Атеизм: өлгөләр араһындағы айырма

[[Рәсем:Atom of Atheism-Zanaq.svg|right|thumb|120px|Атеистар символы]]

[[Алла]], илаһи заттар һәм рухтар, башҡа матди (материаль) булмаған заттар һәм көстәр, әхирәт донъяһы булғанлығын, йәндең үлемһеҙ булыуын һ.б. кире ҡаҡҡан донъяға ҡараш.

Атеизм буйынса, тәбиғи донъя үҙ-үҙенә тулы нигеҙ булып тора һәм булмышы өсөн Алла йә илаһи заттар яғынан терәккә мохтаж түгел. Донъялағы барлыҡ [[дин]]дәр ҙә кеше тарафынан уйлап сығарылған, тип иҫбат ителә.

Үҙ-үҙен атеист тип һанаған кешеләр илаһи заттар барлығына шиксел ҡарай – уларҙың ысынбарлыҡта бар булыуы тәжрибә, һиҙем йә һынау аша иҫбатлана алмай, тип раҫлана. Атеизм яҡлы кешеләр үҙ ҡарашын шулай уҡ [[фәлсәфә]], [[социология]] йә [[тарих]]ҡа таянып яҡлай; уларҙың күбеһе донъяуи (дини булмаған) фәлсәфә йүнәлештәренә эйәрһә лә, барлыҡ атеисттарға хас булған дөйөм фекер-ҡараштар системаһын йәки тәртип ҡалыбын айырым билдәләп булмай.

 

Атеистар иһә Аллаға ышаныуҙы ҡәтғи рәүештә кире ҡаға һәм быны йыш ҡына аҡылға таянып нигеҙләй. Ҡағиҙә булараҡ, уларҙың фекер йөрөтөүе түбәндәге өс юлдың (Алланың барлығына ҡаршы дәлилдең) береһенә эйәрә:

* '''Яуызлыҡ мәсьәләһе:''' донъяла миһырбанлы (ихлас күнелле), ҡөҙрәтле (сикһеҙ ҡеүәтле) һәм бөтә нәмәне белеүсе Алла булһа, яманлыҡ менән яуызлыҡ барлығын нисек аңлатып була? Логик фекерләү күҙлегенән, бындай сифаттарға эйә булған Алланың барлығы һәм шул уҡ ваҡытта донъяла яуызлыҡ бар булыуы бер-береһенә ҡаршы килә.

Ниндәй ҙә булһа Алланың бар булыуын ҡабул итеү өсөн шәхси асыш кәрәк, тип күрһәтелә. Алланың барлығын иҫбатлаған дәлилдәр тик бер генә дин өсөн хас түгел; киреһенсә, был дәлилдәр тигеҙ нигеҙлек менән төрлө диндәргә ҡағылышлы ҡулланыла ала. Кеше ниндәй ҙә булһа бер динде ҡабул итһә, башҡа диндәрҙе кире ҡағырға тейеш була. Шәхси асыш булмаған осраҡта ысынлыҡҡа дәғүә итеүсе диндәр араһынан береһен һайлап алыу ҡыйынға төшә.

 

 

 

[[Боронғо грек теле]]ндеге {{lang|grc|ἄθεος}} ( {{lang|grc|ἀ}} — «юҡ» + {{lang|grc|[[:wikt:θεός|θεός]]}} — «аллаһ») «аллаһыҙ» тигәнде аңлата.

 

«Атеист» һүҙе беренсе мәртәбә [[1577]] йылда ҡулланыла<ref>{Meredith. The auncient ecclesiasticall histories of the first six hundred years after Christ, written by Eusebius, Socrates, and Evagrius. London. 1577 . pages 63 55193813 The opinion which they conceaue of you, to be Atheists, or godlesse men.</ref>.

Һуңыраҡ, [[1621]] йылда ҡәрҙәш ''деист'' һүҙе ҡулланыла<ref>{{ Burton Robert. Бёртон, Роберт. The Anatomy of Melancholy. 1621. III. iv. II. i Cosen-germans to these men are many of our great Philosophers and Deists.</ref>, ''теист'' — в [[1662]]<ref> Martin | Edward. His opinion concerning the difference between the Church of England and Geneva [etc.]. London. 1662. Five Letters 45 To have said my office..twice a day..among Rebels, Theists, Atheists, Philologers, Wits, Masters of Reason, Puritanes [etc.].</ref>, ''теизм'' — [[1678]]<ref> Cudworth Ralph. Кедворт, Ральф. The true intellectual system of the unive. London. 1678 Preface url=http://www.library.usyd.edu.au/libraries/rare/modernity/cudworth.html|quote= Nor indeed out of a meer Partiall Regard to that Cause of Theism neither, which we were engaged in.</ref> (башҡа сығанаҡтарҙа [[1743]] йылда <ref>[http://slovari.yandex.ru/dict/bse/article/00078/04800.htm?text=теизм «Теизм» в БСЭ.]</ref><ref>[http://slovari.yandex.ru/dict/brokminor/article/21/21745.html?text=кедворт Кедворт, Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона]</ref>) һәм ''деизм'' — [[1682]] йылда<ref> Dryden John. Драйден, Religio laici, or A laymans faith, a poem. London. 1682. 11081103 Prefac…namely, that Deism, or the principles of natural worship, are only the faint remnants or dying flames of revealed religion in the posterity of Noah… </ref>.

[[Бөйөк Британия]], [[Канада]], [[Голландия]] һәм [[АҠШ]] кеүек илдәрҙә атеистар хоҡуҡтарын яҡлаған ҡанундар бар. Закон буйлап, был илдәрҙә атеистар башҡа граждандандар менән тигеҙ хоҡуҡлы. “Дин иреклеге” тип аталған халыҡ-ара ҡанун динһеҙ булыу хоҡуғын да үҙенә индерә.

 

[[Рәсәй]]ҙә «битараф» кешеләр 48%-ты тәшкил итә. Европа илдәрендә был һан 6%-тан ([[Италия]]ла) 85%-ҡаса ([[Швеция]]ла) тәшкил итә.

 

 

== Төшөнсәләр күплеге ==

# ''Теизм'' — беҙҙең донъялағы ваҡиғалар ағышына һоғонто яһаусы, доғаларҙы тыңлаусы, саҙаҡа кабул итеүсе, ғәжәп эштәр эшләүсе бер (монотеизм) йәки күп (политеизм) аллаға ышаныу.

# ''Деизм'' — алла донъяны булдырыусы, әммә ваҡиғалар ағышына ҡыҫылмай. Бындай Алла донъя башында һәм ахырында ғына ҡатнаша, ағымдағы ваҡиғалар тәбиғәт закондары буйынса бара.

# ''Агностицизм'' — [[белем]]дең бөгөнгө кимәлендә алла булыуын иҫбат итеп булмай тип раҫлаусы.

== Һылтанмалар ==