Каруанһарай: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Ардах18 (фекер алышыу | өлөш) к |
||
42 юл:
''Был Ырымбурҙағы ҡомартҡы тураһында мәҡәлә. Музыкаль төркөм тураһында мәҡәлә бында: [[Карауанһарай (төркөм)]]''
{{Культурное наследие РФ|5610009000}}
'''Каруанһарай'''
«Мин [[Һаҡмар (йылға)|Һаҡмар]] аша сыҡҡан ваҡытта ҡояш яңы ғына байыған ине, алыҫта иң беренсе булып иҫ киткес манараһы менән ал төҫтәге мәсет күренде. Был Брюллов рәсемдәре буйынса төҙөлгән Каруанһарай», — тип яҙа 1847 йылда Ырымбурҙа һөргөндә булған [[Шевченко, Тарас|Т. Г. Шевченко]]. [[Философия]] докторы Фёдор Базенер 1842 йылда [[Хива (ҡала)|Хиванан]] Ырымбурға үтеп барышлай Каруанһарай тураһында «күҙҙең яуын алырлыҡ ҡарап туймаҫлыҡ гүзәл бина», тип яҙып ҡалдыра. [[Урта Азия]]нан ҡайтып барышлай [[1929]] йылда Ырымбурҙа булған А. В. Луначарский «Бик матур Каруанһарай, эсендә архитектур ҡомартҡыһы булғанға…», тип яҙа.▼
▲«Мин [[Һаҡмар (йылға)|Һаҡмар]] аша сыҡҡан ваҡытта ҡояш яңы ғына байыған ине, алыҫта иң беренсе булып иҫ киткес манараһы менән ал төҫтәге мәсет күренде. Был Брюллов рәсемдәре буйынса төҙөлгән Каруанһарай»,
== Каруанһарайҙы төҙөү тарихы ==
[[Рәсем:Karvansarai3.jpg|right|250px]]
Ырымбурға йомош йәки эш менән килгән башҡорттарҙың һәм [[мишәрҙәр]]ҙең һис ниндәй туҡталыу урыны ла юҡ,— тип яҙа Ырымбур генерал-губернаторы [[В. А. Перовский]] [[1836]] йылдың [[20 апрель|20 апрелендә]] башҡорт һәм мишәр [[Кантон идараһы Башҡортостанда|кантон]] башлыҡтарына мөрәжәғәтендә
Төҙөлөш материалдары әҙерләү һәм ҡулланыу башҡорттарға борондан таныш була. Ырымбурҙы башҡорт орнаменты менән биҙәлеп эшләнгән биналар быға дәлил булып тора. Миҫал өсөн, Каруанһарай янындағы бер ҡатлы йорттоң фасады башҡорт орнаментындағы геометрик фигуралар менән биҙәлгән.
Каруанһарайға [[Башҡорт-мишәр ғәскәре|башҡорт-мишәр ғәскәрҙәре]] идаралығы, ҡорал склады, башҡорт балалары өсөн училище, тимерлек, ағас эшкәртеү, ҡамыт-ыңғырсаҡ эшләү, тегеү оҫтаханалары урынлашырға тейеш була. Каруанһарайҙың [[мәсет
Перовскийҙың изге ниәтен кантондар хуплап ҡабул итә һәм ҡыҫҡа ғына ваҡыт эсендә халыҡтан төҙөлөш фондына мул ғына аҡса йыйыла. Архитектор [[А. П. Брюллов]] эшләгән проект [[1877]] йылдың [[19 ғинуар
Каруанһарайҙың төп бинаһы [[1842]] йылда төҙөлөп бөтә. [[мәсет|Мәсетте]] эске яҡтан биҙәү һәм [[манара
== Каруанһарайҙың кутак архитектураһы ==
[[Рәсем:Karvansarai1.jpg|right|200px]]
Каруанһарай иркен урында, ҡаланан ситтә төҙөлгән. Тирә-яғына Стәрлетамаҡ, Бөрө өйәҙҙәренән килтерелгән ағастар ултыртылған. Ихатаһы киҫелгән таштан яһалған кирбес менән уратып алынған. Ҡала киңәйгәс, комплекс ҡала эсендә тороп ҡала, ихатаның ярым-асыҡ яғы хәҙерге Парк проспектына ҡарап тора. Ҡауанһарай төп корпустан, [[мәсет|мәсеттән]] һәм [[манара
Мәсет стеналары һигеҙ ҡырлы призма итеп төҙөлгән, өҫтө ярым сфера менән ҡапланған. Киңлеге
Манараның аҫҡы өлөшөндә киң пьедестал, урта өлөшөндә һигеҙ ҡырлы призма, өҫкө өлөшөндә цилиндр формаһындағы колонна. Манара йәшел тимер менән ябылған конус менән тамамлана. Конус башында ярым ай. Бейеклеге 38,8
▲Мәсет стеналары һигеҙ ҡырлы призма итеп төҙөлгән, өҫтө ярым сфера менән ҡапланған. Киңлеге — 12,8 м.
▲Манараның аҫҡы өлөшөндә киң пьедестал, урта өлөшөндә һигеҙ ҡырлы призма, өҫкө өлөшөндә цилиндр формаһындағы колонна. Манара йәшел тимер менән ябылған конус менән тамамлана. Конус башында ярым ай. Бейеклеге 38,8 м.
[[Рәсем:Karvahsarai4.jpg|right|200px]]
== Каруанһарайҙы асыу тантанаһы ==
Ниһәйәт, [[1846]] йылдың [[30 август|30 авгусында]] Каруанһарайҙы асыу тантанаһы үткәрелә. Байрамға [[Башҡорт-мишәр ғәскәре]] командиры, Өфөнән мөфти, [[Кантон идараһы Башҡортостанда|кантон]] начальниктары, башҡа абруйлы ҡунаҡтар һәм ябай халыҡ саҡырыла. Ҡунаҡтарҙың береһе лә саҡырыуҙы инҡар итмәй килеп етәләр. Иртәнге сәғәт 9-ҙа хәрби ғәскәр разводҡа теҙелә, парад күрһәтелә. Башҡорт атлылары милли кейемдә, сукнонан тегелгән ҡыҙыл кафтанда булалар. Корпус командиры һәм башҡа урыҫ кешеләре [[сиркәү|сиркәүгә]] литургияға китәләр, ә ҡалған халыҡ намаҙ ваҡытын көтөп мәсет янына йыйыла. Бер сәғәттән корпус командиры килеп етә, мәсет алдында халыҡҡа үҙенең ҡотлау һүҙҙәрен еткерә. [[мәҙин|Мәҙин]] [[манара
== Каруанһарайҙы ҡайтарып алыу өсөн көрәш ==
Каруанһарай төҙөлөп бөтөүгә Ырымбурҙың генерал-губернаторы итеп В. Обручев тәғәйенләнә. Ул үҙен башҡорт мәҙәниәтендәге барлыҡ сараларҙың дошманы итеп күрһәтә. Каруанһарай тартып алына һәм эска эштэр ҡарамалығына тапшырыла. Бинала [[Ырымбур губернаһы|Ырымбур губерна]] канцелярияһы, канцелярия начальнигының фатиры, башҡорт ерҙәрен бүлеү буйынса комиссия,
Был хәл башҡорттар араһында ризаһыҙлыҡ тыуҙыра. [[1865]] йылда Ҡаруанһарайҙы ҡайтарып биреүҙәрен һорап 10 меңгә яҡын ҡултамға йыйыла. Үҙ хәле менән төҙөгән ҡорамды халыҡ тарихи изге ҡомартҡы итеп күрә.
Губерна ойошмалары янында [[мосолман]] храмы булыуы мөмкин түгел тигән һылтау менән Кржижановский [[1867]] йылдың [[26 ғинуар
[[1917]] йылдың [[20 июнь|20 июнендә]] Ырымбурҙа үткән башҡорт өлкә советы съездында «Каруанһарай башҡорттар тарафынан төҙөлгән башҡорттарҙың милли ҡаҙанышы» тигән ҡарар ҡабул ителә.
Уны башҡорт халҡына ҡайтарып биреү тураһында декретҡа [[Ленин|В.
Ауыр [[1921]] йылда Каруанһарайҙа [[Ырымбур башҡорт педагогия техникумы|башҡорт педагогия техникумы]] асыла.
[[1960]] йылда Каруанһарай архитектура ҡомартҡыһы булараҡ дәүләт һаҡлауына алына.
[[Категория:Башҡортостан тарихы]]
[[Категория:Ырымбур
[[Категория:Ырымбур губернаһы]]
|