Цунами: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
текст
ә clean up, removed: Link FA (2) using AWB
2 юл:
'''Цунами'''<ref>Большой толковый словарь русского языка. - 1-е изд-е: СПб.: Норинт</ref> ({{lang-ja|津波}}, {{lang-ja2|津}} — «порт, ҡултыҡ», {{lang-ja2|波}} — «тулҡын») — диңгеҙ, океан төбөндә ер тетрәү, вулкан атылыуҙан барлыҡҡа килгән тулҡын. Көслө цунами 7 һәм күберәк магнитудалы ер тетрәү ваҡытында барлыҡҡа килә. Асыҡ океанда, цунами барлыҡҡа килгән урындан, <math>\sqrt{g\cdot H}</math>, бында<math>g</math> — [[ирекле төшөү тиҙләнеше]], а <math>H</math> — океан тәрәнлеге. Һыу тәрәнлеге 400 м булғанда, тулҡын тиҙлеге 200 м/с йәки 720км/сәғ. Асыҡ диңгеҙҙә тулҡын бейеклеге 1 м-ҙан артмай, ә тулҡын оҙөнлоғо 100-200 км. Әммә шул тулҡын яр буйына кbлеп еткәс, уның бейеклеге арта башлай һәм 40 м-ға етә.
 
Диңгеҙҙә йә иһә океанда барлыҡҡа килгән ҙур һәм киң тулҡындар.
 
== Цунами барлыҡҡа килтереүсе сәбәптәр ==
9 юл:
* [[Диңгеҙ]] һәм [[океан]] ға метеорит төшөү
 
Асыҡ океанда цунами тулҡындары бейеклеге 1 метрҙан артмай, шуға күрә акеандағы караптар уны һиҙмәй. Яр буйына яҡынлашҡан һайын тулҡын тиҙлеге кәмей, яр һөҙәгәйгән һайын тулҡын бейеклеге бермә-бер арта. Ҡоро ергә килеп еткәндә тулҡын бейеклеге 30-40 метрға етеүе мөмкин. Шундай ғәйәт ҙур тулҡын яр буйына килеп ябырыла, кире сигенгәндә үҙе менән йорттар, кешеләр, караптарҙы йыуап диңгеҙгә алып китә.
 
Көслө диңгеҙ тулҡыны судноларҙы ярға сығарып ырғыта, төҙөлөш ҡоролмаларын емерә, ә кире сигенгәндә юлындағы бөтә нәмәне океанға йыуып алып китә.
28 юл:
{{иҫкәрмәләр}}
* [http://ice.tsu.ru/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=71&Itemid=122 А.С.Алексеев, В.К.Гусяков. О ВОЗМОЖНОСТИ КОСМОГЕННЫХ ЦУНАМИ В МИРОВОМ ОКЕАНЕ.]
 
{{Link FA|af}}
{{Link FA|eu}}
 
[[Категория:Климат]]
[[Категория:Геология]]
{{Link FA|af}}
{{Link FA|eu}}
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Цунами» битенән алынған