ДНК: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
архейҙАр->архейҙӘр
5 юл:
Эукариоттар ([[хайуандар]], [[үҫемлектәр]] һәм [[бәшмәктәр]]) күҙәнәктәрендә ДНКһының күҙәнәк үҙәктәрендәге хромосомалар составында була, һәм шулай уҡ күҙәнәк эсендәге органоидта (митохондрияларҙа һәм пластидтарҙа) бар.
 
Прокариот организмдарҙа ([[таяҡсалар]]ҙа һәм [[архейҙар|архейҙәр]]ҙә) һыҙыҡлы ДНК күҙәнәктең эстәге тѳҫѳнән тағылып ҡуйған. Уларҙа ла түбән тѳҙѳлѳшлѳ эукариоттарҙа (мәҫәлән, әсеткеләрҙә) кескәйерәк айырым күбеһенсә сыңғалайлыҡ ДНКлар бар (исемдәре — ''плазмидалар була''). Шунан башҡа бер йәки ике теҙмәле ДНКлар ДНКлы вирустарҙың геномдарын ҡора алалар. Химия буйынса ДНК оҙон [[полимерҙар|полимер]] молекула була, ҡайһы эҙмә-эҙ ҡушылған нуклеотидтарҙан тора. Һәр ген азотлы нигеҙҙән, шәкәрҙән (дезоксирибозанан) һәм фосфатлы тѳркѳмдән тора. Теҙмәләге гендар араһындағы элемтәләре дезоксирибоза һәм фосфатлы тѳркѳмѳ (фосфодиэфирлы элемтәләр) менән тѳҙѳләләр. Күпселек ваҡиғаларҙа (бер-ике вирустарҙан башҡа, ҡайһыларында бер теҙмәле генә ДНК бар) ДНК бәйләнешмәлек (макромолекула) ике теҙмәнән тора, ҡайһыларҙа ике теҙмә эсендәге азотлы нигеҙҙәр бер береһенә ҡаршы торалар, һәм шул саҡта ике теҙмә ҡаршы булған яҡтарға йүнәлғән. Шундай ике теҙмәле бәйләнешмәлек ишелгән була. Ғѳмүмән шундай ДНКның тѳҙѳлѳшѳ «ҡушланған ишелмә» тип, атала. ДНКла дүрт тѳрлѳ азотлы нигеҙҙәр бар (тимин — Т, аденин — А, гуанин — Г һәм цитозин — Ц). Беренсе теҙмәнең азотлы нигеҙҙәр икенсе теҙмәнең азотлы нигеҙҙәр менән һыуғоромло элемтәләр менән ярашлылыҡ (комплементарный) ҡағиҙәһе буйынса ҡушылған: аденин тик тимин менән ҡушыла, гуанин тик цитозин менән һәм кире шулай ҙа. Гендар (нуклеотидтар) эҙмә-эҙлелеге тѳрлѳ РНК-лар буйынсағы белемлектәрҙе (мәғлүмәттәрҙе) кодлау ала. Бѳтә РНК-ларҙың тѳрҙәре ДНКның эҙмә-эҙлелеге буйынса тѳҙѳлә һәм ДНК-ның һуң (транскрипциянан һуң) ген (РНК) буйынса аҡһымдар тѳҙѳләләр (шул төҙөлөш исеме аҡһымлау — тип, атала). Шулай уҡ эукариоттар ДНКһында кѳйләүлек ѳлѳштәре бар (мәҫәлән, кешеләрҙә ошондай ҡѳйләүлек ѳлѳштәре 95—98 % бѳтә геномын биләйҙәр). Шулай уҡ геномда башҡа «генетик әрәмтамаҡ»-исемле ѳлѳштәре (транспозондар һәм башҡалар) бар.
 
ДНКның тѳҙѳлѳшѳн асышы (1953-нсѳ йыл) биология тарихында бик мѳһим ваҡиғаһы булғайны. Шул асыш ѳсѳн Фрэнсис Крик, Джеймс Уотсон һәм Морис Уилкинсҡа физиология йәки медицина буйынса [[Нобель премияһы]] бирелгән. Уларҙың асышына Розалинд Франклиндың рентгенограммалары ярҙамлаған, ләкин был ғалимә шундай премияны ҡабул итмәне, сѳнки үлеүҙән һүң уны бирмәйҙар.<ref>{{cite web|url=http://www.scientificamerican.com/slideshow.cfm?id=10-nobel-snubs#5|title=No Nobel for You: Top 10 Nobel Snubs. Rosalind Franklin--her work on the structure of DNA never received a Nobel|author=Erica Westly|date=2008-10-06|work=|publisher=Scientific American|accessdate=2013-11-18|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/6MTw9Qugx|archivedate=2014-01-09}}</ref>.
«https://ba.wikipedia.org/wiki/ДНК» битенән алынған