Шыршы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
әҮҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
28 юл:
}}
 
'''Шыршы''' Picea ырыуына ҡараған ылыҫлы ағас<ref>''Sunset Western Garden Book,'' 1995:606–607606-607</ref>. Был ырыуға 35 тирәһе ылыҫлы, мәңге йәшел ҡарағай ғаиләһенә ингән, ағастар бар. Ул ағастар Ерҙең [[төньяҡ]] урта [[климат]] зонала һәм [[тайга]]ла үҫә. Шыршы 20 - — 60 метр оҙонлоҡтағы ҙур ағас. Ҙурайып үҫкән ағастарҙа ботаҡтар спираль формаһында урынлаша ала, шыршының сатыры конус формаһына оҡшаш. Япраҡтары, йәғни энәләре, шыршы ботаҡтарында спираль рәүешендә махсус төптәрҙә урынлашалар. Әйтеп кителгән энә 4 - — 10 йылдан һуң ҡойола, ҡайолғандан һуң төптәре тороп ҡала. Шыршының төп тармыры насар үҫешкән. Уның ян тамырҙары тупраҡтың өҫкө ҡатламына яҡын урынлаша, шуға күрә көслө елдәр ҡайһы саҡта шыршы ағастарын төбө-тамыры менән аҡтарып ташлай.
 
Шыршыны ҡайһы бер тәнкәле ҡанатлылар (күбәләк кеүектәр) личинкаларын ашатыу өсөн ҡулланалар.
 
Ғалимдар көнбайыш [[Швейцария]] тауҙарында 9 550 йыллыҡ шыршыны тапҡандар, был шыршы иң ҡарт тере ағастарҙың береһе тигән фараз бар<ref>[http://www.sciam.com/podcast/episode.cfm?id=2AA00080-0AD4-55E1-EA50BC7A36A218C4& Swedish Spruce Is World'sWorld’s Oldest Tree: Scientific American Podcast<!-- Bot generated title -->]</ref>.
 
== Ареал ==
[[Файл:Picea mariana cones Ontario.jpg|thumb|right|Шыршы тубырсыҡтары]]
 
Шыршы [[яланғас орлоҡто үҫемлектәр]] вәкиллегенә ҡарай. Шаршы урмандары [[Рәсәй]]ҙә бик ҙур майҙанды алып тора. Шыршы — күләгәгә сыҙамлы тоҡом. Ул тик туҡлыҡлы матдәләргә бай булған дымлы тупраҡта яҡшы үҫә.
 
Шыршының иң күп таралған төрө ''европа шыршыһы'', йәки ''ябай шыршы'' (Picea abies), ошо төр урта [[Европа]]ла, [[Финляндия]]ла, бөтә Себерҙе солғап алған, Урал яғынан Рәсәйҙең Европа өлөшөндә таралған.
52 юл:
[[Файл:Fichte Holz.JPG|thumb|right|Шыршы таҡтаһы]]
 
Шыршы [[ҡағыҙ]] етештергәндә мөһим материал булып тора, унан эшләнгән кағыҙ бик сыҙамлы була, сөнки уның уҙағасындағы көпшәләре оҙон. Шыршы тағы ла төҙөлөштә ҡүлланылған ағас булып хисаплана, унан төҙөлөштә ҡулланған материалдар эшләйҙәр (таҡта һ.б. ), һәм ағас самолёттарҙа, музыкаль инструменттарҙа ҡулланалар.
Шыршынан эшләнгән төҙөлөш материалдары сереп бармай, һәм ағастың үҙендә бөжәктәр булмағанлыҡтан, уны төҙөлөштә ҡулланырға тәҡдим итәләр. Әммә ләкин ул ныҡ сыҙамлы материал түгел, еңел һына.
 
== Аҙыҡ-түлек һәм медицина ==
Орлоҡтары урман ҡоштарына һәм [[тейен|тейенгә]], сысҡанға ем булып тора.
Шыршынан [[медицина|медицинала]]ла ҡулланылған эфир майҙары һәм шыршы скепидарын етештерәләр.
 
Элек [[башҡорттар]] шыршының сайырын [[һағыҙ]] итеп сәйнәгәндәр.
64 юл:
== Башҡа төр ҡулланыу ==
[[Файл:Nadelnfichtenrp.jpg|thumb|right|Шыршы энәләре]]
Шаршының сайырынан канифоль, ағасынан метил спирты, уксус, дегет эшләйҙәр.
 
[[Төньяҡ Америка|Төньяҡ Америкалағы]] индецтар шыршының нәҙек тамырҙарынан кәрзинә ишкәндәр.
73 юл:
* [[Аҡ шыршы]]
 
== ИҫҡәртмәләрИҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
<references/>
 
[[Категория:Сосновыеҡарағай һымаҡтар]]
[[Категория:Евразия флораһы]]
[[Категория:Төньяҡ Америка флораһы]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Шыршы» битенән алынған