Исаак Ньютон: өлгөләр араһындағы айырма

| Описание изображения = [[Кнеллер, Готфрид|Кнеллера]] төшөргән портрет ([[1689]])

| Место рождения = Вулсторп, {{МестоРождения|Линкольншир|Англияла}}, [[Англия короллеге]]

| Место смерти = {{МестоСмерти|Кенсингтон}}, [[Мидлсекс]], [[{{ВБУ|Англия]]|Лондонда}}, [[Бөйөк Британия короллеге]]

'''Исаа́к Нью́тон''' ({{lang-en|Sir Isaac Newton}}, 1752 йылға тиклем ғәмәлдә булған [[Юлиан календары]] буйынса [[1642]] йылдың [[25 декабрь|25 декабрендә]] тыуған, [[1727]] йылдың [[20 март]]ында вафат булған, йәки [[Григориан календары]] буйынса [[1643]] йылдың [[4 март]]ында тыуған, [[1727]] йылдың [[31 март]]ында вафат булған)  — [[Бөйөк Британия|инглиз]] [[физика|физигы]], [[матемаматикаматематика|математигы]] һәм [[астрономия|астрономы]], [[классик физика]]ға нигеҙ һалыусыларҙың береһе; кешелек тарихында «механика фәненең атаһы» тигән маҡтаулы ҡушамат менән танылған бөйөк инглиз ғалимы. [[Тәбиғи фәлсәфәнең математик нигеҙе|«Тәбиғи фәлсәфәнең математик нигеҙе»]] тигән хеҙмәттә

[[бөтә донъя тартылышы законы]]н һәм [[механиканың өс законы]]н асып, [[классик механика]]ға нигеҙ һала.

[[1655]] йылда Исаакты йыраҡ булмаған мәктәпкә бирәләр, бында ул аптекарь Кларк өйөндә йәшәй. Бында ул үҙенең ғәҙәттән тыш һәләтле булыуын күрһәтә, әммә [[1659]] йылда әсәһе алып ҡайтып 16 йәшлек үҫмергә йорт эштәрен йөкмәтергә маташа. Тырышыу уңышһыҙ булып сыға  — Исаак китап уҡыу һәм төрлө механизмдар төҙөүҙе хуп күрә. Уның һәләтен күреп, уҡытыусылар һәм туғандары Исаактың [[Кембридж университеты]]нда уҡыуын дауам итеүенә ирешәләр.

Уның [[физика]], [[математика]], [[астрономия]] өлкәләрендә яһаған асыштары, ҡаҙаныштары һанап бөтөргөһөҙ, һәм улар береһенән-береһе мөһимерәк. Ньютон  — механика һәм астрономия фәндәренә теоретик нигеҙ һалыусы. Ул  — [[бөтә донъя тартылышы законы|ғаләмдәге есемдәрҙең үҙ-ара тарту көсө законын]], математикала ([[Готфрид Лейбниц|Г. Лейбниц]] менән бер дәүерҙә) интеграл һәм дифференциал мөнәсәбәтендәге законсылыҡтарҙы асыусы ла, көҙгөлө телескопты уйлап табыусы ла, оптика буйынса күп кенә эксперименталь хеҙмәттәрнең авторы ла. И. Ньютон, фәндә беренсе булып, [[яҡтылыҡ]]тың матдәсел, корпускуляр сифатын һәм уның (яктылыктың) бүленү (дисперсик) хасыятын да аса. Ньютон матдәләрҙең сикһеҙ кескенә өлөштәрҙән (атомдарҙан), һуңғыларының артыҡ бүленмәҫ киҫәксәләрҙән торғанлығы тураһында ла ҡараштарын белдерә. И. Ньютонды хаҡлы рәүештә бөйөк һәм мәшһүр ғалим итеп таныткан асыштары механика фәненә ҡарай, әлбиттә. Ул  — хәрәкәттең [[механиканың өс законы|өс атаҡлы законын]] асҡан ғалим. Шуларҙың беренсеһе  — инерция законы; икенсеһе  — хәрәкәт күләме менән көс араһындағы тәңҡиллек; өсөнсөһө  — йоғонто яһаусы хәрәкәт менән ҡаршы хәрәкәт араһындағы тәңҡиллек. Был һәм башҡа ошондай асыштарҙың әһәмиәте астрономия, физика, механика, математика һ. б. фәндәрнең киләсәктәге үҫеше өсөн генә түгел, бәлки, ғөмүмән донъяның барлыҡ законсаллыҡтарын өйрәнеү өсөн дә тейешле нигеҙ, шулай ук этәргес көс булыуҙа тип һанарға кәрәк.

* Гиззәтов К. Т., Философия: 2 китап. 1 -се китап: Ҡыҫкаса философия тарихы. Философиянең нигеҙ проблемалары: Юғары уҡыу йорто өсөн дәреслек. -Казан. Мәфариф. 2002.ISBN 5-7761-1122-6