Дары: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Assele (фекер алышыу | өлөш)
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
[[Рәсем:N110 ruuti.jpg|thumb|Төтөнһөҙ нитроцеллюлоза дарыһы N110]][[Рәсем:Reload Cartridge Example 3.jpg|thumb|Төтөнһөҙ дарылы патрон]]
'''Дары''' —юғары— юғары баҫымлы газдар барлыҡҡа килтереп [[кислород]]һыҙ янырға һәләтле күп компонентлы шартлатҡыс ҡушылма, снаряд, ракета һәм пуля атыу өсөн файҙаланылған [[Шартлаусы матдәләр|шартлатҡыс матдә]].
==Тарихы==
Дарының беренсе вәкиле, [[калий селитраһы]], [[күмер]] һәм [[көкөрт]]төң 75:15:10 нисбәтендәге механик ҡушылмаһы — төтөнлө дары булып тора. Бындай составтағы ҡатышма күптәндәнкүптән уҡ яндырыу һәм емереү сараһы итеп файҙаланылған, тигән фекрфекер йәшәй. Шулай ҙа матди һәм яҙма иҫбатлауҙар табылмаған. Тәбиғәттә селитра йыш осрай, ә дары өсөн кәрәкле калий селитраһы бөтөнләй осрамай.
 
[[Ҡытай]]ҙа дары эшләү рецепттырецепты [[1044]] йылда барлыҡҡа килә. Дарының иртәрәк эшләнеүе лә ихтимал, ҡайһы бер тарихсылар дарыны уйлап табыусы [[II быуат]]та йәшәүсе Вэй Боян, тип иҫәпләй.
 
Дары өсөн кәрәкле [[килий селитраһы]]н алыу ҡатмарлы [[технология|технологик]] алымдар талап итә. Калий селитраһын етештереү [[XV быуат| XV]] —[[XVI быуат]]та [[химия]] үҫеш алғас ҡына мөмкин була. Сағыштырмаса өҫтө юғары булған [[углерод]] материалдарын алыу ҙа, [[тимер металлургияһы]] үҫеш алғас мөмкин булған. Пиротехник үҙенсәлеге булған органика һәм тәбиғи селитра ҡатнашмаһын дары урынына ҡулланыу, мөмкин һанала.
 
Дарыны беренсе уйлап табыусы монахамонах Бертольд Шварц булған, тип иҫәпләргә мөмкиниҫәпләнә.
Төтөнлө дараныңдарының атыу үҙенсәлеге һуңыраҡ билдәле була һәм ут атыусыуатыу ҡоралы уҫешенәүҫешенә сәбәпсе була. [[Европа]]ла һәм [[Рәсәй]]ҙә [[XIII быуат]]тан уҡ билдәле һәм [[XIX быуат]] ураһына тиклем берҙән бер шартлатҡыс матдә булып ҡала.
 
Нитроцеллюлоза дарыһы һәм башҡа көслө [[Шартлаусы матдәләр|шартлатҡыстар]] уйлап табылғас, төтөнлө дары әһәмиәтен юғалта.
[[1884]] йылда П. Вьел [[Франция]]ла пироксилин дарыһын уйлап таба, [[Швеция]]ла[[ Альфред Нобель]] [[1888]] йылда баллистик дарыны аса. Кордит дарыһы [[XIX быуат]] аҙағында [[Бөйөк Британия]]ла эшләнә.
 
[[Икенсе бөтә донъя һуғышы|Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында реактив снарядтарҙа уңышлы ҡулланылған баллистик дары [[XX быуат]]тың 30-сы йылдарында [[СССР]]-ҙа эшләнә.
 
ДарыныңДарыны артабанғы камиллаштырыу уның техник характеристикаһын яҡшыртыу, махсус яңы рецепттураларрецептуралар эшләү өҫтөндә эшйүнәлешендә алып барыла.
[[Категория:Технология]] [[Категория:Шартлаусы матдәләр]] [[Категория:Ҡорал]]
== Ҡарағыҙ ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Дары» битенән алынған