Ферменттар: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
ContentTranslation
11 юл:
== Өйрәнеү тарихы ==
''Фермент'' төшөнсәһе XVII быуатта химик ван Гельмонтом тарафынан [[Аш һеңдереү|аш һеңдреүгә]] арналған әңгәмәлә тәҡдим ителгән.
 
[[ХVIII  быуат]] аҙағы — [[XIX быуат]] башында уҡ ит ашҡаҙан һутында үҙләштерелә, ә [[крахмал]] төкөрөктә [[Шәкәр|шәкәргә]] әйләнгәне билдәлә була. Тик был күренештең механизмы билдәле булмай<ref>[http://etext.lib.virginia.edu/toc/modeng/public/Wil4Sci.html Williams, Henry Smith, 1863—1943. ]</ref>
 
[[XIX быуат]]та [[Луи Пастер]], сүпрәлә углеводтарҙың [[этил спирты]]на әүрелеүен өйрәнеп, [[әсеү]] процессы ниндәйҙер йәшәү көсө (ферменттар) ярҙамында башҡарыла тигән нәтижә яһай. Был йәшәү көсө сүпрәнең тере күҙәнәктәренән айырылғаһыҙ тип иҫәпләй. Был ҡараш оҙаҡ ваҡыт фәндә өҫтөнлөк ала[3]. [[Ю. Либихтың]] әсеү теорияһына ҡаршы килә. Уның теорияһы буйынса әсеү - каталик характерҙағы химик процесс (спирлы әсеү сүпрә молекулалары тибрәлеүе сәбәпле шәкәргә тапшырыла һәм шәкәр спирт һәм углекислый газға тарҡала башлай имеш; шулай итеп сүпрә күҙәнәктәре йәшәгән ваҡытта түгел, үлгәс әсетә)<ref>http://www.borodinsky.com/zakvaska/books/o-brozhenijah/predstavlenija.html</ref><span style="line-height: 1.5em; background-color: rgb(254, 252, 224);">.</span>
 
Спирлы эсеү тәбиғәте тураһындағы [[Луи Пастер|Л.Пастер]] һәм икенсе яҡтан механицист [[М.Бертло]] һәм [[Ю.Либиха]]араһындағы бәхәс фәнни мөхиттә ике термин булдыра. Ғәмәлдә ''ферменттар'' тип ({{Ҡалып:Lang-la|fermentum}} — әсетке) «ойошҡан ферменттар»ҙы атайҙар, йәғни микроорганизмдарҙы. Был теорияға ҡаршы [[1876]] йылда, ашҡаҙанда (пепсин) һәм эсәклектә (трипсин, амилаза) барлыҡҡы килгән «ойошмаған ферменттар»ҙы билдәләү өсөн, В. Кюне ''энзим'' ({{Ҡалып:Lang-el|ἐν-}} — и {{Ҡалып:Lang-el2|ζύμη}} — «сүпрәлә», әсеткелә) терминын тәҡдим итә.
 
Л. Пастер үлеп ике йыл үткәс, [[1897 йыл|897]] йылда [[Э. Бухнер]] «Сүпрә күҙәнәктәрһеҙ спиртлы әсеү» тигән хеҙмәтен баҫып сығара. Был хәҙмәтендә ул күҙәнәктәре булмаған сүпрә һутында, тарҡалмаған сүпрә күҙәнәктәрендәге кеүек үк, спирлы әсеү процессы бара тип күрһәтә. 1907 йылда был хеҙмәте өсөн [[Нобель премияһы]]на тәҡдим ителә. Юғары таҙалыҡтағы кристалл ферментын (уреаза) [[1926]] йылда [[Дж. Самнер]] алыуға ирешә. Аҙаҡҡы 10 йылда тағы бер нисә фермент алына, ферменттарҙың аҡһым булыуы иҫбатлана.
 
== Иҫкәрмәләр ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Ферменттар» битенән алынған