Википедия

Бейеш (йыр): өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
ә сығанаҡ
1 юл:
''' Бейеш''' ——— башҡорт халыҡ [[Йыр|йыры]].
 
== Риүәйәте ==
10 юл:
Бер саҡ түрәләрҙең ярандары батырҙың эҙенә төшәләр, уны Ирендек тауында осраталар. Батыр артыҡ аптырап тормаған, тирә-яғында үҫеп ултырған баҫырау йыуанлыҡ ағастарҙы йолҡоп алып, ҡыуыусыларҙы туҡмай башлаған. Эҙләүселәр, ҡоттары осоп, ҡаса башлайҙар.
Бейеш батыр Ирәндек. Урал тауҙарының ҡая таштары, ҡуйы урмандары араһында көндәрен үткәрә, ә төндәрен байҙарҙан үс ала. Бейеште былай ғына тотоп булмаясағын белеп, байҙар, тирә-яҡҡа һөрән һалып, батырҙар йыя башлайҙар, бик ныҡ әҙерләнәләр. Бөтә түрә-ҡаралар ошо эш менән була.
Бейеш батыр һәр көн юлдарын, эҙҙәрен яңылыштырып йөрөй. Төрлөсә кейенеп, ауылдарға, ҙур баҙарҙарға ла килеп сыҡҡылай. Ул бер ваҡыт Хәлил (хәҙерге Әбйәлил районы) баҙарына килә. Баҙарҙа көсө менән тирә-яҡта дан алған бер Ҡуштан батыр була. «Бейеш» ҡараҡты күрһәм, уны тотоп алып, ҡул-аяҡтарын бәйләр ҙә, тештәрен кеҫәһенә һалып ебәрер инем»", - — тип маҡтана икән был. Уның һүҙҙәрен Бейеш ишетеп-тыңлап торған.
Бына теге батыр ҡайтыу юлына сыға, уның артынан Бейеш тә ҡуҙғала. Улар икеһе лә кырандастарына саҡ һыйып китеп баралар. Бер аҙҙан Бейеш тегене ҡыуып етә. Ҡуштар батыр: «Бейеш ҡараҡты беләһеңме?» - — тип һорауға «Беләм», - — тип яуаплай Бейеш.
 
-— Ҡайҙа һуң ул ҡараҡ? Мин уның тештәрен йолҡоп, кеҫәһенә һалып ебәрәйем әле! – — ти тегеһе.
 
-— Бейеш батыр бына мин булам, - — тигән Бейеш. Ике батыр алыша башлаған. Бейеш, тегенең аяҡ-ҡулдарын кырандасҡа ҡуша бәйләп, тештәрен берәм-берәм һурып алып, кеҫәһенә һалып ебәргән.
 
Бейеш Урал тауҙарында ҡая таштар араһында йөрөй була. Ул ҡайғы-һағыштарын йырлап йә ҡурайҙа уйнап тарата, үҙ күңелен үҙе йыуата.
23 юл:
Бер ваҡыт Бейеш Свинцовтан айырылып, ауылдар буйлап сығып киткән. Ул бөтөнләй икенсе кейемдәр кейенеп ала, үҙен танымаҫтар, тип уйлай. Тик быны танып ҡалалар. Бай-түрәләр, күп халыҡ йыйып, батырҙы ҡыуа сығалар.
Бейеш, ҡырандасын туғарып, атын эйэрләй ҙә һыбай урманға, тау араһына ҡаса.
Кыуыусылар, яңынан-яңы аттарға атланып, Бейешкә яҡынлашалар. Батыр Иҙел башы менән үҙенең төйәк итеп йәрәгән урыны - — бейек таш -ҡаяға менә башлай. Тегеләр бик яҡынлашҡас, Бейеш, атынан төшөп, ҡая тау башына үрмәләп менеп китә. Эҙләүселәр ҡая таштың тирә-яғын һырып алалар, артынан үрмәләйҙәр. Бейеш ҡая башындағы бейек ҡарағас башына менә. Тегеләр быға төшөргә ҡушалар.
Батыр тереләй бирелергә теләмәй, шуға түбәнгә төшмәй. Ҡуштандар балта менән ҡарағасты тумыра башлай. Хәҙер Бейеш батырҙың башына бер уй килә. Ул йәйелеп үҫкән ике йыуан ҡарағас ботағын беләктәренә урап тота ла, йыуан ботаҡтарҙы айырып алып, уларҙы йәйек итеп, Иҙелгә һикерә , ти. Һыу аҫтынан сумып ҡаса. аҙаҡ йөҙөп барып сығып, йырлай-йырлай Урал урмандары араһына инеп юғала, ти.
Хәҙер инде Бейеш батыр байҙарға, түрәләргә ҡаршы тағы ла уҫалыраҡ көрәшә башлай. Уларға ҙур ҡурҡыу һала. Бейеш батырҙы эҙләйҙәр. Бер йылды ҡар иртә яуа. Эҙләргә сығыусылар аҡ ҡар өстөндә Бейеш батырҙың эҙҙәрен табалар. Шул эҙҙәр буйлап йөрөй торғас, бер аҙҙан Бейеште табып, тотоп алалар. Уны тереләй тота алмағандар.
 
== Йырҙың тексы ==
Аҡ ҡуянҡайҙарҙан тун тектерҙем,
 
Тышҡынайын ниҙән (дә) тышлайым;
39 юл:
 
== Әҙәбиәт ==
* [[Мөхәммәтша Буранғолов]]. Сәсән аманаты. Башҡортостан китап нәшриәте, 1995 йыл, 350 бит. ISBN 5-295-01397-9 (1-се китап) ISBN 5-295-01396-0
* [[Нәҙершина Фәнүзә Айытбай ҡыҙы|Фәнүзә Нәҙершина]]. Башҡорт халыҡ йырҙары йыр риүәйәттәре.(өс телдә: башҡорт, урыҫ, инглиз)Өфө "«Китап"» 1997 йыл.288 бит. ISBN 5-295-02094-0
* Башҡорт халыҡ ижады. Йырҙар.
 
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|index.php/read/8-statya/2158-bejesh-o-on-k-j}}
* http://bash-portal.ru/news/newsotavtora/page,2,1242-legendalar-12111241m-ri11991241jj1241tt1241r.html
* http://yir.atspace.com/gilmiyaza.htm
 
* Тамғалы исемлектең бер юлы
 
== Иҫкәртмәләр ==
 
[[Категория: Халыҡ ижады]][[Категория: Башҡорт халыҡ йырҙары]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Бейеш_(йыр)» битенән алынған