Шыршы: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
әҮҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
|||
3 юл:
Шыршыны ҡайһы бер тәнкәле ҡанатлыларҙың (күбәләк кеүектәр) личинкаларын ашатыу өсөн ҡулланалар.
Ғалимдар көнбайыш Швейцария тауҙарында
==Ареал==
[[Рәсем:Picea mariana cones Ontario.jpg|thumb|right|Шыршы тубырсыҡтары]]
Шыршы [яланғас орлоҡто үҫемлектәр] вәкиллегенә ҡарай. Шаршы урмандары беҙҙең илебеҙә бик ҙур майҙанды алып тора. Шыршы – күләгәгә сыҙамлы тоҡом. Ул тик туҡлыҡлы матдәләргә бай булған дымлы тупраҡта яҡшы үҫә.
Шыршының иң күп таралған төрө ''европа шыршыһы'', йәки ''ябай шыршы'' (Picea abies), ошо төр урта Европала, Финляндияла, бөтә Себерҙе солғап алған, Урал яғынан Рәсәйҙең европа өлөшөндә таралған.
Көнсығыш Себерҙә, Уралда һәм уларға яҡын территорияларҙа ''себер шыршыһы'' (Picea obovata) үҫә.
Кавказда
Рәсәйҙең далалы өлөшөндә ''аҡ шыршшы'' (Picea glauca) үҫә.
Шыршының ҡалған төрҙәре Ҡытайҙа, себерҙә һәм Төнъяҡ Америкала осрай.
24 юл:
Шыршы ҡағыҙ етештергәшдә мөһим материал булып тора, унан эшләнгән кағыҙ бик сыҙамлы була, сөнки уның уҙағасындағы көпшәләре оҙон. Шыршы тағы ла төҙөлөштә ҡүлланылған ағас булып хисаплана, унан төҙөлөштә ҡулланған материалдар эшләйҙәр (таҡта һ.б. ), һәм ағас самолёттарҙа, музыкаль инструменттарҙа ҡулланалар.
Шыршынан эшләнгән төҙөлөш материалдары сереп бармай, һәм ағастың үҙендә бөжәктәр булмагаңлыҡтан, уны төҙөлөштә кулланырға тәҡдим итәләр. Әммә ләкин ул ныҡ сыҙамлы материал түгел, еңел һына.
==Аҙыҡ-түлек һәм медицина==
Орлоҡтары урман ҡоштарына һәм [тейен|тейенгә], сысҡанға ем булып тора.
Шыршынам [медицина|медицинала] ҡулланылған эфир майҙары һәм шыршы скепидарын етештерәләр.
Элек башкорттар шыршының сайырын һағыҙ итеп сәйнәгәндәр.
40 юл:
Шаршының сайырынан канифоль, ағасынан метил спирты, уксус, дегет эшләйҙәр.
[Төнъяҡ Америка|Төнъяҡ Америкалағы] индецтар шыршының нәҙек тамырҙарынан кәрзинә ишкәндәр.
Был ағас ҡышын да йәйен дә йәшел булғас, баҡсасылыҡта (парктарҙа) уллтырталар. Юл ситендә ел ҡамау, иген яландарында ҡар тотоу өсөн ултырталар. Яңы йыл байрамында (раштыуа) шыршыны христандар өйгә индереп биҙәйҙәр.
| |||