубырсыҡтары]]
Шыршы [[яланғас орлоҡто үҫемлектәр]] вәкиллегенә ҡарай. Шаршы урмандары беҙҙең илебеҙә бик ҙур майҙанды алып тора. Шыршы – күләгәгә сыҙамлы тоҡом. Ул тик туҡлыҡлы матдәләргә бай булған дымлы тупраҡта яҡшы үҫә.
Шыршының иң күп таралған төрө ''европа шыршыһы'', йәки ''ябай шыршы'' (Picea abies), ошо төр урта Европала, Финляндияла, бөтә Себерҙе солғап алған, Урал яғынан Рәсәйҙең европа өлөшөндә таралған.
28 юл:
==Аҙыҡ-түлек һәм медицина==
Орлоҡтары урман ҡоштарына һәм [[тейен|тейенгә]], сысҡанға ем булып тора.
Шыршынам [[медицина|медицинала]] ҡулланылған эфир майҙары һәм шыршы скепидарын етештерәләр.
Элек башкорттар шыршының сайырын һағыҙ итеп сәйнәгәндәр.
40 юл:
Шаршының сайырынан канифоль, ағасынан метил спирты, уксус, дегет эшләйҙәр.
[[Төнъяҡ Америка|Төнъяҡ Америкалағы]] индецтар шыршының нәҙек тамырҙарынан кәрзинә ишкәндәр.
Был ағас ҡышын да йәйен дә йәшел булғас, баҡсасылыҡта (парктарҙа) уллтырталар. Юл ситендә ел ҡамау, иген яландарында ҡар тотоу өсөн ултырталар. Яңы йыл байрамында (раштыуа) шыршыны христандар өйгә индереп биҙәйҙәр.
| |||