Атеизм: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Алла - Аллаһ
ә clean up, removed: Link FA (4) using AWB
6 юл:
Атеизм бик боронғо заманда уҡ ижтимағи-сәйәси мөнәсәбәттәрҙең үҫеше, [[фән]] һәм материалистик философияның уңыштары нәтижәһендә барлыҡҡа килгән.
 
Үҙ-үҙен атеист тип һанаған кешеләр илаһи заттар барлығына шиксел ҡарай – уларҙың ысынбарлыҡта бар булыуы тәжрибә, һиҙем йә һынау аша иҫбатлана алмай, тип раҫлана. Атеизм яҡлы кешеләр үҙ ҡарашын шулай уҡ [[фәлсәфә]], [[социология]] йә [[тарих]]ҡа таянып яҡлай; уларҙың күбеһе донъяуи (дини булмаған) фәлсәфә йүнәлештәренә эйәрһә лә, барлыҡ атеисттарға хас булған дөйөм фекер-ҡараштар системаһын йәки тәртип ҡалыбын айырым билдәләп булмай.
 
== Этимология ==
[[Файл:Ephesians 2,12 - Greek atheos.jpg|thumb|left|250px| III быуатта папируста яҙылған Ефестәргә хаттағы {{lang|grc|αθεοι}} (''atheoi'') тигән грек һүҙе «Аллаһһыҙ» тип тәржемә ителә]]
 
[[Боронғо грек теле]]ндеге {{lang|grc|ἄθεος}} ( {{lang|grc|ἀ}} — «юҡ» + {{lang|grc|[[:wikt:θεός|θεός]]}} — «Аллаһһ») «Аллаһһыҙ» тигәнде аңлата.
 
[[Б.э.т V быуат]]та был һүҙ элекке әшәке, ерәнес һүҙе урынына «Аллаһ менән мөнәсәбәтте өҙгән» тигән мәғәнә ала. Был термин иртә христиандар һәм мәжүсиҙәр араһындағы бәхәстә киң ҡулланыла, һәр яҡ икенсе яҡты кәмһетергә тырыша.
«Атеист» һүҙе беренсе мәртәбә [[1577]] йылда ҡулланыла<ref>{Meredith. The auncient ecclesiasticall histories of the first six hundred years after Christ, written by Eusebius, Socrates, and Evagrius. London. 1577 . pages 63 55193813 The opinion which they conceaue of you, to be Atheists, or godlesse men.</ref>.
Һуңыраҡ, [[1621]] йылда ҡәрҙәш ''деист'' һүҙе ҡулланыла<ref>{{ Burton Robert. Бёртон, Роберт. The Anatomy of Melancholy. 1621. III. iv. II. i Cosen-germans to these men are many of our great Philosophers and Deists.</ref>, ''теист'' — в [[1662]]<ref> Martin | Edward. His opinion concerning the difference between the Church of England and Geneva [etc.]. London. 1662. Five Letters 45 To have said my office..twice a day..among Rebels, Theists, Atheists, Philologers, Wits, Masters of Reason, Puritanes [etc.].</ref>, ''теизм'' — [[1678]]<ref> Cudworth Ralph. Кедворт, Ральф. The true intellectual system of the unive. London. 1678 Preface url=http://www.library.usyd.edu.au/libraries/rare/modernity/cudworth.html|quote= Nor indeed out of a meer Partiall Regard to that Cause of Theism neither, which we were engaged in.</ref> (башҡа сығанаҡтарҙа [[1743]] йылда <ref>[http://slovari.yandex.ru/dict/bse/article/00078/04800.htm?text=теизм «Теизм» в БСЭ.]</ref><ref>[http://slovari.yandex.ru/dict/brokminor/article/21/21745.html?text=кедворт Кедворт, Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона]</ref>) һәм ''деизм'' — [[1682]] йылда<ref> Dryden John. Драйден, Religio laici, or A laymans faith, a poem. London. 1682. 11081103 Prefac…namely, that Deism, or the principles of natural worship, are only the faint remnants or dying flames of revealed religion in the posterity of Noah… </ref>.
 
== Төшөнсәләр күплеге ==
29 юл:
* '''Яуызлыҡ мәсьәләһе:''' донъяла миһырбанлы (ихлас күнелле), ҡөҙрәтле (сикһеҙ ҡеүәтле) һәм бөтә нәмәне белеүсе Аллаһ булһа, яманлыҡ менән яуызлыҡ барлығын нисек аңлатып була? Логик фекерләү күҙлегенән, бындай сифаттарға эйә булған Аллаһның барлығы һәм шул уҡ ваҡытта донъяла яуызлыҡ бар булыуы бер-береһенә ҡаршы килә.
* '''Бер-беренә тура килмәгән вәхиҙәр''' (Аллаһ тарафанан күндерелгән асыштар) '''мәсьәләһе''': күпселек теологтар, әүлиә-пәйғәмбәрҙәр һәм динсел әҙәмдәр ҡабул итеп таратҡан асыштар бер-береһенә тура килмәй, тип иҫбатлана. Ябай кеше бындай асыштарҙы тоҫмАллаһп ҡабул итергә йә кире ҡағырға мәжбүр; аңға таянып был ҡаршылыҡтарҙы сисем булмай.
* '''Аллаһның йәшерен булыуы мәсьәләһе''': Аллаһ ысынбарлыҡта бар булһа һәм бөтә кешеләрҙе үҙенең барлығына ышандырырға булһа, ул бынын өсөн хәл-шарт тыуҙырып үҙен белдерер ине. Әммә-ләкин, уға ышанмаған һәм һаҡсыл ышанмаусан кешеләрҙең күп; был йәһәттән, Аллаһның бар булыуы шикле, тип иҫбатлана.
 
Ниндәй ҙә булһа Аллаһның бар булыуын ҡабул итеү өсөн шәхси асыш кәрәк, тип күрһәтелә. Аллаһның барлығын иҫбатлаған дәлилдәр тик бер генә дин өсөн хас түгел; киреһенсә, был дәлилдәр тигеҙ нигеҙлек менән төрлө диндәргә ҡағылышлы ҡулланыла ала. Кеше ниндәй ҙә булһа бер динде ҡабул итһә, башҡа диндәрҙе кире ҡағырға тейеш була. Шәхси асыш булмаған осраҡта ысынлыҡҡа дәғүә итеүсе диндәр араһынан береһен һайлап алыу ҡыйынға төшә.
 
[[Христианлыҡ|Христиандар]] [[Ғайса|Ғайса пәйғәмбәр]] донъяны ҡотҡарыусы һәм Аллаһның улы, тип ышана; [[Йәһүҙилек|йәһүҙиләр]] быға ҡаршы килә. [[Ислам|Мосолмандар]] [[Ҡөръән]] Аллаһ тарафынан тапшырылған, тип ышана; христиандар ҙа, йәһүҙиләр ҙә быға ышанмай. Бындай бер-беренә тура килмәгән ҡараштар бихисап; хата берҙәм дин эсендә лә тарҡалыу осраҡтары аҙ түгел. Мәҫәлән, христианлыҡ диненең эсендә бер күп йүнәлештәр бар; улар йыш ҡына бер-беренә тап килмәй.
40 юл:
 
Бөгөнгө көндә, донъя халҡының 2.3%-ы үҙен атеист тип иҫәпләй; 11.9% самаһы үҙен ‘’нонтеизм’’ яҡлы, йәиһә дингә битараф тип таныта.
[[Рәсәй]]ҙә «битараф» кешеләр 48%-ты тәшкил итә. Европа илдәрендә был һан 6%-тан ([[Италия]]ла) 85%-ҡаса ([[Швеция]]ла) тәшкил итә.
 
== Һылтанмалар ==
<references />
 
{{Link FA|en}}
[[Категория:Донъяға ҡараш һәм дин]]
{{Link FA|id}}
{{Link FA|pt}}
{{Link FA|vi}}
 
[[Категория:Донъяға ҡараш һәм дин]]
{{Link FA|en}}
{{Link FA|id}}
{{Link FA|pt}}
{{Link FA|vi}}
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Атеизм» битенән алынған