Хангыль: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
өҫтәмә мәғлүмәт
87 юл:
* 10 ябай һуҙынҡылар: {{lang-ko2|ㅏㅓㅗㅜㅡㅣㅑㅕㅛㅠ}}, плюс иҫкергән {{lang-ko2|ㆍ}}
* 5 көслө (парланған) тартынҡылар: {{lang-ko2|ㄲㄸㅃㅆㅉ}}, плюс иҫкергән {{lang-ko2|ㅥㆀㆅㅹ}}
* 11 диграфовтардиграфтар: {{lang-ko2|ㄳㄵㄶㄺㄻㄼㄽㄾㄿㅀㅄ}}, плюс иҫкергән {{lang-ko2|ㅦㅧㅨㅪㅬㅭㅮㅯㅰㅲㅳㅶㅷㅺㅻㅼㅽㅾㆂㆃ}} һәм иҫкергән триграфтар {{lang-ko2|ㅩㅫㅴㅵ}}
* 11 дифтонгылар: {{lang-ko2|ㅐㅒㅔㅖㅘㅙㅚㅝㅞㅟㅢ}}, плюс иҫкергән {{lang-ko2|ㆎㆇㆈㆉㆊㆋㆌ}}
 
93 юл:
 
Икәүле хәрефтәр: {{lang-ko2|ㄲ}} (ссангиёк: ''ссан-'' {{lang-ko2|쌍}} «икәүле»), {{lang-ko2|ㄸ}} (ссандигыт), {{lang-ko2|ㅃ}} (ссанбиып), {{lang-ko2|ㅆ}} (ссансиот) и {{lang-ko2|ㅉ}} (ссанджиыт). Икәүле чамолар парлашылғандарҙы түгел, ә көсәйтелгән өндө билдәләр өсөн ҡулланыла.
<!--
=== Чамоны билдәләү яҙмаһы ===
Хангыль хәрефтәренең тышҡы йөҙө ғилми нигеҙҙә төҙөлгән.
 
Мәҫәлән, чамо тартынҡыһы {{lang-ko2|ㅌ}} (''т'', {{IPA|[tʰ]}}) өс горизонталь таяҡсаларҙан төҙөлгән, уларҙың һәр береһенең мәғәнәһе бар: өҫтәге таяҡса {{lang-ko2|ㅌ}} хәрефендә — {{lang-ko2|ㄱ}} (k / g), {{lang-ko2|ㄷ}} (t/ d), {{lang-ko2|ㅂ}} (p/b), {{lang-ko2|ㅈ}} (ʧ /ʤ) хәрефтәрендә һымаҡ, шартлау өнөн күрһәтә. Урталағы таяҡса {{lang-ko2|ㅌ}} хәрефендә, {{lang-ko2|ㅎ}} (х), {{lang-ko2|ㅋ}} (k{{sup|h}}), {{lang-ko2|ㅍ}} (p{{sup|h}}), {{lang-ko2|ㅊ}} (ʧ{{sup|h}}) хәрефтәрендә һымаҡ, тынлы тартынҡы булып тора. Бөгөлгән аҫҡы таяҡса {{lang-ko2|ㅌ}} хәрефе, {{lang-ko2|ㄴ}} (n), {{lang-ko2|ㄷ}} (t / d), и {{lang-ko2|ㄹ}} (l / ɾ/ n) хәрефтәре кеүек, корналь өн булып тора. Ике иҫкергән тартынҡыларҙың — {{lang-ko2|ᇰ}} һәм {{lang-ko2|ᇢ}} икәүле -->
=== Хәрефтәр тәртибе ===
Алфавитлы хәрефтәр тәртибе хангылда тартынҡы һәм һуҙынҡы хәрефтәренең ҡатнашыуын иҫәпкә алмай. Был тәртип һинд телдәренең аналогтарына оҡшаған, тәүҙә артҡы аңҡау өндәре, һуңынан коронарлы, иренле һәм башҡалар. Әммә һинд телдәренән айырмалы рәүештә, һуҙынҡылар тартынҡының алдынан түгел ә артынан бара.
 
Хәҙерге алфавит тәртибе 1527 йылда ''Чхве Седжин'' менән ҡабул ителгән. Был көслө тартынҡыны күрһәткән икәүле хәрефтәр барлыҡҡа килеүенән һәм ㅇ һәм ㆁ хәрефтәренең бүленеүенән алдараҡ була. Шулай итеп, [[Корея Халыҡ Демократик Республикаһы|Төньяҡ Корея]] һәм [[Корея Республикаһы|Көньяҡ Корея]] хөкүмәттәре хангылға рәсми статус бирелгән ваҡытта, улар хәрефтәрҙе төрлөсә урынлаштырылған.
 
==== Көньяҡ Корея тәртибе ====
Чамо тартынҡыларының Көньяҡ Корея тәртибе:
 
: {{lang-ko2|ㄱ ㄲ ㄴ ㄷ ㄸ ㄹ ㅁ ㅂ ㅃ ㅅ ㅆ ㅇ ㅈ ㅉ ㅊ ㅋ ㅌ ㅍ ㅎ}}
 
Икәүле чамолар үҙҙәренең берәүлеләренән һуң ғына урынлаштырыла. Телһеҙ һәм танаулы {{lang-ko2|ㅇ}} хәрефенән айырма юҡ.
 
Чамо һуҙынҡыларының тәртибе:
 
: {{lang-ko2|ㅏ ㅐ ㅑ ㅒ ㅓ ㅔ ㅕ ㅖ ㅗ ㅘ ㅙ ㅚ ㅛ ㅜ ㅝ ㅞ ㅟ ㅠ ㅡ ㅢ ㅣ}}
 
Хәҙерге монофтонгылар беренсе торалар, һәм барлыҡҡа килеүсе формалар менән болғаналар: башта ''и'' өҫтәлә, һуңынан ''й'' формаһы. Ҡыҫҡа ''у'' хәрефенә башланған дифтонгылар, әйтелеш буйынса урынлаштырылғандар: айырым диграфтар кеүек түгел, ә {{lang-ko2|ㅏ}} йәки {{lang-ko2|ㅓ}} һымаҡ плюс икенсе һуҙынҡы.
 
==== Төньяҡ Корея тәртибе ====
Көньяҡ Кореяла традиционлыраҡ тәртип ҡабул ителгән:
 
: {{lang-ko2|ㄱ ㄴ ㄷ ㄹ ㅁ ㅂ ㅅ ㅇ}} {{lang-ko2|ㅈ ㅊ ㅋ ㅌ ㅍ ㅎ ㄲ ㄸ ㅃ ㅆ ㅉ ㅇ}}
 
Һуҙынҡылар тәртибе:
 
{{lang-ko2|ㅏ ㅑ ㅓ ㅕ ㅗ ㅛ ㅜ ㅠ ㅡ ㅣ ㅐ ㅒ ㅔ ㅖ ㅚ ㅟ ㅢ ㅘ ㅝ ㅙ ㅞ}}
 
=== Хәрефтәрҙең атамалары ===
Хангылда хәрефтәр тәртибе тәүге өс чамо буйынса ''канада'' ({{lang-ko|가나다 순}}) тип исемләнә.
 
==== Тартынҡыларҙың атамалары ====
 
{| border="1" style="text-align:center"
|-
! Хәреф !! Көньяҡ Кореялағы атамаһы!! Төньяҡ Кореялағы атамаһы
|-
| {{lang-ko2|ㄱ}} || киёк ({{lang-ko2|기역}}) || киык ({{lang-ko2|기윽}})
|-
| {{lang-ko2|ㄴ}} || colspan=2 | ниын ({{lang-ko2|니은}})
|-
| {{lang-ko2|ㄷ}} || тигыт ({{lang-ko2|디귿}}) || тиыт ({{lang-ko2|디읃}})
|-
| {{lang-ko2|ㄹ}} || colspan=2 | риыль ({{lang-ko2|리을}})
|-
| {{lang-ko2|ㅁ}} || colspan=2 | миым ({{lang-ko2|미음}})
|-
| {{lang-ko2|ㅂ}} || colspan=2 | пиып ({{lang-ko2|비읍}})
|-
| {{lang-ko2|ㅅ}} || сиот ({{lang-ko2|시옷}}) || сиыт ({{lang-ko2|시읏}})
|-
| {{lang-ko2|ㅇ}} || colspan=2 | иын ({{lang-ko2|이응}})
|-
| {{lang-ko2|ㅈ}} || colspan=2 | чиыт ({{lang-ko2|지읒}})
|-
| {{lang-ko2|ㅊ}} || colspan=2 | чхиыт ({{lang-ko2|치읓}})
|-
| {{lang-ko2|ㅋ}} || colspan=2 | кхиык ({{lang-ko2|키읔}})
|-
| {{lang-ko2|ㅌ}} || colspan=2 | тхиыт ({{lang-ko2|티읕}})
|-
| {{lang-ko2|ㅍ}} || colspan=2 | пхиып ({{lang-ko2|피읖}})
|-
| {{lang-ko2|ㅎ}} || colspan=2 | хиыт ({{lang-ko2|히읗}})
|}
 
==== Һуҙынҡыларҙың атамалары ====
 
{| border="1" style="text-align:center"
! Хәреф !! Атамаһы
|-
| {{lang-ko2|ㅏ}} || а ({{lang-ko2|아}})
|-
| {{lang-ko2|ㅐ}} || э ({{lang-ko2|애}})
|-
| {{lang-ko2|ㅑ}} || ''я'' ({{lang-ko2|야}})
|-
| {{lang-ko2|ㅒ}} || е ({{lang-ko2|얘}})
|-
| {{lang-ko2|ㅓ}} || о ({{lang-ko2|어}})
|-
| {{lang-ko2|ㅔ}} || э ({{lang-ko2|에}})
|-
| {{lang-ko2|ㅕ}} || ё ({{lang-ko2|여}})
|-
| {{lang-ko2|ㅖ}} || е ({{lang-ko2|예}})
|-
| {{lang-ko2|ㅗ}} || о ({{lang-ko2|오}})
|-
| {{lang-ko2|ㅘ}} || уа ({{lang-ko2|와}})
|-
| {{lang-ko2|ㅙ}} || уэ ({{lang-ko2|왜}})
|-
| {{lang-ko2|ㅚ}} || уэ ({{lang-ko2|외}})
|-
| {{lang-ko2|ㅛ}} || ё ({{lang-ko2|요}})
|-
| {{lang-ko2|ㅜ}} || у ({{lang-ko2|우}})
|-
| {{lang-ko2|ㅝ}} || уо ({{lang-ko2|워}})
|-
| {{lang-ko2|ㅞ}} || уэ ({{lang-ko2|웨}})
|-
| {{lang-ko2|ㅟ}} || уи ({{lang-ko2|위}})
|-
| {{lang-ko2|ㅠ}} || ю ({{lang-ko2|유}})
|-
| {{lang-ko2|ㅡ}} || ы ({{lang-ko2|으}})
|-
| {{lang-ko2|ㅢ}} || ый ({{lang-ko2|의}})
|-
| {{lang-ko2|ㅣ}} || и ({{lang-ko2|이}})
|}
 
{| cellpadding=5
Юл 105 ⟶ 222:
|bgcolor=#ffaaaa width=60 height=30|башланғыс
|-align=center
|bgcolor=#aaffaa height=30|урталлыурталағы
|}
|
Юл 111 ⟶ 228:
|-align=center
|bgcolor=#ffaaaa width=30 height=30|башланғыс
|bgcolor=#aaffaa width=30 rowspan=2|2-се<br />урталлыурталағы
|-align=center
|bgcolor=#aaffaa height=30|1-се урталлыурталағы
|}
|}
Юл 124 ⟶ 241:
|-align=center
|bgcolor=#ffaaaa width=30 height=40|башланғыс
|bgcolor=#aaffaa width=30|урталлыурталағы
|-align=center
|bgcolor=#aaaaff height=20 colspan=2|аҙаҡҡы
Юл 133 ⟶ 250:
|bgcolor=#ffaaaa width=60 height=20|башланғыс
|-align=center
|bgcolor=#aaffaa height=20|урталлыурталағы
|-align=center
|bgcolor=#aaaaff height=20|тамамлаусы
Юл 141 ⟶ 258:
|-align=center
|bgcolor=#ffaaaa width=30 height=20|башланғыс
|bgcolor=#aaffaa width=30 rowspan=2|2-се<br />урталлыурталағы
|-align=center
|bgcolor=#aaffaa height=20|1-се урталлыурталағы
|-align=center
|bgcolor=#aaaaff height=20 colspan=2|тамамлаусы
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Хангыль» битенән алынған