Джордано Бруно: өлгөләр араһындағы айырма

'''Джорда́но Бру́но''' ({{lang-it|Giordano Bruno}}; исеме: ''Филиппо'', ҡушаматы — ''Бруно Ноланец''; [[1548]] йылда, [[Неаполь]] янындағы [[Нола]] ҡалаһында тыуған — [[1600]] йылдың [[17 февраль]]ендә [[Рим]]дәда вафат булған) — [[Италия]] [[философ]]ы һәм шағиры, [[пантеизм]] вәкиле. [[Рәсем: Giordano_Bruno.jpg|thumb|right]]

Бруно үҙе йәшәгән заманды күпкә үҙып киткән күҙаллауҙар биргән, был фараздар һуңынан астрономик асыштар менән нигеҙләнгән: [[йыһан]]дың сикһеҙ булыуы, йыһандағы [[йондоҙ]]ҙар алыҫтағаалыҫтағы ҡояш кеүек, [[Ҡояш]] системаһында әлегәсә асылмаған планеталар булыуы, [[йыһан]]да беҙҙең [[Ҡояш]] кеүек есемдәрҙең сикһеҙ булыуы, сит [[планета]]ларҙа [[Ер]]ҙәге кеүек «йәшәү» мөмкин булыуы.

Филиппо Бруно [[1548]] йылда НеаполданНеаполдән йыраҡ түгел Нола тигән төбәктә тыуа. 11 йәшендә уны [[әҙәбиәт]], [[логика]] һәм [[диалектика]]ны өйрәнергә НеапольғаНеаполгә алып киләләр. [[1563]] йылда 15 йәшендә ул Изге Доминака монастырына уҡырға килә. Бына [[1565]] йылда монах дәрәжәһен һәм Джоржано ҡушаматын ала. Тиҙҙән йәндең кәүҙәлә булыуына, [[Дева Мария]]ның яралғыланыуына шикләнгәншикләнгәне өсөн етәкселәр уның эшмәкәрлеген тикшерә башлай. Тикшереү һөҙөмтәләрен көтөп тормайса, ул [[Рим]]ға ҡаса, хәүефһеҙерәк тип [[Италия]]ның төнъяғынатөньяғына күсенә. Бында ул дәрес биреп эшләй башлай, бер урында ярты йылдан артыҡ булмай.

Башта 35 йәшлек философфәлсәфәсе [[Лондон]]да, һуңынан Оксфордта, ундағы профессорҙар менән бәхәсләшкәндән һуң киренән [[Лондон]]ға күсә. Бер нисә хеҙмәтен яҙа, улар араһында иң мөһиме — «ҒәләмдеңҒаләмдең һәм донъяның сикһеҙ булыуы тураһында» ([[1584]] йыл). Уны [[Англия]] хөкүмәте ҡурсалауға ҡарамаҫтан, ул ике йылдан [[Франция]]ға ҡасырға мәжбүр була. Һуңынан [[Германия]]ла уға лекциялар уҡыу тыйыла. Бруно үҙенә дошмандар таба торған иҫ киткес һәләткә эйә була. Ул аҡылы ҡабул итмәгән барлыҡ ғөрөф-ғәҙәттән баш тарта, бәхәсләшеүсегә туранан-тура уның ахмаҡ, йүләр булыуын әйтә. Үҙен донъя гражданины, Ҡояш һәм Ер улы, академияһыҙ академик тип иҫәпләй.

=== СудХөкөмө һәм үлеме ===

[[1591]] йылда йәш аристократ Джованни Мочениго саҡырыуы буйынса [[Венеция]]ға [[мнемоника]] (хәтерҙе үҫтереү сәнғәте) буйынса дәрес бирергә килә.

Тиҙҙән Джованни Мочениго менән мөнәсәбәттәре боҙола. [[1592]] йылдың [[25 май]]ында Мочениго [[Венеция]] [[инквизиция]]һына ялыу ебәрә. <ref>[http://www.lib.ru/HRISTIAN/ATH/inquisit.txt Инквизиция передТарих судомхөкөмө Историиалдында]</ref><ref>Джордано Бруно перед судом инквизиции (Краткое изложение следственного дела Джордано Бруно) // Вопросы истории религии и атеизма, [[1958]], с. 349—416.</ref> Бынан һуң [[философфәйләсуф]] ҡулға алына. Урындағы [[инквизиция|инквизиторҙар]] уны, фекеренән баш тартырға күндерә алмай, [[Рим]]дағы коллегаларына тапшыра.

7 йыл буйы төрмәлә ултырып сыҡҡас, [[1600]] йылдың [[17 феврал]]ендә Джорда́ноДжордано Бру́ноБруно хөр фекерлелек өсөн [[католик сиркәү]] тарафынан [[ересь|еретик]] булараҡ [[инквизиция]] усағында яндырыла. [[Рәсем:Relief Bruno Campo dei Fiori n1.jpg|thumb|left|250px|border| Джордано Бруно Рим [[инквизиция]]һы судындахөкөмөндә. Эдот Феррари эшләгән бронза барельеф.]]

Әммә, дүрт йөҙ йыл үткәс тә Рим [[католик сиркәү]]енең башлығы уңы аҡлау мәсьәләһе менән килешмәй. .<ref>«Папа Иоанн-Павел соминең мнойменән говорилурыҫса по-русскиһөйләште. ОнУл сказалмиңә мне, чтоминең моеДжордано предложениеБруноны реабилитацииаҡлау Джорданотәҡдимемде Бруноҡабул принятьитергә нельзяярамай, таксөнки, какГалилейҙан айырмалы рәүештә, Бруно вдөрөҫ отличиебулмаған, отуның Галилеятереклек осужденбулған задонъяларҙың неверноекүплеге теологическоетураһында утверждение,тәғлимәте будтоИзге егоЯҙмаға учениеҡаршы окилмәй, множественноститигән обитаемыхтеологик мировраҫлауы неөсөн противоречитхөкөм Священномуителгән, Писаниютине. „Вот"Бына, дескатьйәнәһе лә, найдитесит инопланетянпланета йән эйәләрен табығыҙ — тогдашул теорияваҡытта БруноБруноның будеттәғлимәте подтвержденадәллилләнәсәк иһәм вопросаҡлау отураһындағы реабилитацииһорауҙы можнокүтәрергә будетмөмкин обсудить“буласаҡ"». Андрей Ваганов [http://www.ng.ru/education/2001-12-27/11_jazz.html ИсторияДжаз джазатарихы — вместоАлгебра курсакурсы алгебрыурынына]. Интервью с академикомАкадемик [[Арнольд, Владимир Игоревич|ВладимиромВладимир АрнольдомАрнольд]] менән интервью // «[[Независимая газета]]», 2001-12-27</ref><ref>«В. ГИНЗБУРГ: Джордано БруноБруноны онины не реабилитировалиаҡламанылар, так сказать, потому что…сөнки…». Светлана Сорокина [http://echo.msk.ru/programs/sorokina/41192/ Прямой эфир радиостанции «Эхо Москвы»]. Интервьюрадиостанцияһының стура академикомэфиры]. Академик [[Виталий Гинзбург|ВиталиемВиталий ГинзбургомГинзбург]] менән интервью // «[[Эхо Москвы]]», 15.01.2006</ref>

== ИҫкәртмәләрИҫкәрмәләр ==

* ''[http://renaissance.rchgi.spb.ru/Bruno/autor.rus.htm Джордано Бруно]'' вРенессанс ФилософскойФәлсәфә библиотеке Ренессансакитапханаһында. БиографияБиографияһы, сочиненияхеҙмәттәре, библиография, исследованиятикшереүҙәр.