Олимпия уйындары: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ә Регион102 Олимпиада битенең исемен үҙгәртте. Яңы исеме: Олимпиада уйындары |
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
1 юл:
'''Олимпия уйындары''' — ҙур халыҡ-ара комлекслы спорт ярыштары, дүрт йылға бер үткәрелә.
Олимпия уйынданын үткәреү йолаһы [[Боронғо Греция]]ла барлыҡҡа килгән, дини култтың бер өлөшө булып торған. Уйындар 776 йылдан алып 394 йылға тиклем беҙҙең эраға тиклем 293 тапҡыр [[Олимпия]]ла үткәрелгән, гректарҙа ул изге урын һаналған. Олимпия исеменән Уйындың исеме барлыҡҡа килгән.
Хәҙерге Олимпия уйындары XIX быуат аҙағында, француз йәмәғәт эшмәкәре [[Пьер де Кубертен]] менән тергеҙелгән. [[1896]] йылдан башлап дүрт йылға бер тапҡыр [[йәйге Олимпия уйындары]] үткәрелә башлай, [[донъя һуғыштары]] ваҡытында ғына үткәрелмәй. 1924 йылда [[ҡышҡы Олимпия уйындары]] үткәрелә башлай, тәүҙә улар йәйге Олимпия уйындары менән бер үк йылда үткәреләләр. Әммә 1994 йылдан башлап ҡышҡы Олимпия уйындарын үткәреү ваҡытын йәйҙекенән ике йылға күсерәләр.
Олимпия уйындары үтеп ике аҙна үткәс, шул уҡ урында мөмкинлектәре сикләнгән кешеләр өсөн [[Паралимпия уйындары]] үткәрелә.
== Боронғо Олимпия уйындары ==
=== Олимп ===
Олимп—Төньяҡ Грецияла портлы ҡала Солоникиҙан көньяҡ-көнбайышта мөһәбәт тау. Бейеклеге 2917 м. Грек риүәйәттәренә ҡарағанда Олимп — юғары [[Грек илаһы|Илаһ]] [[Зеве]] менән бик күп илаһтар йәшәгән урын. Борон ошо тау итәгендә йыл һайын уларга ҡорбан килтерелгән һәм байрам үткәрелгән.
Олимптан сама менән 400 километр төньяҡ-көнсығышта ятҡан Пелопоннес ярымутрауында, [[йөҙөм]] һәм [[зәйтүн]] туғайҙары, емеш-еләк баҡсалары менән дан тотҡан үҙәндә Олимп ҡалаһы ла булған. Яҡынса бынан утыҙ быуат элек [[беҙҙең эра|беҙҙен эранан]] 788 йыл алда, ошо ҡалала тәүҙә йыл һайын унан дүрт йылға бер тапҡыр егеттәрзең [[спорт]] ярыштары үткәрелгән (уға ҡатын-ҡызҙарҙы хатта тамашасы сифатында ла индермәгәндәр). Шул бәйге халыҡта Олимпия уйындары тигән исем алған. Бәйге биш көн барган, ул осорза илдә һуғыштар туҡтатылған. Уйындар грек патриоттарын физик һәм рухи тәрбиәләү мәктәбе булып хеҙмәт иткән.
===
[[Боронғо Греция|Боронғо Грецияла]] был уйындарҙың ни тиклем юғары баһаланыуын шул факт та раҫлай: ул замандарза йыл хисабы тәүге Олимпиаданан, йәғни беҙҙең эраға тиклемге 776 йылдан башлап алып кителгән. Уйындарҙың йышлығына килгәндә инде алмаш-тилмәш сиратлап 49 һәм 50 айҙан һуң, ғәҙәттә август айында үткәрелгэн.
=== Олимпиада уйындарын тыйып тороу ===
Беҙҙең эрага тиклем 431—404 йылдарҙа [[Афина]] менән [[Спарта]] араһында булган [[Пелопоннес]] һуғышынан һәм 338—164 йылдарҙағы [[Македония]] һуғышынан һуң [[Филипп II]], ә унан уның улы [[Искәндәр Зөлҡәрнәй]](Алекеандр Македонский) еңеүгә өлгәшкәс һәм, аҙаҡ килеп. безҙең эраға тиклем 146-сы йылда римдар гректарҙы тамам буйһондорғас, [[Греция]] тулыһынса иктисади һэм сәйәси бөлгөнлөккә дусар ителә. Римдар Олимпия уйындарына мәғәнәһеҙ күңел асыу тип ҡарай. Һәм беҙҙең эраға тиклем 393 йылда ул замандың һуңгы Олимпия уйындары үткәрелә. Рим императоры Федосийзың әмере менән «гректарҙың йыйылышып бушҡа ваҡыт үткәреүҙәре» тыйыла. Уны [[мәжүселек|мәжүсиҙәр]] уйыны тип иғлан итәләр. Олимпта илаһтарға ҡуйылган статуялар алып ташлана, гибәҙәтханалар емертелә. Ҡыҫҡаһы, ҡала бөтөнләйгә ҡыйратыла. Олимпия уйындары менән бергә бөтә яҡлап һәләтле, физик сыныҡҡан үҫмерҙәр тәрбиәләү бер нисә быуатҡа туҡтатыла. Тәүге Олимпия уйындарынан башлап иҫәпләнә килгән йыл хисабы ла ғәмалдән сыгарыла.
== Олимпия уйындарын тергеҙеү ==
[[Файл:Baron Pierre de Coubertin.jpg|thumb|200px|Барон Пьер де Кубертен]]
[[Файл:Athens 1896 report cover.jpg|thumb|right|200px|Беренсе Олимпия уйындары плакаты]]
Олимпия идеяһы боронғо ярыштарҙы тыйғас, юғалып ҡалмай. Мәҫәлән, [[XVII]] быуатта [[Англия]]ла «олимпия» ярыштары үткәрелә. Һуңыраҡ шуға оҡшашыраҡ уйындар [[Франция]]ла һәм [[Греция]]ла ойошторола. Улар ҙур булмаған сара булалар, иң күбендә төбәк характерында ғына. [[1859]]—[[1888]] йылдарҙа даими үткәрелгән уйындарҙы хәҙерге Олимпия уйындарының башлап ебәреүсеһе булалар, «Олимпия» тип аталғандар. Олимпия уйындарын тергеҙеү, яҙыусы [[Панайотис Суцос]]тың уйы була, йәмәғәт эшмәкәре [[Евангелис Заппас]] уны тормошҡа ашыра.
== Хәҙерге заман Олимпиада уйындары ==
Ошо тыйыуҙарҙан һуң 1500 йыл үткәс [[1894]] йылда француз педагогы һәм гуманисы [[Пьер Кубертон]] инициативаһы менэн Сорбоннала ([[Париж]]) Халыҡ-ара Олимпиада комитеты (МОК) ойошторола һәм 1896 йылда Афинала тәү тапҡыр хәҙерге заман Олимпия уйындары үткәрелә.
=== Йәйге олимпия уйындарының дөйөм команда зачеты ===
{| class="wikitable"
|-
| ОУ номеры || Үткәрелеү йылы || 1-се урын || 2-се урын || 3-сө урын
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1896|I]]|| 1896 ||[[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Греция Олимпия уйындарында|Греция]]|| [[Германия Олимпия уйындарында|Германия]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1900|II]]|| 1900 ||[[Франция Олимпия уйындарында|Франция]]|| [[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Бөйөк Британия Олимпия уйындарында|Бөйөк Британия]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1904|III]] || 1904 || [[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]|| [[Германия Олимпия уйындарында|Германия]] || [[Куба Олимпия уйындарында|Куба]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1908|IV]] || 1908 || [[Бөйөк Британия Олимпия уйындарында|Бөйөк Британия]] || [[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]|| [[Швеция на Олимпийских играх|Швеция]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1912|V]]|| 1912 ||[[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]|| [[Швеция Олимпия уйындарында|Швеция]] || [[Бөйөк Британия Олимпия уйындарында|Бөйөк Британия]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1916|VI]] || 1916 || [[Беренсе донъя һуғышы]] арҡаһында булмай
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1920|VII]] ||1920 || [[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]|| [[Швеция Олимпия уйындарында|Швеция]] || [[Бөйөк Британия Олимпия уйындарында|Бөйөк Британия]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1924|VIII]] ||1924 ||[[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Финляндия Олимпия уйындарында|Финляндия]]|| [[Франция Олимпия уйындарында|Франция]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1928|IX]]|| 1928 ||[[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Германия Олимпия уйындарында|Германия]]|| [[Финляндия Олимпия уйындарында|Финляндия]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1932|X]]|| 1932 ||[[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Италия на Олимпийских играх|Италия]]|| [[Франция на Олимпийских играх|Франция]]
|-
| [[Летние Олимпийские игры 1936|XI]]|| 1936 ||[[Германия Олимпия уйындарында|Германия]]|| [[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Венгрия Олимпия уйындарында|Венгрия]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1940|XII]]|| 1940 || [[Икенсе бөтә донъя һуғышы]] арҡаһында булмай
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1944|XIII]]||1944 || Икенсе бөтә донъя һуғышы арҡаһында булмай
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1948|XIV]]|| 1948 ||[[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Швеция Олимпия уйындарында|Швеция]]|| [[Франция Олимпия уйындарында|Франция]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1952|XV]]|| 1952 ||[[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Советтар Союзы Олимпия уйындарында|Советтар Союзы]]|| [[Венгрия Олимпия уйындарында|Венгрия]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1956|XVI]]|| 1956 ||[[Советтар Союзы Олимпия уйындарында|Советтар Союзы]]|| [[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Австралия Олимпия уйындарында|Австралия]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1960|XVII]]||1960 ||[[Советтар Союзы Олимпия уйындарында|Советтар Союзы]]|| [[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Италия Олимпия уйындарында|Италия]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1964|XVIII]]||1964 ||[[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Советтар Союзы Олимпия уйындарында|Советтар Союзы]]|| [[Япония Олимпия уйындарында|Япония]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1968|XIX]]||1968 ||[[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Советтар Союзы Олимпия уйындарында|Советтар Союзы]]|| [[Япония Олимпия уйындарында|Япония]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1972|XX]]||1972 ||[[Советтар Союзы Олимпия уйындарында|Советтар Союзы]]|| [[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[ГДР Олимпия уйындарында|ГДР]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1976|XXI]]||1976 ||[[Советтар Союзы Олимпия уйындарында|Советтар Союзы]]|| [[ГДР Олимпия уйындарында|ГДР]]|| [[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1980|XXII]]||1980 ||[[Советтар Союзы Олимпия уйындарында|Советтар Союзы]]|| [[ГДР Олимпия уйындарында|ГДР]]|| [[Болгария Олимпия уйындарында|Болгария]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1984|XXIII]]||1984 ||[[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Румыния Олимпия уйындарында|Румыния]]|| [[ФГР Олимпия уйындарында|ФРГ]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1988|XXIV]]||1988 ||[[Советтар Союзы Олимпия уйындарында|Советтар Союзы]]|| [[ГДР Олимпия уйындарында|ГДР]]|| [[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1992|XXV]]||1992 ||[[Объединённая команда]]|| [[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Германия Олимпия уйындарында|Германия]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 1996|XXVI]]||1996 ||[[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Рәсәй Олимпия уйындарында|Рәсәй]]|| [[Германия Олимпия уйындарында|Германия]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 2000|XXVII]]||2000 ||[[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Рәсәй Олимпия уйындарында|Рәсәй]]|| [[Ҡытай Олимпия уйындарында|Ҡытай]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 2004|XXVIII]]||2004 ||[[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Ҡытай Олимпия уйындарында|Ҡытай]]|| [[Рәсәй Олимпия уйындарында|Рәсәй]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 2008|XXIX]]||2008 ||[[Ҡытай Олимпия уйындарында|Ҡытай]]|| [[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Рәсәй Олимпия уйындарында|Рәсәй]]
|-
| [[Йәйге Олимпия уйындары 2012|XXX]]||2012 ||[[АҠШ Олимпия уйындарында|АҠШ]]||[[Ҡытай Олимпия уйындарында|Ҡытай]]|| [[Бөйөк Британия Олимпия уйындарында|Бөйөк Британия]]
|}
== Сығанаҡтар ==
* [http://www.attalus.org/translate/eusebius1.html#191 The Greek Olympiads] by Eusebius
* [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin////ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0160&query=book%3D%236 Elis, Pausanias, Description of Greece]: Перечисление победителей Олимпийских игр и описание их побед.
* [http://www.olympic.org/uk/games/index_uk.asp Официальный сайт МОК]
* [http://www.databaseolympics.com/games/gameslist.htm Сайт Олимпийской истории и статистики]
* [http://olympic.w.interia.pl/files.html Результаты Олимпийских игр]
Юл 25 ⟶ 104:
* [http://www.la84foundation.org/5va/reports_frmst.htm Официальные репортажи об Олимпийских играх]
== Һылтанмалар ==
* {{Башҡорт энциклопедияһы|index.php/read/8-statya/8902-olimpiya-ujyndary|''Сухогузов А. А.'' Олимпия уйындары}}
[[Категория:Олимпиада уйындары]]
[[Категория:Спорт]]
| |||