Аддис-Абеба: өлгөләр араһындағы айырма

1886 йылда император ''Менелик II'' тарафынан уның ҡатыны  — императрица ''Таиту'' үтенесе буйынса нигеҙләнә.

Аддис-Абебаға Эфиопия императоры Менелик II тарафынан нигеҙ һалына. Тәүҙә ҡаланың исеме Финфин була, был оромо телендә «ҡайнар инештәр» тигәнде аңлата. Менелик II, был осорҙа Шева дәүләтенең батшаһы булараҡ, Энтото тауы буйын батшалығының көньяғында хәрби хәрәкәттәр өсөн бик уңайлы тип таба. 1879  йылда ул Урта быуаттарҙағы билдәле ҡаланың харабаларын һәм ошо төбәктәге сиркәүҙең емереклектәрен ҡарарға бара. Императрица Таиту Энтото тауында сиркәү төҙөтә башлағас, уның был тирәгә ҡыҙыҡһыныуы арта. Ләкин тәбиғәт шарттары тауҙың эргәһендә үк ҡала төҙөргә мөмкинлек бирмәй. 1886  йылда тауҙарҙан көньяҡҡа табан төҙөлөш башлана.

1936  йылдың 5 майында Икенсе итальян-эфиоп һуғышы барышында итальян ғәскәрҙәре ҡаланы яулап ала. 1936—1941  йылдарҙа Аддис-Абеба Итальян Көнсығыш Африкаһының баш ҡалаһы була. Ошо осор эсендә миллион самаһы эфиоп иприт газы менән үлтерелә. Британ ғәскәрҙәре менән эфиоп баш күтәреүселәре Эфиопияла итальян армияһын еңгәндән һуң император Хайле Селассие баш ҡалаға әйләнеп ҡайта һәм шунда уҡ ҡаланы һәм әүәлге тормошто  аяҡҡа баҫтырыу эшенә тотона.

1958 йылдан Аддис-Абебала БМО-ның Африка өсөн иҡтисади комиссияһының резиденцияһы урынлаша<ref name="БСЭ"></ref>. Хайле Селассие булышлығында 1963 йылда Африка берлеге ойошмаһы (ОАЕ) ойошторола, уның штаб-фатиры — Аддис-Абебала<ref name="БСЭ"></ref>. 2002 йылда ОАЕ таратыла, ә уның урынына Африка Союзы барлыҡҡа килә, уның штаб-фатиры ла Аддис-Абебала була. Ҡалала шулай уҡ [[БМО]]-ның Африка өсөн иҡтисади комиссияһы урынлашҡан. Ә 1965  йылда Аддис-Абебала Көнсығыш православие сиркәүҙәре советы үткәрелә.

Тауҙарҙа урынлашҡанлыҡтан ҡалаға ҡатмарлы климат күренештәре хас. Бейеклеккә һәм өҫтөнлөклө елгә ҡарап, температура айырмаһы Цельсий буйынса 10  градусҡа етә. Дөйөм алғанда температура киҫкен үҙгәрештәрһеҙ, йыл буйы бер сама тора. Уртаса айлыҡ температура йыл миҙгеленә бәйле +16 — +19 °C тәшкил итә. Экваторға яҡынлыҡ, бейек тауҙа урынлашыуға ҡарамаҫтан, етерлек йылыны тәьмин итә. Ҡала тирәһендә үҫемлектәр донъяһы ярайһы уҡ ярлы, нигеҙҙә сүл һәм ярым сүл ҡыуаҡлыҡтарынан һәм үләндәренән тора.

Эфиопияның Үҙәк статистика агентлығының 2012  йылда сыҡҡан мәғлүмәттәренән күренеүенсә, Аддис-Абебаның халҡы 3 041 002 кеше тәшкил итә, шуларҙың 1 449 002-һе ир-ат һәм 1 592 000-е ҡатын-ҡыҙ<ref name="Pop2012"></ref>. Әлеге ваҡытта Аддис-Абеба биләмәләрендә ауыл райондары юҡ, шуға халҡы 100 % менән ҡаланыҡы. Эфиопияның ҡала халҡының 23 % ошонда йәшәй. Ҡаланың майҙаны — 526,99 км², халҡының тығыҙлығы — 5 770,5 кеше/км². Ҡала 10 административ районға бүленгән, иң тығыҙында (Аддис-Кетема) бер квадрат километрға — 38 255,3 кеше, иң бушағында (Акаки-Калити)  1 704,1 кеше тап килә.

Эфиопияла  2007  йылда үткән һуңғы йәниҫәптән бирле Аддис-Абебаның халҡы 300 меңдән ашыу кешегә артты. 2007  йылда баш ҡала халҡының һаны 2 738 248 кеше тәшкил итте<ref>[http://www.geohive.com/cntry/ethiopia.aspx?levels=Addis Ababa The Federal Democratic Republic of Ethiopia — Addis Ababa. Administrative units.] Geohive</ref>.

Баш ҡалала бик күп төрлө милләт вәкилдәре йәшәй. Улар араһында: амхара — халыҡтың 48,3 %, оромо — 19,2 %, гураге — 17,5 %, тиграи — 7,6 %. Миафизиттар — халыҡтың 82 %, [[Ислам|мосолмандар]] — 12,7 %, протестанттар — 3,9 %, католиктар  0,8 % тәшкил итә.

* 1958 — 4001958—400 000 кеше

* 1968 — 6641968—664 000 кеше

Халыҡ-ара Боле аэропорты Аддис-Абеба менән яҡын-тирә ҡалаларҙы хеҙмәтләндерә һәм илдең төп һауа ҡапҡаһы булып тора. 2003  йылда бында яңы халыҡ-ара пассажир терминалы асыла, ул — Африкала иң заманса терминалдарҙың береһе. Шулай уҡ Аддис-Абеба менән Мәскәү араһында һауа бәйләнеше асыу ҡарала<ref>[http://news.turizm.ru/ethiopia/9512.html Эфиоп авиалиниялары Мәскәүгә осасаҡ]</ref>. Ҡаланың көнбайышында иҫке Лидета  аэропорты урынлашҡан, ул әле хәрби маҡсаттарҙа һәм бәләкәй самолеттар өсөн файҙаланыла.

2003 йылдан 2005  йыл майына тиклем Аркэбэ Окубай ҡала мэры булды. 2005  йылдың 31 майында ул «Африка мэры — 2005» тип табылды. Шул саҡта ул вәкәләттәрҙе яңы мэрға — Берхан Негаға тапшырҙы. Әле Кума Демекса ([[:en:Kuma Demeksa]]) мэр вазифаһында хеҙмәт итә.

Аддис-Абеба университеты 1950  йылда нигеҙләнә һәм тәүҙәрәк «Аддис-Абебаның университет колледжы» тип атала. 1962  йылдан ул  ''Аддис-Абеба Университеты'' булып тора. Бында 6 университет ҡаласығы бар һәм 1 кампус Дэбрэ-Зейт ҡалаһында урынлашҡан. Эфиопияның башҡа күп ҡалаларында был университеттың филиалдары бар.

1896  йылда нигеҙләнгән Георгий соборы бинаһы ла иғтибарға лайыҡ. Изге Троица соборында император Хайле Селассие ерләнгән. Изге Ғаилә соборы иң ҙур католик соборы булып тора. Эфиопияның бик ҙур Әнүәр  мәсете  лә ошонда урынлашҡан.

2008  йылда  еңел атлетика буйынса Африка чемпионаты үткән Аддис-Абеба стадионы — мөһабәт спорт ҡоролмаһы.