Балыҡтар: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ZUFAr (фекер алышыу | өлөш) текст |
Ардах18 (фекер алышыу | өлөш) ә к |
||
17 юл:
| eol = 4656086
}}
'''Балыҡтар''' ({{lang-la|Pisces}})
Балыҡтар тоҙло һәм сөсө һыуҙарҙа, тау шишмәләренән алып [[океан]] тәрәнлектәренә тиклем тереклек итә.
Балыҡтар һыу экосистемаһында аҙыҡ сылбыры булараҡ ҙур роль уйнай, шулай уҡ кеше өсөн аҙыҡ булып тора.
Балыҡтарҙың ҙурлығы 7,9 мм-ҙан алып (''[[Paedocypris progenetica]]''<ref>[http://www.nhm.ac.uk/about-us/news/2006/jan/news_7501.html World’s smallest fish
Донъяла 25 000—31 000 балыҡ төрө барлығы билдәле. Рәсәйҙә 3000 төрө тереклек итә<ref>[http://www.zin.ru/projects/zooint_r/zi2.htm Высшие таксоны животных: данные о числе видов для России и всего мира (А.
[[Зоология]]ның балыҡтарҙы өйрәнә торған фәне [[ихтиология]] тип атала.
Төҙөлөшө, туҡлаыуы, үрсеүе һәм йәшәү реүеше буйынса 2 класҡа: ''кимерсәклеләргә'' һәм ''һөйәклеләргә'' буленә.
== Кимерсәкле балыҡтар ==
40 юл:
Һөйәкле балыҡтар класы, нур ҡанатлылар ярым-класы вәкилдәренең тышҡы ҡийәфәте бик төрлө, ләкин барыһының да уртаҡ билдәләре бар. Урарҙың тәне яҫы һәм баш, кәүҙә, ҡойрок өлөштәренә бүленә. Балыҡтар, береһе өҫтөнә береһе ятҡан, һөйәк пластинкалар (тәңкәләр) менән ҡапланған. Тәңкәләр ярым үтә күренмәле, ҡырыйы шыма йәки тешле була. Тәңкәләр тиренән (дермадан) барлыҡҡа килә. Тәңкә япманың өҫтө лайла менән ҡапланған.
Балыҡтың скелеты тулыһынса тейерлек һөйәктәрҙән тора. Умыртҡалыҡ һөйәк умыртҡаларҙан төҙөлгән һәм кәүҙә, ҡойроҡ өлөштәренә бүленә. Умыртҡаларҙың үҫентеләре
Мускулдар системаһы тоташтыргыс туҡыманан торған бүлгеләр менән сегменттарға бүлгәләнгән. Уны 2 һымаҡ кәүҙә мускулдары тәшкил итә.
== Нервылар системаһы ==
Нервылар системаһы түбән төҙөлөшлө. Баш мейеһе бүлектәре һыҙыҡлы һәм бик бәләкәй була.
Балыҡтарҙың [[нерв системаһы]] [[Баш мейе|баш]] һәм [[арҡа мейе]]нән, уларҙан китеүсе нервларҙан тора. Баш мейе мейе тартмаһында урнашҡан һәм биш бүлектән тора: алғы мейе, ара мейе, урта мейе, оҙонса мейе һәм кесе мейе. Оҙонса мейе арҡа мейеһенә күсә. Ул умыртҡаларҙың өҫкө йәйәләре барлыҡҡа китергән тишектәрҙән яһалған умыртҡалыҡ каналы эсенән оҙон аҡ таж булып һуҙылған. Күп һанлы нервтар баш һәм арка мейеһен балыҡтың төрло органдары менән бәйләнештә тота.
52 юл:
== Һиҙеү ағзалары ==
Һиҙеү ағзалары күреү, ишетеү, еҫ һиҙеү һәм һиҙеү ағзаларынан тора. Күҙҙәр баштың ике яғында урынлашҡан һәм яҡындағы предметтарҙы яҡшы күрергә яраҡлашҡан. Ишетеү ағзаһы эске ҡолаҡтан, йәғни баш һөйәктең артҡы өлөшөндә урынлашҡан лабиринттан ғибәрәт.
Еҫ һиҙеү ағзаһы томшоғоноң осонда урынлашҡан йомоҡ соҡорҙарҙан тора. Танау соҡорҙарың төбө һәм стенкаларында нервылар остары бар. Балыҡтар һыуҙа төлө еҫтәрҙе һиҙәләр.
Тәм ағзалары ауыҙ ҡыуышлығында, тиреһендә, хатта ҡойроғанда ла бар. Балыҡ тар әсе, татлы, тоҙло тәмдәрҙе айыра. Ауыҙ эргәһендә мыйыҡтары булған балыҡтар (мәҫәлән йәйедәр һәм шамбылар) аҙыҡҡа ҡағалмайынса ла аҙыҡтың тәмен беләләр.
Тәм тойоу органдары хеҙмәтен тәм төйөрсөктәре үтәй. Улар нерв остары менән сорналған күҙәнәктәр төркөмөнән тора. Тәм төйөрсөктәре ауыҙ ҡыуышлығында ғына түгел, бәлки тәндең күп кенә өлөштәрендә тиренең тышҡы ҡатлауында ла урынашҡан. Күреү органдары
Балыҡтарҙың ҡабырға һыҙығы
Балыҡтарға һыуҙың хәрәкәтен тойоусы, үҙенә бер төрлө һиҙеү органы
== Ҡан тамырҙары системаһы ==
Ҡан тамырҙары системаһы йомоҡ. Ул йөрәктәр һәм бер ҡан әйләнешенән тора. Тәндең алға өлөшөндә урынлашкан.Ҡан ҡарынсыҡтан ҡорһаҡ аортаһына керә. Аорта артерияларға бүленә. Улар буйлап ҡан һаңаҡтарга килә, һаңаҡтарҙа артериялар күп һанлы ваҡ ҡан тамырҙарына
== Һулыш системаһы ==
Һулыш алыу ағзаһы
== Аш һеңдереү системаһы ==
Балыҡтарҙың күпселек төрҙәренең ауыҙ ҡыуышлығында күп һанлы конус һымаҡ тештәр була. Ауыҙ ҡыуышлығы менән ҡыҫҡа үңәскә илтеүсе йотҡолоҡ араһында сик беленмәй. Ашҡаҙаны төрлө формала һәм төрлө ҙурлыҡта була, һайһы бер төрҙәренең ашҡаҙаны зәғиф үҫкән. Тирән һыуҙарҙа тереклек итеүсе йыртҡыс балыҡларҙың ашҡаҙаны һуҙылыусан, был
Эсәклектең нәҡ башланған урынында аш ҡайнатыу өҫлөгөн арттырыусы һуҡыр үҫентеләр була. Бауырҙа эшләнгән үт сыекшаһы үт ҡыуығына йыйыла, һуңынан эсәктең алғы бүлегенә керә. Ашҡаҙаны аҫты биҙҙәренең юлдары эсәклектең башланғыс бүлегенә асыла.
78 юл:
== Бүлеп сығарыу системаһы ==
Бүлеп сығарыу системаһы оҙон таҫма һымаҡ бөйөрҙәрҙән тора. Улар умыртҡалыҡтың ике яғында йөҙөү ҡыуығы өҫтөндә ята. Бөйөрҙәрҙең эске ҡырыйынан һейҙек юлдары һузылған, улар, бер каналға тоташып, аналь асыҡлыҡ артында, йенес юлынан айырым, тышҡа асыла. Ҡайһы бер төрҙәрендә һейҙек ҡыуығы ла була.
== Үрсеү органдары ==
Үрсеү органдары айырым каналдар менән йенес юлы булып тышҡа асыла. Күкәй күҙәнәктәр (ыуылдыҡтар) ваҡ, йоҡа ҡойҡа һымаҡ тышсалы; балыҡтарҙа, ҡағиҙә булараҡ, тышҡы аталаныу.
84 юл:
== Ҡыҙыҡлы факттар ==
Балыҡтар һыу ағымына ҡаршы йөҙгәндә, тыныс һыуҙа йөҙөүгә ҡарағанда аҙыраҡ көс сарыф итә. Был күренеш балыҡтарҙың һыу әйләнмәләрен яҡшы һиҙемләү һәм уларҙы ҡуллана белеү менән аңлатыла. Шундай уҡ ысул менән паруслы яхта елгә ҡаршы йөҙә.<ref>[http://www.muzey-factov.ru/ Ҡыҙыҡлы факттар]</ref>
== Әҙәбиәт ==▼
* ''Жизнь животных. Энциклопедия в шести томах. Том 4. Часть первая. (Рыбы)''. Общая редакция члена-корреспондента АН СССР профессора Л. А. Зенкевича. М. Просвещение, 1971. 656 стр.▼
* Павлов Д. А. ''Морфологическая изменчивость в раннем онтогенезе костистых рыб'' — М.: ГЕОС, 2007. — 262 с.▼
* Павлов Д. С., Лупандин А. И., Костин В. В. ''Механизмы покатной миграции молоди речных рыб'' — М.: Наука, 2007. — 212 с.▼
* Попов П. А. ''Рыбы Сибири: распространение, экология, вылов'' — Новосибирск, 2007. — 525 с.▼
* Баклашова Т. А. ''Ихтиология'' — М.: Пищевая пром-сть, 1980. — 324 с.▼
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
▲== Әҙәбиәт ==
▲* ''Жизнь животных. Энциклопедия в шести томах. Том 4. Часть первая. (Рыбы)''. Общая редакция члена-корреспондента АН СССР профессора Л.
▲* Павлов Д. А. ''Морфологическая изменчивость в раннем онтогенезе костистых рыб''
▲* Павлов Д. С., Лупандин А. И., Костин В. В. ''Механизмы покатной миграции молоди речных рыб''
== Һылтамалар ==
* [http://tatar.org.ru/kurs/7-biologiya/cyr_161.php Биология В. Б.
* [http://fishbase.org/home.htm FishBase // WorldFish Center]
[[Категория:Балыҡтар|Балыҡтар]]
[[Категория:Парафилет төркөмдәр]]
|