Башҡортостандың тәбиғәт зоналары: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ZUFAr (фекер алышыу | өлөш) Портал:Башҡортостан |
Ryanag (фекер алышыу | өлөш) әҮҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
1 юл:
{{Яҡшы мәҡәләләргә кандидат}}
[[File:Природное районирование РБ.png|thumb|right|220px|Башҡортостандың тәбиғәт зоналары]]
Һәр зонаның
== Урман зонаһы ==
[[
Был зона Башҡортостандың төньяғында урынлашҡан һәм [[ҡитға]] климаты менән айырылып тора. Уртаса йыллыҡ температура көнбайышта 2,4°-тан көнсығышта 0,8°-ҡа тиклем тирбәлә. Уртаса йыллыҡ яуым-төшөм 500-ҙән 799 миллиметрғаса етә.
14 юл:
Был зоналағы күлдәр ҙә иҫ киткес гүзәл күренеш барлыҡҡа килтергән. [[Дүртөйлө районы|Дүртөйлө районының]] [[Урыҫ Әнгәсәге]] ауылы эргәһендәге Оло һәм Бәләкәй Йылан күлдәре, [[Нуриман районы]]ндағы [[Упҡынкүл]] тәбиғәт ҡомартҡыһы итеп иғлан ителгән.
Тәбиғәт ҡомартҡылары ғына түгел, урман зонаһының бөтә бай һәм ҡабатланмаҫ тәбиғәте — [[шыршы]] һәм [[аҡ шыршы]] үҫкән бейек текә ярлы [[Павловка һыу һаҡлағысы]] тирәһе, [[Кама]]ның һул яр буйындағы аҡ шыршы һәм шыршы урмандары, [[Өфө ялпы таулығы]]н тәрән йырып аҡҡан [[Йүрүҙән]] буйҙары һаҡсыл мөнәсәбәткә лайыҡ түгелме ни? Мәҫәлән, Йүрүҙән урыны менән бер нисә тиҫтә метр бейеклегендәге ҡаялар хасил итеп аға. Шундай ҡаяларҙың береһе — Сабаҡай тауы Дыуан районының Сарапул ауылы янында урынлашҡан. Бында тәүтормош кешеһенең торлаҡ эҙҙәре һаҡланған ике мәмерйә барлығы билдәле.
== Урманлы дала зонаһы ==
[[
Урманлы дала зонаһы кешенең хужалыҡ эшмәкәрлеге өсөн иң уңайлыһы. Уңдырышлы ҡара тупраҡ, тигеҙ ер өҫтө, ауыл хужалығы өсөн етерлек дым һәм йылылыҡ, мул һыулы йылғалар ошонда. Шуға күрә лә урманлы дала кеше тарафынан күптән үҙләштерелгән. Хәҙерге ваҡытта бында антропоген ландшафт өҫтөнлөк итә. Бөтә зонаны юлдар, электр линиялары, урман һыҙаттары арҡы-рыға-буйға киҫеп үтә. Йәй көндәрендә йәм-йәшел баҫыуҙар ҡарашты иркәләй. Һөрөнтө ерҙәр 65 %-ҡа тиклем майҙанды биләй. Сабынлыҡтар, көтөүлектәр, емеш-еләк һәм йәшелсә баҡсалары ла байтаҡ майҙан алып тора. Иген һәм техник культураларҙың төп өлөшө ошонда үҫтерелә, игендең уңышы гектарынан 30—40 центнер тәшкил итә.▼
▲етерлек дым һәм йылылыҡ, мул һыулы йылғалар ошонда. Шуға күрә лә урманлы дала кеше тарафынан күптән үҙләштерелгән. Хәҙерге ваҡытта бында антропоген ландшафт өҫтөнлөк итә. Бөтә зонаны юлдар, электр линиялары, урман һыҙаттары арҡы-рыға-буйға киҫеп үтә. Йәй көндәрендә йәм-йәшел баҫыуҙар ҡарашты иркәләй. Һөрөнтө ерҙәр 65 %-ҡа тиклем майҙанды биләй. Сабынлыҡтар, көтөүлектәр, емеш-еләк һәм йәшелсә баҡсалары ла байтаҡ майҙан алып тора. Иген һәм техник культураларҙың төп өлөшө ошонда үҫтерелә, игендең уңышы гектарынан 30—40 центнер тәшкил итә.
Был зонала тәбиғи хәлендә һаҡланған, шулай уҡ кеше ҡулы тарафынан тыуҙырылған ҡиммәтле тәбиғәт ҡомартҡылары байтаҡ. Улар араһында Бәләбәй районында Усень-Ивановка ауылы эргәһендәге, шулай уҡ Бөрө районының «Сосновый бор» ял йорто тирәһендәге ҡарағайлыҡтар иң күренеклеләре.
Юл 40 ⟶ 39:
== Таулы-урманлы зона ==
[[Файл:Лес вокруг г.Ямантау.jpg|thumb|right|220 px|[[Ямантау]] битләүендәге көҙгө урман]]
Ул Көньяҡ Урал территорияһының ҙурыраҡ өлөшөн алып тора.
Таулы-урманлы зона, мәҫәлән, урманлы дала зонаһы кеүек, кеше тарафынан ул тиклем үк ныҡ үҙгәртелмәгән, уның байтаҡ төбәктәре тейелмәйенсә һаҡланған һәм тәбиғәт ҡомартҡыһы итеп һаҡ аҫтына алынған. Уларҙың иң мөһимдәрен ҡарап үтәйек.
51 юл:
== Таулы-урманлы дала зонаһы ==
[[File:Haibullinskiy.jpg|thumb|right|220 px|Хәйбулла районы далалары]]
Ул Уралтау һыртынан көнсығышҡа һәм көньяҡҡа табан [[Йылайыр]] ялпы таулығында йәйелеп ята. Был зонала [[Ирәндек]] һәм [[Ҡырҡтытау (һырт)|Ҡырҡтытау]] һырттары һауаға олғашып тора. Зона көнбайыштан таулы-урманлы зона менән, ә көнсығыштан Башҡортостандың Урал аръяғы далалары менән сикләнә.
Юл 67 ⟶ 68:
== Әҙәбиәт ==
* ''Хисмәтов М. Ф., Сухов В. П.'' Башҡортостан географияһы. 9
[[Категория:Башҡортостан тәбиғәте]]
| |||