Соя: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ZUFAr (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Ryanag (фекер алышыу | өлөш) викилаштырыу |
||
12 юл:
|grin = 17711
}}
'''Со́я '''
Культуралы соя [[Азия
* юғары уңыш;
* тулы ҡиммәтле (50 %-ҡа тиклем) [[Аҡһымдар|аҡһым ]]
* составында В төркөмөндәге витаминдар, тимер, кальций, калий, поли-туйындырылмаған май кислоталары
* возможность профилактики остеопороза и сердечно-сосудистых заболеваний;
* обладает уникальными свойствами, позволяющими производить из неё широкий спектр разнообразных продуктов.
Шуның өсөн соя, бай булмаған кешеләр өсөн генә түгел төрлө сәбәптәр буйынса иттән баш тарҡан кешеләр өсөн,
== Морфология сои ==
[[
== Соя тарихы==▼
Соя иң боронғо күльтуралы үҫемлектәрҙең береһе. Был үҫемлекте һуғарыу тарихы, кәм тигәндә, биш мең йыл тип иҫәпләнә. [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы|Ҡытайҙа]] соя рәсемдәре таштарҙа, һөйәктәрҙә һәм ташбаҡа панцирында табылған. Соя үҫтереүҙе телгә, Б.Э.Т 3-4 мең йыллыҡтағы иң иртә ҡытай әҙәбиәтендә яҙылған. Соя үҫтереү буйынса СССР-ҙағы күренекле белгес В.Б. Енкен фекеренсә, соя культуралы үҫемлек булараҡ 6-7 мең йыл элек формалашҡан.▼
▲== Соя тарихы ==
Шул уҡ ваҡытта Ҡытайҙа [[неолит]] осоранда табылған үҫемлек ҡалдыҡтары араһында (дөгө, чумиза) соя булмауы һәм ярым легендар император Шэньнун шәхесе соя культураһының йәшен билдәләүҙә шик тыуҙырҙы. Хаймовиц (Hymowitz, 1970) ҡытай тикшеренеүселәре хеҙмәттәренә һылтанып, Ҡытайҙа соя үҫтереү беҙҙең эраға тиклем XI быуатҡа тиклем булған тигән һығымта яһай.▼
▲Соя иң боронғо күльтуралы үҫемлектәрҙең береһе. Был үҫемлекте һуғарыу тарихы, кәм тигәндә, биш мең йыл тип иҫәпләнә. [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы|Ҡытайҙа]] соя рәсемдәре таштарҙа, һөйәктәрҙә һәм ташбаҡа панцирында табылған. Соя үҫтереүҙе телгә,
▲Шул уҡ ваҡытта Ҡытайҙа [[неолит]] осоранда табылған үҫемлек ҡалдыҡтары араһында (дөгө, чумиза) соя булмауы һәм ярым легендар император Шэньнун шәхесе соя культураһының йәшен билдәләүҙә шик тыуҙырҙы.
Соя культуралы үҫемлек булараҡ индерелгән һәм мөһим аҙыҡ продукты статусын алған ил [ Корея] була. [ Япония утрауҙарына] сояның беренсе өлгөләре һуңыраҡ, Б.Э.Т. 500-400 йылдарҙа индерелә. Шул ваҡытта Японияла беренсе ландрастар формалаша. Японияға соя Кореянын килтерелгән тип иҫәпләнә, сөнки корея дәүләте Япония утрауҙарын оҙаҡ ваҡыт колонизациялаған. Корея һәм япония соялары оҡшаш булыуы был тезисты дәлиллләй.[[File:FOR MORE HEARTY SOUPS - ADD SOYA - NARA - 515460.jpg|thumb|left|[[Икенсе донъя һуғышы|Икенсе донья һуғышы ]]<nowiki/>ваҡытандағы соя аҙыҡтары Америка рекламаһы]]Европа ғалимдарына соя, герман натуралисы [ Э. Кемпфер] [ 1691] йылда Восток ҡалаһына килеп 1712 йылда «Amoentitatum Exoticarum Politico-Physico-Medicarum» китабын яҙғас, билдәле булды. [[Карл Линней|К. Линнейҙың]] «Species Plantarum» тигән билдәле китабында соя ике исем менән телгә алына — Phaseolus max Lin. һәм Dolychos soja Lin. Һуңынан немец бтанигы [ К. Мёнх] сояны икенсе тапҡыр аса һәм Soja hispida Moench исеме менән теркәп ҡуя. Европаға соя 1740 йылда Франция аша килеп эләгә, һәм тик 1885 йылда ғына үстерелә башлай. 1790 йылда соя беренсе тапҡыр Англияға индерелә.▼
==Әҙәбиәт==▼
Соя культуралы үҫемлек булараҡ индерелгән һәм мөһим аҙыҡ продукты статусын алған ил [[Корея]] була. [[Япония]] утрауҙарына сояның беренсе өлгөләре һуңыраҡ, Б. Э.Т. 500—400 йылдарҙа индерелә. Шул ваҡытта Японияла беренсе ландрастар формалаша. Японияға соя Кореянын килтерелгән тип иҫәпләнә, сөнки корея дәүләте Япония утрауҙарын оҙаҡ ваҡыт колонизациялаған. Корея һәм япония соялары оҡшаш булыуы был тезисты дәлиллләй.
[[Файл:FOR MORE HEARTY SOUPS - ADD SOYA - NARA - 515460.jpg|thumb|left|[[Икенсе донъя һуғышы]] ваҡытандағы соя аҙыҡтары Америка рекламаһы]]
▲
▲== Әҙәбиәт ==
* {{Ҡалып:Мәҡәлә|автор=Зеленцов С. В., Кочегура А. В. |заглавие=Современное состояние систематики культурной сои Glycine max (L.) Merrill|ссылка=http://vniimk.ru/files/text/Maslichnie_kulturi/134/4a087d155cfdcff5b81b58f4d145af9e.pdf|издание=Масличные культуры|тип=Научно - технический бюллетень|место=Всероссийского научно - исследовательского института масличных культур|год=2006|номер=1(134)}}
* Теплякова, Т. Е. Соя / Т. Е. Теплякова // В сб.: Теоретические основы селекции. Том. III. Генофонд и селекция зерновых бобовых культур (люпин, вика, соя, фасоль) / Под ред.: Б. С. Курловича и С. И. Репьева — С-Пб., ВИР, 1995 — С. 196—217.
* Зеленцов С. В. Современное состояние систематики культурной сои Glycine max (L.) Merrill. / С. В. Зеленцов, А. В. Кочегура/ Масличные Культуры. Науч.-техн. бюллетень ВНИИМК. — вып. 1 (134). — Краснодар. — 2006. — С.
* Енкен В. Б. Соя. /В. Б. Енкен / М. Гос. изд-во с.-х. лит-ры. 1959. — 653 с.
* Корсаков Н. И. Соя /Н. И. Корсаков, Ю. П. Мякушко / Л.: ВНИИ растениеводства, 1975. — 160 с.
Юл 40 ⟶ 46:
* Сунь Син-дун. Соя. /Син-дун Сунь/ М.: Сельхозгиз. — 1958. — 248 с.
* Hymowitz T. On the domestication of the soybean. /T. Hymowitz/ Economic Botany. — 1970. — Vol. 24. — №. 4. — P. 408—421.
* Palmer R.G. List of the genus Glycine Willd. / R.G. Palmer, T. Hymowitz, R.L. Nelson /New York, 1996. — P.
* Krogdahl, A. Soybean proteinase inhibitors and human proteolitic en-zimes. Selective inactivation of inhibitors by treatment with human gastric juice / A. Krogdahl, H. Holm // J. Nutr. — 1981. — Vol. 111. — P. 2045—2051.
* Бенкен, И. И. Антипитательные вещества белковой природы в семенах сои / И. И. Бенкен, Т. Б. Томилина // Науч.-техн. бюлл. / ВИР. — С-Пб., 1985. — Вып. 149. — С.
== Һылтанмалар ==
<span class="cx-segment" data-segmentid="1246"></span>
* [http://www.soyconnection.com/health_nutrition/health_fact_sheets.php/ Soy and Health Fact Sheets]
* [http://www.eatright.org/Media/content.aspx?id=10450&terms=soy#.UXY117VA2jc/ Американская диетологическая ассоциация: как снизить уровень вашего холестерина за 4 недели?]
* [http://www.eatright.org/kids/article.aspx?id=6442473551&terms=soy%20recipes/ Американская диетологическая ассоциация: «национальная программа школьных завтраков рекомендует школам предлагать детям альтернативы мясу, включая бобовые, тофу и соевые йогурты»]
[[Категория:Алфавит буйынса үҫемлектәр]]
| |||