Википедия

Йәһүдилек: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
ә Ykt www (фекер алышыу) эшләгән үҙгәртеүҙәр Alfiya55 өлгөһөнә кире ҡай…
әҮҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
[[File:Judaica.jpg|thumb|230px|Иудаизм билгеләре: шофар, яд (Тораны уҡығанда ҡулланыла торған таяҡса), Танах, доғалыҡ, шәмдәлдәр, этрог һауыты, ҡул йыуа торған көрөшкә.]]
 
{{Иудаизм}}
Иудаи́зм, '''йәһүдилек''' ({{lang-grc|Ἰουδαϊσμός}}), '''«йәһүди дине»''' ''(Йәһүд батшалығына исем биргән Йәһүдә ырыуы атамаһынан, һуңынан, Икенсе ҡорам осоронан (б.э.т. 516 — б.э. 70 бб.), иври халҡының атамаһына әйләнә — {{lang-he|יהודה}})''  — иври халҡының дини, милли һәм этик ҡараштары, кешелектең иң боронғо монотеистик диндәренең береһе.
 
7 юл:
Йәһүдтәр — иври булып тыуғандарҙы ла, иудаизмды ҡабул иткәндәрҙе лә эсенә алған этнодини төркөм<ref name="Ethnoreligious">См., напр., Deborah Dash Moore, ''American Jewish Identity Politics'' , University of Michigan Press, 2008, p. 303; Ewa Morawska, ''Insecure Prosperity: Small-Town Jews in Industrial America, 1890—1940'' , Princeton University Press, 1999. p. 217; Peter Y. Medding, ''Values, interests and identity: Jews and politics in a changing world'' , Volume 11 of Studies in contemporary Jewry, Oxford University Press, 1995, p. 64; Ezra Mendelsohn, ''People of the city: Jews and the urban challenge'' , Volume 15 of Studies in contemporary Jewry, Oxford University Press, 1999, p. 55; Louis Sandy Maisel, Ira N. Forman, Donald Altschiller, Charles Walker Bassett, ''Jews in American politics: essays'' , Rowman &amp; Littlefield, 2004, p. 158; Seymour Martin Lipset, ''American Exceptionalism: A Double-Edged Sword'' , W. W. Norton &amp; Company, 1997, p. 169.</ref>. 2010 йылда бөтә донъяла йәһүдтәр һаны 13,4 миллион, йәғни Ерҙә йәшәүселәрҙең 0,2&nbsp;%-ы, тип иҫәпләнә. Бөтә йәһүдтәрҙең 42%-ы Израилдә, 42%-ы АҠШ менән [[Канада|Канада]]ла, ҡалғандарының күпселеге [[Европа|Европа]]ла йәшәй<ref name="populationdatabank">[http://www.jewishdatabank.org/Reports/World_Jewish_Population_2010.pdf World Jewish Population, 2010.] Sergio Della Pergola, Hebrew University of Jerusalem</ref>.
 
''Йәһүд'' &nbsp;тигән һүҙҙең баш мәғәнәһе — Йәһүдиә батша<ref>{{книга |автор=[[Ринекер, Фритц|Ринекер Ф.]], [[Майер, Герхард|Майер Г.]]|часть=Иудеи, иудаизм|ссылка часть=http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_bible/2018|заглавие=[[Библейская энциклопедия Брокгауза]] |оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место= |издательство=Christliche Verlagsbuchhandlung Paderborn |год=1999 |том= |страницы= |страниц=1226 |серия= |isbn= |тираж=|ref=Библейская энциклопедия Брокгауза}}</ref>лығы кешеһе<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Иудей}}</ref>, һуңғарыраҡ — Рим провинцияһы булған Йәһүдиәлә йәшәүсе, йәки Йәһүдә ырыуына ҡараған исраил<ref>{{книга |автор=[[Ринекер, Фритц|Ринекер Ф.]], [[Майер, Герхард|Майер Г.]]|часть=Иудеи, иудаизм|ссылка часть=http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_bible/2018|заглавие=[[Библейская энциклопедия Брокгауза]] |оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место= |издательство=Christliche Verlagsbuchhandlung Paderborn |год=1999 |том= |страницы= |страниц=1226 |серия= |isbn= |тираж=|ref=Библейская энциклопедия Брокгауза}}</ref>. <span class="notranslate hidefromparserselfclosedtags">FORMAT_PLACEHOLDER_0</span>Төньяҡ Исраил ба<ref>[http://interpretive.ru/dictionary/558/word/iudei Иудеи] // ''Нюстрем Э.'' Библейский энциклопедический словарь, 1868&nbsp;г. (репринт М.: Локид-пресс, 2005&nbsp;г.)</ref>Төньяҡ Исраил батшалығы ҡолатылып, уның бөтә халҡы әсирлеккә алып кителгәндән һуң [[Йәһүдиә батшалығы]] бөтә халыҡтың вәкиле булып тороп ҡала, шул саҡтан «йәһүд» атамаһы «иври» атамаһына тулыһынса тиерлек тиңләшә<ref>[http://interpretive.ru/dictionary/558/word/iudei Иудеи] // ''Нюстрем Э.'' Библейский энциклопедический словарь, 1868&nbsp;г. (репринт М.: Локид-пресс, 2005&nbsp;г.)</ref>.
 
Иудаизм 3000 йылдан ашыу мөҙҙәтле мираҫҡа дәғүә итә. Иудаизм — иң боронғо монотеистик диндәрҙең береһе<ref name="Religion & Ethics - Judaism">{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/judaism/ |title=Religion & Ethics - Judaism |publisher=[[BBC]] |date= |accessdate=|archiveurl=http://www.webcitation.org/68e5MjXDQ|archivedate=2012-06-24}}{{ref-en}}</ref>, бөгөнгә тиклем йәшәп килгәндәрҙең дә иң боронғоһо<ref>[http://www.pbs.org/wgbh/globalconnections/mideast/themes/religion/ Religion: Three Religions, One God] PBS {{ref-en}}</ref><ref>[http://www.google.ru/search?q=%C2%ABJudaism+is+the+oldest+surviving+monotheistic+religion%C2%BB&amp;hl=ru&amp;newwindow=1&amp;noj=1&amp;prmd=imvnsfd&amp;source=lnms&amp;tbm=bks&amp;sa=X&amp;ei=h5EZUO64F4fX0QWpo4D4CA&amp;ved=0CE4Q_AUoAQ&amp;prmdo=1 поиск в books.google.ru по «Judaism is the oldest surviving monotheistic religion»]</ref>.
34 юл:
 
<gallery align="center">
ИзображениеФайл:Star_of_David.svgДауытsvg|Дауыт йондоҙо
Файл:Menora.svg|Менора
Изображение:Menora.svgМенора
</gallery>
 
64 юл:
 
=== Тора ===
{{Основная статьяmain|Тора}}
То́рa (ивр. תּוֹרָה — тора́, «тәғлимәт, ҡанун» мәғәнәһендә; ашкеназ әйтелешендә — То́йро).
 
87 юл:
 
== Тарих ==
{{Основная статьяmain|История иудаизма}}
Библия эҙләү археологияһы уңышлы барыуға ҡарамаҫтан, Танах ғәмәлдә исраилдарҙың иң боронғо тарихы тураһында мғлүмәт биреүсе берҙән-бер сығанаҡ булып тора, шунлыҡтан боронғо иври тарихының ҡайһы өлөштәре - ысын, ҡайһылары легенда икәнлеген асыҡлап булмай. Танахта ғына түгел, башҡа сығанаҡтарҙа ла телгә алынған беренсе шәхес - Исраил батшаһы Ахав; уның тураһында б.э.т. 853 й. ҡараған ассирий яҙмаһында һөйләнелә<ref name="izafil">Рассел, Бертран — [http://www.krotov.info/lib_sec/17_r/ras/rass_06.html История западной философии] — Новосибирск: Сиб. унив. изд-во; Изд-во Новосиб. ун-та, 2001</ref>. Шул уҡ ваҡытты Тәүраттан башҡа ике сығанаҡта (Меш батша стелаһы менән Тель-Дан стелаһы) таштағы был яҙыуҙар барлыҡҡа килгәнгә тиклем &nbsp;100—150 йыл элек кенә йәшәгән Дауыт батша династияһы (Дауыт тоҡомо) телгә алына. Меш стелаһында Мештың Ғомри батша, Ахавтың атаһы, менән яуҙары тураһында әйтелә.
 
181 юл:
{{main|Религия в Израиле}}
<gallery align="center">
ИзображениеФайл:Flag_of_Israel.svgИзраильsvg|Израиль Дәүләте флагында Дауыт йондоҙо, иврилыҡ билгеләренең береһе
ИзображениеФайл:Coat_of_arms_of_Israel.svgИзраильsvg|Израиль Дәүләтенең гербында Менора, иудаизм билгеләренең береһе
</gallery>
 
199 юл:
{{конец цитаты|источник=Русский перевод по: «Сидур ''Врата молитвы''» под редакцией [[Полонский, Пинхас|Пинхаса Полонского]] — М., 1993, стр. 144—145.}}
Йәһүд общинаһына эллиндар динен тағырға маташыу Маккавейҙар һуғышына сәбәпсе була.
{{такжеSee also|Ханука}}
 
=== Иудаизм һәм христианлыҡ ===
{{main|Иудаизм и христианство}}
{{такжеSee also|Христианство и антисемитизм|История раннего христианства|Фарисеи}}
Тотош алғанда, иудаизм христианлыҡҡа&nbsp;иудаизмдың нигеҙен донъя халыҡтарына еткерергә тейешле «үҙенән сыҡҡан», йәғни «бүлендек дин»,&nbsp; тип ҡарай:
{{начало цитаты}}{0/{{ВЗ2|Тогда Я вложу в уста всех народов ясные речи, и станут люди призывать имя Господа и будут служить Ему все вместе|Соф|3:9}}}«<…> һәм Йешуа Ганоцри һәм дә унан һуң килгән исмәғилдәр пәйғәмбәре менән булған хәлдәр Мәсих батша өсөн юл һалыу, бөтә донъяны Бөйөктәрҙән-Бөйөккә хеҙмәт итеүгә әҙерләү булып торҙо, был хаҡта ошолай тип әйтелгән: {{ВЗ2|Тогда Я вложу в уста всех народов ясные речи, и станут люди призывать имя Господа и будут служить Ему все вместе|Соф|3:9}} Ни рәүешле [теге икәү быға йоғонто яһаны]? Улар арҡаһында бөтә донъяға Мәсих, Тора һәм ҡағиҙәләр тураһында хәбәр таралды. Был хәбәрҙәр алыҫ утрауҙарға ла барып етте, һәм сөннәтләнмәгән йөрәкле күп халыҡтар Мәсих тураһында, Торалағы ҡағиҙәләр хаҡында фекерләшә башланы. Был кешеләрҙең ҡайһылары ҡағиҙәләрҙе дөрөҫ, ләкин беҙҙең осорҙа көсөн юғалтҡан, сөнки билдәле бер мөҙҙәткә генә бирелгән булған тип һанай. Икенселәр, ҡағиҙәләрҙе тура мәғәнәһендә түгел, ситләтеп аңларға кәрәк, ти, һәм бына Мәсих килде лә уларҙың йәшерен мәғәнәһен аңлатты. {{конец цитаты|источник=[http://www.machanaim.org/philosof/mishne/tzar.htm Рамбам. [[Мишне Тора]], Законы о царях, гл. 11:4]}}Ләкин ысын Мәсих килгәс, уңышҡа һәм бөйөклөккә өлгәшкәс, бөтәһе лә ата-бабалары яңылыш өйрәткәнен һәм пәйғәмбәрҙәре хата юлға төшөргәнен аңлар.''»{{конец цитаты|источник=[http://www.machanaim.org/philosof/mishne/tzar.htm Рамбам. [[Мишне Тора]], Законы о царях, гл. 11:4]}}''
236 юл:
 
=== Иудаизм динен тотоусы халыҡтар ===
{{Основная статьяmain|Этнические группы евреев}}
Быуаттар ағышында иври диаспораһында мәҙәни һәм тел үҙенсәлектәре буйынса айырымланған төркөмдәр барлыҡҡа килгән. Күптәре айырым иври этнолекттарында, диалекттарында һәм телдәрендә һөйләшә.
 
294 юл:
* [http://www.machonmeir.org.il/Russian/ Махон Меир]
* [http://sinagoga.jeps.ru/iudaizm/praktika-evrejskoj-zhizni/ Практика иудаизма]
 
{{Еврейство}}
{{Евреи}}
 
[[Category:Иудаизм]]▼
 
 
▲[[Category:ИудаизмЙәһүҙилек]]
[[ru:Иудаизм]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Йәһүдилек» битенән алынған