Салауат районы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Айсар (фекер алышыу | өлөш)
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе), өҫтәмә мәғлүмәт, ҡалып, категория
1 юл:
{{Башҡа мәғәнәләре|Салауат (төшөнсә)}}
{{Административная единица
{{Infobox Административ берәмек
| Цвет1 = {{Цвет|Россия}}
|Административ берәмекРусское название = Салауат районы<br />{{lang-ru|Салаватский район}}
|Ил = [[Рәсәй]]
| Оригинальное название =
|Статус = Муниципаль район
| Страна = [[Рәсәй]]
|Төбәк = [[Башҡортостан]]
| lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|рәсем1=Coat of Arms of Salavatskiy rayon (Bashkortostan).gif
| lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|рәсем2=Flag of Salavatskiy rayon (Bashkortostan).gif
| region =
|рәсем3=Location of Salavatskiy rayon (Bashkortostan).svg
| type =
|Административ үҙәге = Малаяҙ ауылы
| уровень =
|Эске бүленеш = 16 ауыл биләмәһе
| CoordScale =
|Халыҡ һаны = 31247 кеше
| Статус = [[муниципаль район]]
|Халыҡ тығыҙлығы = 8.1
| Входит в = {{s|[[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]]}}
|Сәғәт бүлкәте = MSK +2
|Эске бүленешВключает = 16 ауыл биләмәһе
|Автомобиль коды = 02, 102
| Столица = Малаяҙ ауылы
|Хакимиәт башлығы=
| Образование = [[1935 год]]
|Майҙаны = 2182 [[квадрат километр|км²]]
| Упразднение =
| Глава = Хайритдинов Галей Галейутдянович
| Название главы = Глава администрации муниципального района
| ВВП =
| Год ВВП =
| Место по ВВП =
| ВВП на душу населения =
| Место по ВВП на душу населения =
| Языки = [[башкирский язык|башкирский]], [[русский язык|русский]]
| Население = {{ Население | Салаватский район | тс }}
| Год переписи = {{ Население | Салаватский район | г }}
| Процент от населения = {{ #expr: ( {{ Население | Салаватский район | ч }} * 100 / {{ Население | Башкортостан | ч }} round 2 ) }}
| Место по населению = 34
| Плотность = {{ #expr: ( {{ Население | Салаватский район | ч }} / 2182 round 2 ) }}
| Место по плотности =
| Национальный состав = [[башкиры]], [[татары]], [[русские]]
| Конфессиональный состав = [[мусульмане]], [[православные]]
| Площадь = 2182
| Процент от площади =
| Место по площади = 25
| Максимальная высота =
| Средняя высота =
| Минимальная высота =
|рәсем2 Карта =Flag Location of Salavatskiy rayon (Bashkortostan).gifsvg
| Размер карты =
| Карта административной единицы =
| Размер карты ае =
| Часовой пояс = {{MSK+2}}
| Аббревиатура =
| ISO =
| FIPS =
| Телефонный код =
| Почтовые индексы =
| Интернет-домен =
| Код автомобильных номеров = 02, 102
| Сайт = http://admmaloyaz.ru/
| Категория в Commons =
| Примечания =
| Название параметра1 = [[ОКАТО]]
| Параметр1 = {{ОКАТО|80247000000}}
}}
 
'''Салауат районы''' ({{lang-ru|Салаватский район}}) — [[Башҡортостан]]дағы муниципаль район. Башҡортостандың төньяҡ-көнсығыш өлөшөндә урынлашҡан, [[Силәбе өлкәһе]] менән сиктәш. 1935 йылда Малаяҙ районы булараҡ ойошторолған, 1941 йылда хәҙерге исеме бирелә. Майҙаны  — 2182 км². Район үҙәге  — [[Малаяҙ]] ауылы Өфөгә 183  км, яҡындағы Кропачево тимер юл станцияһына (Силәбе өлкәһе) 29  км. Халҡы 2010 йыл  — 27,8 мең кеше (1970 йыл  — 32,9; 1979 йыл  — 28,8; 1989 йыл  — 26,9 мең; 1995 йыл 27,3 мең кеше). Халыҡтың тығыҙлығы  — 1 км²-ға 12 кеше, шул иҫәптән ауыл ерендә  — 11 кеше. Районда 62 ауыл, [[Мөрсәлим]] (2,4 мең  — 1989 й.) һәм [[Первомайский (Салауат районы)|Первомайский]] (0,5 мең) ҡасабалары бар. Ҙур ауылдар: [[Малаяҙ]] (3,8 мең), [[Арҡауыл (Салауат районы)|Арҡауыл]] (1,3 мең), [[Лаҡлы]] (1,2 мең). Күпселекте [[башҡорттар]], [[татарҙар]], [[урыҫтар]] тәшкил итә.
 
== Географияһы ==
Райондың төп биләмәләре [[Йүрүҙән]], [[Әй]] йылғалары һыу айырғыстарына тура килә. Көньяҡ.-көнсығыш өлөшө буйлап Уралдың көнбайыш итәгенең алдынғы һырттары һуҙылған (Башташ, Һилейә һырттары). Көньяҡ-көнбайышта Ҡаратау һырты, ә төньяҡ-көнбайышта Өфө яйлаһы ята. Ер өҫтөнөң уртаса бейеклеге 370  м. [[Янғантау]] тауы, Күҫәләр көкөртлө-водород сығанағы, [[Ҡорғаҙаҡ шишмәһе]], [[Лаҡлы мәмерйәһе]] тәбиғәт ҡомартҡылары тип иғлан ителгән.
 
Ҡаҙылма байлыҡтарҙан: боксит ятҡылығы (Новое, Әй), эзбизташ (Мөрсәлим, Сыбаркүл, яҙғы йорт), цемент балсығы (Ягодный), балсыҡҡа ҡушыла торған ҡом (Лағыр), ҡом-ҡырсынташ ҡатнашмаһы (Яланкүл), агрономик руда (Миәшәгәр, Покров). Ҙур булмаған торф һаҙлыҡтары (Миәшәгәр, Аҡшишмә, Лағыр һ.б.) 600 га майҙанды биләй.
 
Климаты уртаса һалҡынса, вегетация осоро ҡыҫҡа һәм дымлы. Еңелсә көлһыуланған ҡара тупраҡ, ҡара-һоро урман һәм уңдырышлығын юғалта барған ҡара урман тупраҡтары таралған. Урмандар майҙаны 63,9 мең га (район биләмәһенең 31,6 %), үҙағастың дөйөм запасы 9  млн. м3 самаһы (шул иҫәптән [[ҡайын]]  — 4,5; [[уҫаҡ]]  — 1,8; [[ҡарағай]]  — 1,1; [[йүкә]]  — 0,8  млн м3).
[[Ауыл хужалығы]] ерҙәре 107,9 мең га, шул иҫәптән һөрөнтө ерҙәр  — 66,9, көтөүлектәр  — 26,6 һәм сабынлыҡтар  — 14,3 мең га тәшкил итә.
 
== Халҡы ==
{{ Население | Салаватский район | Оформление=standard| Столбцов=8}}
<br />
{{ Население | Салаватский район | д }}
 
; Милли составы
Согласно Всероссийской переписи населения 2010 года: [[башҡорттар]] — 66,6 %, [[татарҙар]] — 22,4 %, [[урыҫтар]] — 10 %, башҡа — 1 %<ref name="ВПН-2010">{{cite web|url=http://www.bashstat.ru/perepis2010/pub_work/Итоги%20Всероссийской%20переписи%20населения%202010%20года%20по%20Республике%20Башкортостан.pdf|title=Итоги Всероссийской переписи населения по Республике Башкортостан|format=pdf|publisher=Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан|accessdate=2013-03-05|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EzC0FMGq|archivedate=2013-03-09}}</ref>.
 
Климаты уртаса һалҡынса, вегетация осоро ҡыҫҡа һәм дымлы. Еңелсә көлһыуланған ҡара тупраҡ, ҡара-һоро урман һәм уңдырышлығын юғалта барған ҡара урман тупраҡтары таралған. Урмандар майҙаны 63,9 мең га (район биләмәһенең 31,6%), үҙағастың дөйөм запасы 9 млн. м3 самаһы (шул иҫәптән [[ҡайын]] — 4,5; [[уҫаҡ]] — 1,8; [[ҡарағай]] — 1,1; [[йүкә]] — 0,8 млн м3).
[[Ауыл хужалығы]] ерҙәре 107,9 мең га, шул иҫәптән һөрөнтө ерҙәр — 66,9, көтөүлектәр — 26,6 һәм сабынлыҡтар — 14,3 мең га тәшкил итә.
== Иҡтисад ==
Район хужалығы [[малсылыҡ]]-[[игенселек]], [[картуф]] үҫтереү һәм [[сусҡасылыҡ]] буйынса махсуслаша. Районда “БЭТО”«БЭТО» концерны ярҙамсы хужалығы (Ҡалмаҡлар, Нәсибаш ауылы) эшләй. Төҙөлөш материалдары етештереү комбинаты, ит комбинаты (Мөрсәлим ҡасабаһы), май заводы, РТП (Нәсебаш ауылы), "«Ҡорғаҙаҡ"» минераль һыуын һауыттарға тултырыусы "«Полипресс-"»Ҡорғаҙаҡ" заводы, урман хужалығы предпритиеһы (Урмантау ауылы) эшләй. Бынан тыш, Башҡортостан Урман хужалығы министрлығының урман хужалығы һәм “Башкирсельхозлес"«Башкирсельхозлес» ПБ-нең хужалыҡ-ара лесхозы эшләй.
 
== Транспорт ==
Район территорияһын Өфө  — Силәбе тимер юлы һәм Кропачево—Малаяҙ —Мәсәғүт—Красноуфимск автомобиль юлдары киҫеп үтә.
 
== Социаль-мәҙәни өлкә ==
Районда 49 дөйөм белем биреү мәктәбе, шул иҫәптән 18 урта, музыка мәктәбе, ПУ, 25 дөйөм китапхана, 48 клуб, Район үҙәк һәм 4 ауыл участка дауаханаһы бар. Салауат Юлаев музейы (Малаяҙ ауылы), Башкортостандың халыҡ шағиры [[Рәми Ғарипов|Р.Ғариповтың]] мемориаль музейы (Арҡауыл ауылы), [[Янғантау курорты]] эшләй.
 
Район халҡы өсөн башҡорт телендә "«Йүрүҙән"» һәм урыҫса "«На земле Салавата"» ижтимағы-сәйәси гәзиттәр аҙнаға өсәр тапҡыр нәшер ителә.
 
== Райондан сыҡҡан арҙаҡлы шәхестәр ==
 
* [[Салауат Юлаев]] (1754 — 18001754—1800)  — башҡорт халҡының милли батыры, шағир-импровизатор.
* [[Байыҡ сәсән|Айҙар Байыҡ сәсән]] (101.12.1710  101.10.1814)  — күренекле башҡорт сәсәне, шағир-импровизатор, азатлыҡ өсөн көрәшеүсе.
* [[Рәми Ғарипов]] (12.2.1932  — 20.202.1977)  — [[Башҡортостандың халыҡ шағирҙары|Башҡортостандың халыҡ шағиры]], [[Салауат Юлаев исемендәге премия лауреаттары|Салауат Юлаев исемендәге премия лауреаты]].
* [[Ғирфанов Агиш Шәйех улы]] (14.04.1928 — – 808.11.1999) — билдәле башҡорт яҙыусыһы, журналист, тәржемәсе, Башҡорт АССР-ының һәм РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
* [[Искәндәрова Хәнифә Сираж ҡыҙы]]  — [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]], [[СССР-ҙың халыҡ уҡытыусыһы]], [[РСФСР]] мәктәптәренең атҡаҙанған уҡытыусыһы.
* [[Ҡолмөхәмәтов Энгельс Вәрис улы]]  — Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы, һалым полицияһының отставкалағы генерал-лейтенанты, «Халыҡтар Дуҫлығы» һәм Салауат Юлаев ордендары кавалеры, Башҡортостан Республикаһының Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты, «Янғантау» санаторийы директоры.
 
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
 
== Һылтанмалар ==
Юл 54 ⟶ 109:
[[Төркөм:Башҡортостан райондары]]
[[Төркөм:Салауат районы]]
[[Категория:Салауат Юлаевҡа арнап аталған объекттар]]