Википедия

Башҡортостандың Ҡыҙыл китабы: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
к
1 юл:
'''Башҡортостандың Ҡыҙыл китабы'''  — һирәк осрай торған һәм юғалыу ҡурҡынысы янаған [[хайуандар]], [[үҫемлектәрктәр]] һәм [[әшмәктәр|бәшмәк]] төрҙәренең исемлеге, уларҙың таралған урындары, иҫәбе, аҙайыу сәбәптәре, һаҡлау саралары тураһындада тасуирлама.

[[Башҡорт АССР]]-ының Ҡыҙыл китабы тәү тапҡыр 1984 баҫылып сыға, 1987 ҡабатлап баҫыла. Уға 180 үҫемлек төрө, шуларҙың 12-һе элекке СССР территорияһында һирәк осрай торған үҫемлек, [[Урал]]дағы борондан ҡалған 33 төр үҫемлек ингән, 32  — эндемик, 22  — һирәк осраған дарыу үҫемлектәре һәм 39  — декоратив үҫемлек, 8  — емеш-еләк, 6  — баллы, 11  — эфир майлы һәм 17 башҡа төр үҫемлектәрҙең һирәк төрҙәре бар. Ҡыҙыл китап хайуандарҙың 157 төрө, һирәк осрай торған бөжәктәр, балыҡтар, имеҙеүселәр һ.б., шул иҫәптән элекке СССР территорияһындағы һирәк хайуандарҙың 51 төрө индерелгән. БР-ҙа һирәк осрай торған хайуандар иҫәбенә 19 төр [[өжәктәр|бөжәк]], 13  — [[балыктар|балыҡ]], 4  — ер-һыу хайуаны, 5  — һөйрәлеүсе, 42  — [[ҡоштар|ҡош]], 23 — [[һөтимәрҙәр|имеҙеүсе]] инә. [[Ҡурсаулыҡтар]], заказниктар, [[тәбиғәт ҡомартҡылары]] исемлеге бирелә.
Башҡортостандың “Ҡыҙыл«Ҡыҙыл китабы”китабы» рәсми документ иҫәпләнә.
 
Йылдан йыл кешенең аңлы рәүештә ҡайһы бер төрҙәргә һунар итеүе, һаҡһыҙ ҡарашы күп кенә йәнлектәрҙең, ҡоштарҙың, үҫемлектәрҙең, бөжәктәрҙең, бәшмәктәрҙең ҡайһы бер төрҙәрен юҡҡа сығара бара. Улар бик һирәк осрай.
Хәҙерге ваҡытта Закон тарафынан Башҡортостан биләмәһендә 112 төр хайуан: 7 балыҡ, 6 һөйрәлеүсе, 49 ҡош, 18 һөтимәрҙәр һаҡланыла.
Ҡыҙғанысҡа ҡаршы ҡайһы бер тереклек юҡҡа ла сыҡҡан. Мәҫәлән, тарпан, төньяҡ боланы, сайғаҡ,росомаха, кеш, аҡбаш сыпҡай, таҙғара, туғаҙаҡ,бөҙрә берғаҙан, аҡ балыҡ һәм башҡалар.
 
== Йәнлектәр ==
== Ҡоштар==
*[[Ағуна]] - белая куропатка-Lagopus lagopus L
*[[Аҡбаш өйрәк]] - савка-
*[[Аҡбаш сыпҡай]] - серощёкая поганка
*[[Аҡсабан]] - луток
*[[Аҡсарлаҡ]] - серебристая чайка
*[[Ала ҡаҙ]] - серый гусь
*[[Аласыбар]] - пеганка
 
== Ҡоштар ==
*[[Балапан]] - балабон
* [[Ағуна]] — белая куропатка-Lagopus lagopus L
* [[Аҡбаш өйрәк]] — савка-
*[[Балыҡсы турғай]] - зимородок
* [[Аҡбаш сыпҡай]] — серощёкая поганка
* [[Аҡсабан]] — луток
* [[Аҡсарлаҡ]] — серебристая чайка
* [[Ала ҡаҙ]] — серый гусь
* [[Аласыбар]] — пеганка
* [[Балапан]] — балабон
* [[Балыҡсы турғай]] — зимородок
* [[Бейеүсе таштурғай]] — кеменька-плясунья
* [[Берғаҙан]] — пеликан
* [[Биҙгәләк]] — стрепет
* [[Бөркөт]] — беркут
* [[Буҙ турғай]] — степной жавронок
* [[Ваҡ себен турғайы]] — малая мухоловка
* [[Диңгеҙ бөркөтө]] — орлан-белохвост
* [[Ерәнсәй сумғыс]] — красноносый нырок
* [[Кесерткән турғайы]] — крапивник
* [[Көйөлдө, көсөгән ]] — большой кроншнеп
* [[Кәлмәргән]] — скопа
* [[Ҡағараҡ ]]- чернозобая гагара
* [[Ҡамыш тауығы]] — камышница,
* [[Ҡаңғылдаҡ аҡҡош ]]- (бөткән)
* [[Ҡара ҡауҙы]] — черный аист
* [[Ҡарасабан]] — турпан
* [[Ҡара һабан турғайы]] — (бөткән)
* [[Ҡарсыға ябалаҡ]] — ястребная сова
* [[Ҡушбаш өйрәк]] — (бөткән)
* [[Ҡуян ябалағы]] — белая сова
* [[Ҡыр тауығы]] — серая куропатка
* [[Муйныаҡ себен турғайы]] — (бөткән)
* [[Мәрйенгүҙ]] — белоглазый нырок
* [[Өкө]] — филин
* [[Сапсан]] — сапсан
* [[Сипылдаҡ төйөт - пеночка-трещетка
*[[Сипылдауыҡ ]] — степная тиркушка
* [[Сыбар килейек]] — ястребная славка
* [[Туғаҙаҡ]] — дрофа
* [[Туралаҡаҙ]] — (бөткән)
* [[Фламинго]] — (бөткән)
* [[Һарыбаш тумыртҡа ]] — трехпалый дятел
* [[Һунағара]] — змееяд
* [[Һыу турғайы]] — оляпка
* [[Шоңҡар]] — кречет
* [[Ышылдаҡ аҡҡош]] — лебедь-шипун
* [[Ҡыҙыл өйрәк ]] — огарь
* [[Ялан бөркөтө ]] — степной орел
* [[Ялан көйгәнәге]] — степной лунь
* [[Ялан торомтайы]] — степная пустельга
* [[Ялан тәгәрлеге]] — кречетка
* [[Ялан һары]] — курганник
 
== Балыҡтар ==
 
*[[Бейеүсе таштурғай]] - кеменька-плясунья
*[[Берғаҙан]] - пеликан
*[[Биҙгәләк]] - стрепет
*[[Бөркөт]] - беркут
*[[Буҙ турғай]] - степной жавронок
*[[Ваҡ себен турғайы]] - малая мухоловка
*[[Диңгеҙ бөркөтө]] - орлан-белохвост
*[[Ерәнсәй сумғыс]] - красноносый нырок
*[[Кесерткән турғайы]] - крапивник
*[[Көйөлдө, көсөгән ]] - большой кроншнеп
*[[Кәлмәргән]] - скопа
* [[Ҡағараҡ ]]- чернозобая гагара
*[[Ҡамыш тауығы]] - камышница,
*[[Ҡаңғылдаҡ аҡҡош ]]- (бөткән)
*[[Ҡара ҡауҙы]] - черный аист
*[[Ҡарасабан]] - турпан
*[[Ҡара һабан турғайы]] - (бөткән)
*[[Ҡарсыға ябалаҡ]] - ястребная сова
*[[Ҡушбаш өйрәк]] - (бөткән)
*[[Ҡуян ябалағы]] - белая сова
*[[Ҡыр тауығы]] - серая куропатка
*[[Муйныаҡ себен турғайы]] - ( бөткән)
*[[Мәрйенгүҙ]] - белоглазый нырок
*[[Өкө]] - филин
*[[Сапсан]] - сапсан
*[[Сипылдаҡ төйөт - пеночка-трещетка
*[[Сипылдауыҡ ]] - степная тиркушка
*[[Сыбар килейек]] - ястребная славка
*[[Туғаҙаҡ]] - дрофа
*[[Туралаҡаҙ]] - (бөткән)
*[[Фламинго]] - (бөткән)
*[[Һарыбаш тумыртҡа ]] - трехпалый дятел
*[[Һунағара]] - змееяд
*[[Һыу турғайы]] - оляпка
*[[Шоңҡар]] - кречет
*[[Ышылдаҡ аҡҡош]] - лебедь-шипун
*[[Ҡыҙыл өйрәк ]] - огарь
*[[Ялан бөркөтө ]] - степной орел
*[[Ялан көйгәнәге]] - степной лунь
*[[Ялан торомтайы]] - степная пустельга
*[[Ялан тәгәрлеге]] - кречетка
*[[Ялан һары]] - курганник
 
== Балыҡтар==
* [[Ҡыҙыл балыҡ]]
* [[Бәрҙе]]
Юл 82 ⟶ 75:
* [[Аҡ балыҡ]]
 
== Бөжәктәр ==
 
== Үҫемлектәр==
== Үҫемлектәр ==
 
== Бәшмәктәр ==
 
== Бәшмәктәр==
=== Әҙәбиәт ===
* ''Башҡортостан. Ҡыҫҡа энциклопедия.'' «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми нәшриәте. — Өфө, 2007.
* [[Ишбирҙин Эрнст Фәйзрахман улы|Э. Ф. Ишбирҙин]]. Башҡортостан ҡоштары. — Өфө-1986, йыл1986. башҡортостан— Башҡортостан китап нәшриәте.
* Ш. В.  Нафиҡов. Һыу буйында балыҡсы. Өфө-1997 йыл. Башҡортостан "«Китап"» нәшриәте. 176 бит. — ISBN 5-295-01708-7
 
== Һылтанмалар ==
* [http://www.priroda-rb.info/redbook.html Экология республики Башкортостан]
 
[[Категория:Китаптар]][[Категория:ТәбиғәтҠитаптар]]
[[Категория:Башҡортостан географияһы]]
[[Категория:Башҡортостандың Ҡыҙыл китабы]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Башҡортостандың_Ҡыҙыл_китабы» битенән алынған