Википедия

Зенцов Пётр Иванович: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
әҮҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Айсар (фекер алышыу | өлөш)
100 548 төҙәтеү
өҫтәмә мәғлүмәт, аныҡлаштырыу
10 юл:
}}
 
'''Зенцов ПетрПётр Иванович''' (09.06.[[9 июнь]] [[1889]] — [[26.08. август]] [[1920]]) — революционер, 1925 йылдан РСДРП (б) ағзаһы, [[Рәсәй Совет РеспубликаһыныңРеспубликаһы]]ның сәйәси һәм дәүләт эшмәкәре. [[Өфө губернаһы]] Ғәҙәттән тыш комиссияһының (Уфимская губЧК) беренсе рәйесе (апрель — июль 1918).
 
== Тормош юлы һәм эшмәкәрлеге ==
Петр Иванович Зенцов 1889 йылдың 9 июнендә [[Пермь губернаһы]] Оса уезы Таушин волосы (хәҙерге [[Пермь крайы]] Чернушка районы) Слудка ауылында ярлы крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Бала саҡ йылдарында ата-әсәһе менән [[Өфө губернаһы]]ның Бөрө уезындағы [[Николо-Берёзовка|Николо-Березовка]] ауылына (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Краснокама районы]]ның үҙәге) артабан йәшәргә күсә. [[Николо-Берёзовка|Николо-Березовкала]]ғылағы земство башланғыс училищеһын тамамлағас, 1902—1905 йылдарҙа ауылдан [[(Кама (йылға)|Кама йылғаһы]] буйлап 20 саҡрымда өҫтәрәк ятҡан Камбаркалағы (хәҙер [[Удмурт Республикаһы]]ндағы ҡала) һөнәрселек техник мәктәптә уҡый. Шул уҡ йылда, 16 йәшендә, [[Өфө]] ҡалаһына килә һәм тимер юлы оҫтаханаһында токарь булып эшләй башлай. Шул уҡ йылда [[большевиктар партияһы]] сафына алына һәм революцион хәрәкәттә тағы ла әүҙемерәк ҡатнаша башлай. Икенсе йылға РСДРП-ның Өфө ойошмаһы хәрби дружинаһына ағза булып инә. Ошо йылдарҙа ул ҡурҡыу белмәҫ һәм көслө ихтиярлы революционер булып үҫә. Йәшерен революцион эш алып барғаны өсөн Өфө 1906—1908 йылдарҙа бер нисә тапҡыр ҡулға алына һәм жандармерияның ныҡлы күҙәтеүе аҫтына эләгә. Шуға лда бер ни тиклем ваҡыт [[Благовещен]] ҡалаһында йәшәргә мәжбүр була, бында ауыл хужалығы ҡоралдарын йүнәтеү буйынса оҫтахана ойоштора. Аҙаҡтан [[Һамар]] ҡалаһына күсенә. 1909 йылдың октябрендә Өфөгә[[Өфө]]гә ҡайтҡас, Зенцовты дүртенсе тапҡыр ҡулға алалар. 1910 йылда революцион хәрби ойошмалар эшендә ҡатнашҡаны өсөн батша суды тарафынан үлем язаһына хөкөм ителә. Партиялаш иптәштәре ҙур тырышлыҡ менән бәлиғ булмаған революционерҙың был язаһын ғүмерлек һөргөн менән алмаштырылыуына ирешә. Аяҡ-ҡулдары бығауланған егет киң билдәле Александр төрмәһенә оҙатыла [[Александровский централ]].
 
1917 йылғы [[Февраль революцияһы]] уны төрмәнән азат итә. Инде сынығып өлгөргән революционер Өфөгә, үҙенең элек эшләгән тимер юл оҫтаханаһына ҡайта һәм сәйәси көрөшкә сума. Тиҙҙән ул оҫтаханала [[большевиктар партияһы]] комитеты секретары һәм эшсе һәм һалдат депутаттарының Өфө ҡала Советы башҡарма комитеты ағзаһы итеп һайлана. Был ваҡытта партия ҡушыуы буйынса эшселәрҙең хәрби дружинаналарын ойоштора, уларҙың ҡала штабы һәм халыҡ байлдығын һаҡлаусы дружинаның етәксеһе була. Петр Зенцов үҙенең бар яҡтан да әүҙемлеген [[Октябрь социалистик революцияһы]] көндәрендә күрһәтә: үҙенә бойһонған барлыҡ дружиналарҙы большевиктар яғына сығара, властың Советтарға күсеүенә туранан-тура булышлыҡ итә, урындағы контрреволюционерҙарҙың һәр төр саботажын баҫтырыу буйынса тәүәкәл һәм ҡыйыу саралар күрә. Артабан Зенцов [[Өфө]]лә [[Ҡыҙыл Армия]] отрядтарын ойоштороусыларҙың береһе була һәм ҡаланы аҡ чехтарҙан һәм аҡ гвардееецтарҙан һаҡлауҙы ойоштора, [[Ырымбур]] казактарының [[Александр Дутов]] етәкселегендәге ҡораллы күтәрелешен баҫтырыуҙа ҡатнаша. 1918 йылдың 9 мартында Пётр Зенцов ГубЧК—ның коллегия ағзаһы һәм рәйесе һәм бер үк ваҡытта Ҡыҙыл гвардияның ҡала штабы етәксеһе итеп тәғәйенләнә. Ошо осорҙа махсус отряд ойоштороп, батша ғаиләһен [[Екатеринбург]] ҡалаһына күсереүҙә ҡатнаша. Ноябрь айында [[Мәскәү]]ҙә үткәрелгән дзержинсы-чекистарҙың беренсе кәңәшмәһендә ҡатнаша. Үҙенең эш урынына ҡайтҡас, ойошмаға ҡушылған бурыстарҙы үтәүҙә төрлө әүҙем саралар ойоштора. 1919 йылдың апрель аҙаҡтарында Зенцов ВЧК-ның Үҙәк аппаратына эшкә саҡырыла, ул унда [[Ф. Э. Дзержинский]], [[Уралов Сергей Герасимович|С. Г. Уралов]], [[Петерс Яков Христофорович|Я. Х. Петерс]]тарҙың туранан-тура етәкселеге аҫтында йәшерен-сәйәси бүлектә сектор мөдире була. 1920 йыл башында ВЧК органдары етәкселәренең Бөтә Рәсәй кәңәшмәһендә ҡатнашҡандан һуң Екатеринбургҡа — Беренсе Армияға ВЧК уполномоченныйы итеп ебәрелә. Июль уртаһында яңы тәғәйенләнеү — уға [[Пятигорск]]иға ревком һәм округтың оборона комитеты ағзаһы вазифаларын башҡарыу йөкмәтелә. 1920 йылдың 26 авгусында [[Кисловодск]]иҙән Пятигорскиға китеп барғанда Петр Зенцов засада эләгә һәм уның ғүмере баш күтәргән бандиттар пуляһынан өҙәлә. Уның кәүҙәһен Өфөгә алып ҡайталар һәм революцияның тоғро һәм ҡыйыу һалдаты 12 сентябрҙә бөгөнгө көндә икенсе бер күренекле революционер [[Якутов Иван Степанович|Иван Якутовты]]ң исемен йөрөткән паркта ерләнә.
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Зенцов_Пётр_Иванович» битенән алынған