Ел тирмәне: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
"Windmill" битен тәржемә итеп төҙөлгән
 
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
[[Файл:De_Liefde_Windmill,_Sakura,_Chiba,_Japan_-_20060417.jpg|thumb|A [[Нидерландтар|Dutch]] tower windmill surrounded by [[Tulip|tulips]]]]
'''Ел тирмәне''' — [[ел]] энергияһы иҫәбенә механик эш башҡара торған аэродинамик ҡоролма. Ғәҙәттә, ҡоролма заводтарҙа, тирмәндәрҙә, башняларҙа ҡуйыла. Елдән алынған энергияны күп тармаҡта ҡулланырға мөмкин. Он йәки тәмләткестәр тартыу, һыу һурҙырыу һәм ағас бысыу кеүек эштәрҙе башҡара. Хәҙерге заман ел ҡоролмалары электр энергияһын етештерә. Улар [[Wind turbine|ел электр станцияһы]] тип атала.<span class="cx-segment" data-segmentid="30"></span>
 
== Тарихы ==
[[Файл:Heron's_Windwheel.jpg|left|thumb|170x170px|Ел менән эшләй торған Герон [[Organ (music)|органы]] реконструкция]]
Ел ярҙамында эшләй орган (музыка инструменты) тураһында Б. Э. 1 быуатында грек инженеры Герон яҙып ҡалдырған. Был ел энергияһын ҡуллана торған беренсе машина була..<ref>A.</ref><ref>Dietrich Lohrmann, "«Von der östlichen zur westlichen Windmühle"», ''Archiv für Kulturgeschichte'', Vol. 77, Issue 1 (1995), pp.1-30 (10f.</ref>
Б. Э. 60 йылдарында көнсығыш Персияла вертикаль күсәрле ел тирмәндәре файҙаланыла. 1180 йылдарҙа төньяҡ-көнбайыш Европала горизонталь күсәрле ел тирмәндәрен эшләтәләр.<ref>Dietrich Lohrmann, "«Von der östlichen zur westlichen Windmühle"», ''Archiv für Kulturgeschichte'', Vol. 77, Issue 1 (1995), pp.1-30 (18ff.</ref> Был төр бөгөн дә йыш ҡулланыла.
 
=== Боронғо тарихы ===
Беренсе ел тирмәндәре оҙон вертикаль күсәрле, дурт мөйөшлө ҡалаҡлы (лопасть) булған. Бындай тирмәндәр 9-сы быуатта Персияла булғаны билдәле.<ref name="Al-Hassan, Hill, p.54f.">Ahmad al-Hassan, Donald Hill: Islamic Technology. </ref> [[Ғүмәр ибн Хәттаб|Хәлиф Ғүмәрҙең ]]<nowiki/>ел тирмәне турыһында хәҡиҡәт бар (Б. Э. 634-644634—644 йылдары). Был тарихтың ысынмы-бушмы икәне билдәһеҙ.<ref>Dietrich Lohrmann, "«Von der östlichen zur westlichen Windmühle"», ''Archiv für Kulturgeschichte'', Vol. 77, Issue 1 (1995), pp.1-30 (8)</ref> Ел тотоу өсөн алтынан ун икегә тиклем елкән ҡуйғандар. Елкәндәр ҡамыштан йә етендән эшләнгән туҡыманан тегелгән.
Ошондай ел ҡоролмалары 13 быуатта [[China|Ҡытайҙа]] ла булған. Был ҡоролмалар [[һуғарыу ]]<nowiki/>өсөн файҙаланылғпн. Был төр Европа ҡоролмаларынан бик ныҡ айырылған.
 
<span class="cx-segment" data-segmentid="79"></span>
16 юл:
[[Файл:_De_Keetmolen_aandrijving_maalstoel_rechts.jpg|thumb|Боронғо ел тирмәне эсендәге механизмдар]]
Ел ҡалаҡтары йәки елкәндәр ел ярҙамында хәрәкәткә килә. Кардан валы механизмдары әйләнеү көсөн бороп ебәрә. Он тарта торған ҡоролмала ел тирмән ташын әйлендерә. Әйләнгән таш араһына эләккән иген бөртөтәре ватыла, тартыла. Һыу һурҙыра торған ел ҡоролмаларында әйләнеп торған вал поршенды хәрәкәткә килтерә. Цилиндр эсендә йөрөгән поршень һыу һура һәм ҡыҫып сығара. Электр энергияһы етештерә торған ҡоролмаларҙа вал бик күп механизмдар менән бәйләнгән, был электр генераторының әйләнеү тиҙлеген арттырырға булышлыҡ итә.
 
<span class="cx-segment" data-segmentid="100"></span>
 
== Ел тирмәне мәҙәниәттә һәм әҙәбиәттә ==
[[Файл:Campo_de_Criptana_Molinos_de_Viento_1.jpg|thumb|200x200px|Ла-Манч ел тирмәндәре, Испания]]
Мигел де Сервантес "«Дон Кихот"» әҫәрендә Дон Кихоттың ел тирмәндәре менән көрәшеүе хаҡында яҙа. Ул уларҙы шәфҡәтһеҙ гигант тип уйлай. Шуға күрә, Ла-Манч ел тирмәндәре бөтә донъяға билдәле. Ел тирмәне менән сығыштырыу елғыуар, файҙаһыҙ тигәнде аңлата. "«Moulin Rouge"» (Мулен Руж) тигәнде француз теленән тура тәржемә иткәндә Ҡыҙыл Ел Тирмәне тигәнде аңлата.
 
 
== Төшөрмәләр ==
{{примечания}}
{{Reflist}}
 
== Әҙәбиәт ==
* A.G. Drachmann: "Heron'sHeron’s Windmill, " ''Centaurus'', 7 (1961), pp.&nbsp;145–151 145—151
* [[Hugh Pembroke Vowles]]: "«An Enquiry into Origins of the Windmill"», ''Journal of the Newcomen Society'', Vol. 11 (1930-31)
 
== Өҫтәмә биттәр ==
* [[Тулыланыусы энергия]]
* [[Renewable resource|Ел электр станцияһы<br /> ]]
 
== Галерея ==
<gallery>
Image:Pitstone-windmill.600px.jpg|PitstoneБритания Windmill,утрауҙарындағи believedиң toборонғо beел the oldest windmill in the British Islesтирмәндәре
Image:Gorskii_03965u.jpg|WindmillsПрокудин ofГорьский Western1910 Siberia,йылда takenтөшөргән byКөнбайыш Prokudin-Gorskii,Серерҙә c.ел тирмәндәре 1910
Image:KinderdijkMolens klein.jpg|TheКиндердайк windmillsел of Kinderdijkтирмәне, the NetherlandsНидерландтар
Image:Twinwind.jpg|DoubleИке windmillяҡлы andел commonҡоролмаһы, Aeromotor windmill in TexasТехас
Image:Nesebar-windmill-lazarov.JPG|The18 middle-18th-centuryбыуат windmillурталарындағы ofел Nesebarтирмәне, BulgariaНесебр, Болгария
Image:Windmill_Tés_Hungary.jpg|WindmillТес nearянында Tésел тирмәне
Image:Windmill 02.JPG|AХәҙерге modernзаман windел turbineтурбинаһы, in Sweden.Швеция
Image:VaderkvarnLund.jpg|AЕл windmillтирмәне, in SwedenШвеция
</gallery>
[[Категория:Ҡоралдар]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Ел_тирмәне» битенән алынған