Википедия

Мәҙрәсә: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
әҮҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
[[Файл:Samarkand, Registan, Sher Dor Medressa (6237690265).jpg|thumb|right|250px|Шердор мәҙрәсәһе  — Регистанда 1619—1636 йылдарҙа төҙөлгән Сәмәрҡандтың өс иң билдәлә мәҙрәсәләренең береһе]]
'''МәҙәсәМәҙрәсә''' ({{lang-ar|'''مدرسة'''}}, букв. «место,өйрәнә гдеторған изучаютурын»)  — мосолмандар өсөн дини урта уҡыу йорто. Мәҙрәсәлә малайҙар һәм ҡыҙҙар айырым уҡытыла һәм уҡыу бушлай.
Мәҙрәсәне тамамлаусылар [[университет]]ҡа уҡырға керә алған.▼
 
== ТарихыТауисирлама ==
Мәҙрәсәлә уҡытыу‑тәрбиә эше менән [[мөҙәрис]], [[мулла]] һәм мөғәллимдәр етәкселек итә.
Мәсет янанда беренсе мәҙрәсә 859 йылда Мароккола асыла. Мәҙрәсәләр [[IX быуат|IX]]—[[XIII быуат]]тарҙа мосолмандар күп йәшәгән илдәрҙә асыла. Шулай уҡ революцияға тиклемге Рәсәй төбектәрендә (Бохара, Сәмәркҡанд, Хива, Урта Волга буйы, [[Башҡортостан (тариха)|Башҡортостан]], [[Көньяҡ Урал]], [[Себер]] һәм башҡа урындарҙа) мәҙрәсәләр эшләп килә. Ғәҙәттә мәҙрәсәләр ҙур мәсәттәрҙә асыла.▼
 
Мәҙрәсәлә малайҙар һәм ҡыҙҙар айырым уҡытыла. Бында уҡыу башлыса түләүһеҙ булған. Уҡыу курсы алты йылдан туғыҙ йылға тиклем барып еткән.
== Уҡыу фәндәрә ==
* [[Ғәрәп теле]];
* [[Ҡөръән]] һәм тәфсирҙәр;
* [[Хәҙис]]тәр;
* [[Ҡалам (дисциплина)|Ҡалам]];
* [[Шәриғәт]];
* Ислам тарихы һәм башҡа фәндәр. [[Урта быуаттар]]ҙы мәҙрәсәләр уҡыу йорто ғына түгел, мосолмандар өсөн мәҙәни үҙәк тә булып торған.
 
Әҙерлек кимәле буйынса шәкерттәр 3 баҫҡысҡа бүленә:
* башланғыс (ибтидаи),
* урта (рушди),
* өлкән (иғдадиә).
 
Уҡытыу программаһына [[ғәрәп теле]], [[Ҡөръән]] һәм уның тәфсирҙәре, [[хәҙис]]тәр, философия, [[Ҡалам (дисциплина)|ҡалам]], [[шәриғәт]], ислам тарихы, догматика, логика, фикһ һәм башҡа фәндәр ингән. Элгәре Башҡортостан мәҙрәсәләрендә уҡытыу башланғыс кластарҙа — [[Төрки (тел)|төрки]], өлкәндәрҙә ғәрәп һәм [[Фарсы теле|фарсы]] телдәрендә алып барылған
== Башҡортостанда ==
Тәүге мәҙрәсәләр 17 быуаттың 2‑се яртыһында барлыҡҡа килә. Ырымбур мосолман диниә назараты ҡарамағында булған мәҙрәсәләр муллалар инициативаһы буйынса мәсеттәр эргәһендә асыла, сығымдар шәхси иғәнәләр һәм вакыф аҡсаһына ҡаплана. Уҡытыу‑тәрбиә эше менән мөҙәрис, мулла һәм мөғәллимдәр етәкселек итә. Мәҙрәсәгә 9 йәше тулған, мәктәп тамамлаған малайҙар ҡабул ителгән. Уҡыу башлыса түләүһеҙ була. Уҡыу курсы — 6—11 йыл. Әҙерлек кимәле буйынса мәҙрәсәләр уҡыусылары 3 баҫҡысҡа бүленә: башланғыс (ибтидаи), урта (рушди), өлкән (иғдадиә). Уҡытыу башланғыс кластарҙа — төрки, өлкәндәрҙә ғәрәп телендә, фарсы телендә алып барылған. Мәҙрәсәләр уҡыу программаһына Ҡөрьән тәфсире, догматика, логика, фикһ, ислам тарихы һәм философия, ғәрәп теле һ.б. ингән. 19 быуаттың 2‑се яртыһында яңы ысуллы мәҙрәсәләр барлыҡҡа килә, улар араһында «Ғәлиә», «Ғосмания», «Мөхәмәҙиә», «Рәсүлиә», «Хөсәйениә» һ.б. 1865 йылда Өфө губернаһында 814 мәктәп һәм мәҙрәсә һаналған, 1913 йыл 579 мәктәп һәм 32 мәҙрәсә булып, уларҙа 90 меңдән ашыу уҡыусы белем алған. Революциянан (1917) һуң мәҙрәсәләрҙең күпселеге ябыла, ҡалғандары берҙәм хеҙмәт йәки милли совет мәктәптәренә үҙгәртелә.
 
▲Мәҙрәсәне тамамлаусылар [[университет]]ҡа уҡырға керә алған.
== Хәҙерге мәҙрәсәләр ==
 
Башҡортостанда «Ғәлиә», Мәрйәм Солтанова исемендәге, Рәсәй ислам университеты (бөтәһе лә — Өфө), «Нур әл‑Иман» (Стәрлетамаҡ ҡ.), «Нуруль Ислам» (Октябрьский ҡ.) һ.б. мәҙрәсәләр эшләй.▼
== Тарих ==
{{БЭ}}
▲[[Мәсет]] янандаянындағы беренсетәүге мәҙрәсә 859 йылда Мароккола[[Марокко]]ла асыла. Мәҙрәсәләр [[IX быуат|IX]]—[[XIII быуат]]тарҙа мосолмандар күп йәшәгән илдәрҙә, ғәҙәттә мәҙрәсәләр ҙур мәсеттәр янында асыла. [[Урта быуаттар]]ҙы мәҙрәсәләр уҡыу йорто ғына түгел, мосолмандар өсөн мәҙәни үҙәк тә булып торған. Шулай уҡ революцияға тиклемге Рәсәй төбектәрендә төбәктәрендә (Бохара, Сәмәркҡанд, Хива, Урта Волга буйы, [[Тарихи Башҡортостан (тариха)|Башҡортостан]], [[Көньяҡ Урал]], [[Себер]] һәм башҡа урындарҙа) мәҙрәсәләр эшләп килә. Ғәҙәттә мәҙрәсәләр ҙур мәсәттәрҙә асыла.
 
XVII быуаттың 2‑се яртыһында Башҡортостанда беренсе мәҙрәсәләр асыла. XIX быуаттың 2‑се яртыһында йәҙитселлек йоғонтоһонда яңы ысуллы мәҙрәсәләр ([[Ғәлиә мәҙрәсәһе|«Ғәлиә»]], «[[Ғосмания мәҙрәсәһе|Ғосмания]]», «[[Рәсүлиә]]», [[Хөсәйениә мәҙрәсәһе|«Хөсәйениә»]] һ. б.) барлыҡҡа килә.
 
1865 йылға ҡарата [[Өфө губернаһы]]нда 814 мәктәп һәм мәҙрәсә булһа, ә 1913 йылда — 579 мәктәп һәм 32 мәҙрәсә иҫәпләнгән, уларҙа барлығы 90 меңдән ашыу шәкерт уҡыған. 1917 йылғы революциянан һуң мәҙрәсәләрҙең күпселеге ябыла, ҡалғандары берҙәм хеҙмәт йәки милли совет мәктәптәренә үҙгәртелә.
 
▲Хәҙерге заманда Башҡортостанда Өфө ҡалаһында «Ғәлиә», Мәрйәм Солтанова исемендәге, [[Рәсәй ислам университеты]], (бөтәһеСтәрлетамаҡ лә — Өфө),ҡалаһында «Нур әл‑Иман», (СтәрлетамаҡОктябрьский ҡ.),ҡалаһында «Нуруль Ислам» (Октябрьскийһәм ҡ.)башҡа һ.б.мәҙрәсәләр мәҙрәсәләрэшләп эшләйкилә.
 
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
 
== Әҙәбиәт ==
* ''Аминов Т. М.'' История профессионального образования в Башкирии. Начало XVII века — до 1917 года. М., 2006.▼
* ''Фархшатов М. Н. ''Народное образование в Башкирии в пореформенной период. 60—90-е годы 19 в. М., 1994; Аминов Т. М.
▲* История профессионального образования в Башкирии. Начало XVII века — до 1917 года. М., 2006
 
== Һылтанмалар ==
{{wiktionary|медресе}}
* {{БЭ2013|index.php/read/8-statya/10020-m-r-s|автор=Фәрхшатов М. Н.}}
* http://ataysal.ru/?new=476
* http://www.bashinform.ru/bash/532493/
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Мәҙрәсә» битенән алынған